➖Белгиланган ҳуқуқбузарликлар содир этилганлиги учун транспорт воситасининг ҳайдовчисига нисбатан мазкур ҳуқуқбузарликларда назарда тутилган асосий жазо билан бирга жарима баллари ҳисобланади. Бунда содир этилган ҳар бир ҳуқуқбузарлик учун ҳисобланадиган жарима балининг энг юқори миқдори 2 баллдан ошмаслиги керак.
➖Жарима баллари белгиланган ҳуқуқбузарликлардан бири биринчи марта содир этилган кундан эътиборан бир йил давомида ҳисоблаб борилади. Ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган ҳуқуқбузарликлар учун ҳисобланган жарима баллари бир йил ўтгач транспорт воситасининг ҳайдовчисидан автоматлаштирилган тарзда ечилади.
➖Ҳисобланган жарима баллари бир йил давомида 12 баллдан ошган ҳолларда, охирги содир этилган ҳуқуқбузарлик учун белгиланган тартибда қўшимча жазо тариқасида ҳайдовчи транспорт воситаларини бошқариш ҳуқуқидан маҳрум қилинади. Бундай ҳуқуқдан маҳрум қилиш муддати 6 ойдан кам бўлмаслиги белгиланди.
31.01.202512:49
Birinchi haftada Tramp administratsiyasi 7300 kishini deport qilgan. Bu raqam haqida maqtanib yozishibdi ham.
Bayden haftasiga o’rta hisobdan 15,000 kishini deport qilib kelgan edi. Qaytaraman, to’rt yildagi o’rtacha raqam.
Bayden davrida deport qilinganlarni 72 foizi bundan muqaddam jinoyat qilganlar edi. Trampning ikkinchi davrida bu raqam 50 foizni tashkil etmoqda.
21.02.202513:04
OAVlar va informatsiya oqimi. Bugun Marko Rubioni birinchi o’ttiz kuni haqida eksklyuziv intervyu chiqdi.
Hozirgi xalqaro noaniqlik davrida AQShning eng yuqori vakolatli diplomatining har bir gapi - ko’plab gazeta va jurnallarda chiqdi. TV kanallarda ham shu suhbatni qismlaridan iqtiboslar berishdi.
Lekin manbaaga kirsangiz 200 ta ham odam ko’rmagan. Nega unaqa?
27.01.202509:03
Bugun silikon vodiysida bir so'z - DeepSeek. Sputnikdek muhim emas lekin. Bunisini oshirib yuborishdi.
30.01.202518:51
Inflyatsiyaga Tramp keyin esa Bayden paytidagi fiskal xarajatlar aybdor deyishimiz mumkin. Lekin masalan Germaniya xarajat qilmadi, inflyatsiya darajasi esa tahminan yaqin. Savol: unda nima aybdor? (Urush emas - tekshirib ko’rdim).
26.02.202506:22
Tramp maʼmuriyati oxirgi paytda koʻpgina zararli, xavfli va gohida mantiqsiz koʻp qarorlarni qabul qilmoqda. Albatta bulardan hamma yaxshi xabardor boʻlsa kerak. Lekin kecha yaxshiroq gʻoya taklif qilishni ham boshlashibdi — investorlar uchun vizani 5 million dollarga chiqarishmoqchi ekan. Albatta agar qaysidir narx qoʻyilsa bu narsa yaxshi boʻlar edi, lekin maʼmuriyatni qarori mavjud qonunlardan ustun boʻla olmaydi, balki kongress bilan buni ustidan kelishib koʻradi. Menimcha bunday dasturlar albatta juda yaxshi. Lekin investitsiya talabidan koʻra — hukumatga naqd pul toʻlash talabi boʻlsa yaxshiroq boʻlar edi deb oʻylayman, qingʻir yoʻllar uchun imkoniyat kamroq va naqd pulni maʼmurchiligi oson. Demak bu vizalarni tez berish imkoni boʻladi. Uchinchidan, bunday vizalar soni cheklangan boʻlmasligi va boshqa umumiy kvotalarni ichiga tushib qolmasligi kerak. Toʻrtinchidan, narxini boshida sal pastroqdan boshlab, narxi orqali sonini nazorat qilib kelish kerak. Lekin umuman aytganda, AQShdagi koʻp shunday “grin karta” berishlarni, odamlarni millati orqali emas, kvota va ehtimol orqali emas, masalan daromadi orqali qilsa yaxshiroq boʻlar edi. AQShda ayrim turdagi ishlash uchun ruxsatnomalarda, mehnat vazirligi bu kasb egasi qanchalik mamlakat uchun kerakligi kabi qogʻozlar qilib beradi. Osonroq yoʻli — daromadi orqali. Agar haqiqatdan juda kerakli malaka egasi boʻlsa — daromadi ham yuqoriroq boʻladi, shunda subyektiv koʻrsatkichlar emas, obyektiv koʻrsatkichlar orqali koʻp narsani hal qilsa boʻladi. Buni hammasini yozyapman-u, lekin amaldagi maʼmuriyat bunday nyuanslarni ustida ishlashga ragʻbatlari yoʻq. Ertaga yangi shou qilishi kerak boʻladi. Immigratsiyani islohoti esa menimcha 2027 yilda majburlikdan qilinadi.
19.02.202510:48
Nima uchun mamlakat boshqaruvi va biznes boshqaruvi farqliligi haqida Krugmanni eski maqolasini topdim:
Podkastimizda ozgina shu haqida gapirdik, yana gaplashamiz menimcha shu mavzuda.
02.02.202510:28
Tramp administratsiyasi juda ahmoqona qaror qildi — Kanada va Meksikadan keltiriladigan tovarlarga boj qoʻydi. Aytishlaricha boj 25% gacha boʻlar ekan, energetika tovarlariga esa 10%. Albatta bu katta boj va katta salbiy oqibatlarga olib keluvchi qaror. Butun OAVlar va mulohazada hozir faqat shu bojlar eslanyapti. Menda esa sal shaxsiy hikoyam bor.
Bilsangiz kerak, 2017-2018 yillardan beri Oʻzbek OAVlarda va umuman ijtimoiy tarmoqlarida nima uchun bojlar yomon ekanini, hatto 1% boj ham mamlakat iqtisodiyoti uchun zarar ekani haqida yozib kelaman. Savdoga har qanday cheklov ham zarar ekani haqida yozib kelyapman, intervyular beraman va umuman shu mulohazada bojlar haqida diskussiya qilib kelaman. Hatto bir foiz boj ham Oʻzbekistonliklarni kambagʻallashtiruvchi chora ekani haqida, maʼmuriy toʻsiqlar ham toʻgʻridan toʻgʻri kambagʻal qiluvchi va eng muhimi — regressiv — yaʼni puli kamroq insonlarga qattiqroq salbiy chora ekani haqida yozib kelaman. Shu ishlarimda men uchun qiyin narsa shundan iborat ediki, butun dunyo bojlar yomon ekanini allaqachon bilib boʻlgani va barcha ilmiy va hatto siyosiy davralarda oxirgi marta bojlar kattaligi zarar ekani 1930-yildagi Smut Houli tariflari edi — bu haqida yozgan edim ham. Shundan beri butun dunyo bojsiz savdoga qarab intilib kelayotgan edi. Mamlakatlar Jahon Savdo Tashkilotini tuzishdi va bojlardan tashqari savdoga boʻlgan maʼmuriy cheklovlarni ham kamaytirib kelishdi. Dunyo va barcha rivojlanayotgan mamlakatlar bu yuz yilda ancha boyishdi ham. Nima uchun bu menga — jamoat mulohazasi uchun qiyin edi — chunki men yangi misollarni keltira olmas edim. Yaʼni keltiradigan misollarim doim tarixiy edi. Koʻpincha nima uchun bojlar yomon ekani haqida nazariy tushuntirish berar edim, yoki nari borsa metaforik misol berar edim. Boz ustiga, fanda ham, boshqa jabhalarda ham boj zarar ekani toʻliq konsensus mavzu boʻlgani uchun, yangiroq ilmiy maqolalar ham kam edi. Birinchidan empirikani oʻzi yoʻq edi — barcha davlatlar nol atrofida boj qoʻllagandan keyin qanday statistika bera olar edim? Oxirgi misollar bu Xitoyni JSTga qoʻshilishi edi, eng yaqin kelsak. Ijtimoiy tarmoqlarda ham, fan haqida bilmaydiganlar juda noyob boʻlgan va kichik boʻlgan istisnolarni roʻkach qilib — “mana X mamlakatda Y yilda boj boʻlgan lekin u mamlakat rivojlangan ku” degan fikrlariga bu narsa istisno ekanini va hatto oʻsha mamlakat iqtisodiyoti uchun kichik zarar narsa ekani haqida ancha tushuntirishga toʻgʻri kelar edi. Xullas mulohazani siljishga rosa qiynalar edim. Lekin bu bilan mutlaq muvaffaqiyatsiz boʻlmadim, menimcha Oʻzbekistonda ham boj zarar ekanini aniq biladigan qatlam hozir mavjud. Lekin qiyin masala edi va boʻlib kelmoqda. Tasavvur qiling, masalan bir jamiyatga borasiz-da va yer dumaloq deysiz, lekin u joyda hamma qaror qabul qiluvchi hukumat ekspertlari yer tekis deb turibdi, ularga qoʻshilib yana qandaydir muhim foiz shu yer tekisligiga ishongan. Shunda siz keltiradigan misollar ham bir necha yuz yil oldingi misollar boʻladi — chunki oʻsha paytda bu haqida diskussiya boʻlgan, undan keyin buni hech kim savol ostiga olmagani uchun, ilmiy jurnallarda ham boshqa joyda ham, yer tekisligi haqida diskussiyalar tugagani uchun tushuntirishlaringiz asosan nazariy yoki eski boʻladi. Shunaqaroq joyda edim.
16.02.202509:28
Bir necha bor aytganman shekilli buni Mask - dunyodagi eng katta «господрядчик»
Mario Dragi navbatdagi ajoyib kolonkani yozibdi. Dragidan Yevropa mamlakatlari iqtisodiyoti, va raqobatbardoshligi haqida juda sog'lom va o'rinli fikrlar chiqmoqda.
Bu safar, Financial Timesda yozibdi. "AQShni chetga surib suradigan bo'lsak, va AQShning tariflarini esdan chiqarib turadigan bo'lsak, biz, yevropaliklar o'zimizga o'zimiz rivojlanishni cheklaydigan notarif baryerlarni o'rnatganmiz, o'zimizning oyog'imizga o'zimiz bolta uryapmiz" deyapti.
Kolonkadagi bir raqam e'tiborimni tortdi: IMF hisob-kitoblariga ko'ra, Yevropadagi turli sohalarda davlatning nazorati, regulyatsiyalar, ishlab chiqarish va savdoga cheklovlar Yevropada ishlab chiqarish sohasi uchun tashqaridan 45 foizli va xizmatlar sohasi uchun tashqaridan 110 foiz tariflar qo'yilgandek ekan. Ya'ni, Yevropaning o'zi o'ziga notarif cheklovlarni qo'yib olgan. Bular albatta Yevropa kompaniyalari faoliyat yuritadigan bozorni qisqartiradi. Ayniqsa ITda. Yevropa o'ta tartibga solishga va nazorat qilishga harakat qiladigan eng innovatsion soha - raqamli texnologiyalar, AI, startaplar ham o'sishga katta to'sqinlikka duch keladi (masalan GDPR).
Декабрь ойида биз иқтисодчи Ботир Қобилов билан бир қанча мавзуларда суҳбатлашган эдик. Шу интервью бугун YouTube`га жойланди.
Ботир ака билан суҳбатимиз ўйлаганимдан бироз қисқароқ бўлди. Лекин жуда кўп мавзуларда гаплашишга улгурдик деб ўйлайман.
Хусусан, Марказий банклар нима учун кераклиги, Ўзбекистондан Гарвард докторантурасига қандай бориш мумкинлиги, Техаснинг ривожланиши, илмий фаолият, криптовалюталар ва долларнинг фарқи, молиявий тавсиялар устида гаплашдик.
Интервьюда Илон Маск, Дональд Трамп, Россия Марказий банки раиси Эльвира Набиуллина, АҚШ Марказий банки раиси Жером Пауэлл ҳақида ҳам бир қанча қизиқ фикрлар бор.
Endi esa nima boʻlyapti? Barcha savdo iqtisodchilari, hatto savdoga aloqador tadqiqot qilmaydigan iqtisodchilar, makroiqtisodchilar yoki mehnat iqtisodchilari ham, dunyodagi barcha siyosat (policy) ekspertlari bu mavzu haqida jim tura olishmayapti va bu narsa siyosiy diskursda ham, ijtimoiy diskursda ham va hatto fandagi diskursda ham birinchi mavzulardan. Buning natijasida hozirni oʻzida oʻnlab maqola bor. Yanvarni boshida Amerika Iqtisodchilar Assotsiyatsiyasi yigʻinida edim, hatto u yerda ham “Tramp kelsa va savdoga boj qoʻysa nima boʻladi” degan mavzu koʻtarilmoqda. Bunday narsalar kamdan kam boʻlgani uchun — mulohaza qilishga va misol keltirishga juda juda koʻp dalil va mulohaza ishlatilmoqda. Eng qizigʻi bozorlar ham reaksiya qilmoqda, bu bojlar qanchalik zararligini hozirni oʻzida koʻrib tursa boʻladi. Masalan kecha butun AQShdagi quruvchilar prezidentga xat yozishibdi — bojlar kiritilsa — uylarni narxi oshadi deb. Bunday misollarni men 2018 yilda topa olmas edim.
Tramp maʼmuriyati oxirgi paytda koʻpgina zararli, xavfli va gohida mantiqsiz koʻp qarorlarni qabul qilmoqda. Albatta bulardan hamma yaxshi xabardor boʻlsa kerak. Lekin kecha yaxshiroq gʻoya taklif qilishni ham boshlashibdi — investorlar uchun vizani 5 million dollarga chiqarishmoqchi ekan. Albatta agar qaysidir narx qoʻyilsa bu narsa yaxshi boʻlar edi, lekin maʼmuriyatni qarori mavjud qonunlardan ustun boʻla olmaydi, balki kongress bilan buni ustidan kelishib koʻradi. Menimcha bunday dasturlar albatta juda yaxshi. Lekin investitsiya talabidan koʻra — hukumatga naqd pul toʻlash talabi boʻlsa yaxshiroq boʻlar edi deb oʻylayman, qingʻir yoʻllar uchun imkoniyat kamroq va naqd pulni maʼmurchiligi oson. Demak bu vizalarni tez berish imkoni boʻladi. Uchinchidan, bunday vizalar soni cheklangan boʻlmasligi va boshqa umumiy kvotalarni ichiga tushib qolmasligi kerak. Toʻrtinchidan, narxini boshida sal pastroqdan boshlab, narxi orqali sonini nazorat qilib kelish kerak. Lekin umuman aytganda, AQShdagi koʻp shunday “grin karta” berishlarni, odamlarni millati orqali emas, kvota va ehtimol orqali emas, masalan daromadi orqali qilsa yaxshiroq boʻlar edi. AQShda ayrim turdagi ishlash uchun ruxsatnomalarda, mehnat vazirligi bu kasb egasi qanchalik mamlakat uchun kerakligi kabi qogʻozlar qilib beradi. Osonroq yoʻli — daromadi orqali. Agar haqiqatdan juda kerakli malaka egasi boʻlsa — daromadi ham yuqoriroq boʻladi, shunda subyektiv koʻrsatkichlar emas, obyektiv koʻrsatkichlar orqali koʻp narsani hal qilsa boʻladi. Buni hammasini yozyapman-u, lekin amaldagi maʼmuriyat bunday nyuanslarni ustida ishlashga ragʻbatlari yoʻq. Ertaga yangi shou qilishi kerak boʻladi. Immigratsiyani islohoti esa menimcha 2027 yilda majburlikdan qilinadi.
21.02.202513:04
OAVlar va informatsiya oqimi. Bugun Marko Rubioni birinchi o’ttiz kuni haqida eksklyuziv intervyu chiqdi.
Hozirgi xalqaro noaniqlik davrida AQShning eng yuqori vakolatli diplomatining har bir gapi - ko’plab gazeta va jurnallarda chiqdi. TV kanallarda ham shu suhbatni qismlaridan iqtiboslar berishdi.
Lekin manbaaga kirsangiz 200 ta ham odam ko’rmagan. Nega unaqa?
➖Белгиланган ҳуқуқбузарликлар содир этилганлиги учун транспорт воситасининг ҳайдовчисига нисбатан мазкур ҳуқуқбузарликларда назарда тутилган асосий жазо билан бирга жарима баллари ҳисобланади. Бунда содир этилган ҳар бир ҳуқуқбузарлик учун ҳисобланадиган жарима балининг энг юқори миқдори 2 баллдан ошмаслиги керак.
➖Жарима баллари белгиланган ҳуқуқбузарликлардан бири биринчи марта содир этилган кундан эътиборан бир йил давомида ҳисоблаб борилади. Ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган ҳуқуқбузарликлар учун ҳисобланган жарима баллари бир йил ўтгач транспорт воситасининг ҳайдовчисидан автоматлаштирилган тарзда ечилади.
➖Ҳисобланган жарима баллари бир йил давомида 12 баллдан ошган ҳолларда, охирги содир этилган ҳуқуқбузарлик учун белгиланган тартибда қўшимча жазо тариқасида ҳайдовчи транспорт воситаларини бошқариш ҳуқуқидан маҳрум қилинади. Бундай ҳуқуқдан маҳрум қилиш муддати 6 ойдан кам бўлмаслиги белгиланди.
19.02.202510:48
Nima uchun mamlakat boshqaruvi va biznes boshqaruvi farqliligi haqida Krugmanni eski maqolasini topdim:
Mario Dragi navbatdagi ajoyib kolonkani yozibdi. Dragidan Yevropa mamlakatlari iqtisodiyoti, va raqobatbardoshligi haqida juda sog'lom va o'rinli fikrlar chiqmoqda.
Bu safar, Financial Timesda yozibdi. "AQShni chetga surib suradigan bo'lsak, va AQShning tariflarini esdan chiqarib turadigan bo'lsak, biz, yevropaliklar o'zimizga o'zimiz rivojlanishni cheklaydigan notarif baryerlarni o'rnatganmiz, o'zimizning oyog'imizga o'zimiz bolta uryapmiz" deyapti.
Kolonkadagi bir raqam e'tiborimni tortdi: IMF hisob-kitoblariga ko'ra, Yevropadagi turli sohalarda davlatning nazorati, regulyatsiyalar, ishlab chiqarish va savdoga cheklovlar Yevropada ishlab chiqarish sohasi uchun tashqaridan 45 foizli va xizmatlar sohasi uchun tashqaridan 110 foiz tariflar qo'yilgandek ekan. Ya'ni, Yevropaning o'zi o'ziga notarif cheklovlarni qo'yib olgan. Bular albatta Yevropa kompaniyalari faoliyat yuritadigan bozorni qisqartiradi. Ayniqsa ITda. Yevropa o'ta tartibga solishga va nazorat qilishga harakat qiladigan eng innovatsion soha - raqamli texnologiyalar, AI, startaplar ham o'sishga katta to'sqinlikka duch keladi (masalan GDPR).
Декабрь ойида биз иқтисодчи Ботир Қобилов билан бир қанча мавзуларда суҳбатлашган эдик. Шу интервью бугун YouTube`га жойланди.
Ботир ака билан суҳбатимиз ўйлаганимдан бироз қисқароқ бўлди. Лекин жуда кўп мавзуларда гаплашишга улгурдик деб ўйлайман.
Хусусан, Марказий банклар нима учун кераклиги, Ўзбекистондан Гарвард докторантурасига қандай бориш мумкинлиги, Техаснинг ривожланиши, илмий фаолият, криптовалюталар ва долларнинг фарқи, молиявий тавсиялар устида гаплашдик.
Интервьюда Илон Маск, Дональд Трамп, Россия Марказий банки раиси Эльвира Набиуллина, АҚШ Марказий банки раиси Жером Пауэлл ҳақида ҳам бир қанча қизиқ фикрлар бор.
Bugun Jeyms Robinson bilan Nobel olganidan keyin birinchi bor ko’rishdik. Dubayga Dunyo Hukumatlari Sammitiga kelgan ekan, obedga chaqirdi.
Asosiy gaplashgan mavzuyimiz - Robinsonni yangi yozayotgan Afrika haqidagi kitobi ba Donald Tramp prezidentligi haqida bo’ldi.
Nobel olgan bo’lsa ham - dam olish yo’q, “har qachongidan ko’p ishlayapman” dedi.
05.02.202507:55
Tramp Yevropaga ham boj qo'yaman deyapti, qanday teatr qo'yishni Yevropalik siyosatchilar o'ylab qo'yishsa bo'lar ekan.
Lekin agar rostini aytadigan bo'lsak, AQShdagi jamoatchilik va siyosiy tiyib turish tizimlari hali ham kuchli ekan. Tramp katta ichki bosim ostida bu "kelishuv"larni qilishga majbur bo'ldi. Albatta juda ahmoqona bojlarni kiritmagani yaxshi bo'ldi. Lekin yomon tarafi - normal ishlab turgan tizimga kerak emas noaniqlik kiritib ketdi. Bu esa sof iqtisodiy shikast. Bilasiz, iqtisodiy siyosatda, ayniqsa, savdo siyosatida, noaniqlik juda qimmatga tushadi. Koroxnalar investitsiya qilishdan tiyilishadi, yetkazib berish zanjirlarini qayta ko'rishadi, bularni hammasi ham tekin narsalar emas, xarajati bor. Xarajati xalqni cho'ntagiga tushadi.
Ya'ni nafaqat bojlarni qo'yish, balki bojlarni qo'yishga tahdid qilishni o'zi ham, katta zarar narsa. O'zbekistonda ham yangiliklar bor. Avtomobillarga bojlarni bir turi sal kam 80% ga oshirilishi haqida gap ketmoqda ekan.
Buni hammasini yozishimga juda bir qiziq misol boʻldi. Bugun ertalab turib tvitterga kirsam, kutilganidek hamma odam savdoga qoʻyilayotgan bojlar haqida yozishyapti. Maqolalar bilan boʻlishishyapti va hamma diskurs deyarli shu haqida.
Stenfordlik iqtisodchi Hanno Lustig ikkita hazil yozibdi:
“Agar AQSh Kanada bilan savdo defitsitini qisqartirishi kerak boʻlsa, Kaliforniyaning Oklaxoma bilan savdo defitsiti haqida nima deyish mumkin?Aslida, biz Kaliforniyaning Oklaxoma bilan savdo defitsitini hajmini bilmaymiz, chunki bu narsa muhim emas." "Menda Trader Joeʼs (AQShdagi supermarketlar tarmogʻi — tahrir) bilan ikki tomonlama savdo defitsitim bor, lekin men bu haqida xavotirda emasman."
Meni anchadan beri kuzatayotganlar bilishsa kerak xuddi shu hazillarni yozma Facebook tarmogʻida yozgan edim. Meni hayron qoldilrgani, 2017-19 yillardagi Oʻzbekistondagi diskursdagi hazillar birga bir AQShdagi 2025 yildagi diskursdagi hazillarga tushishi.
Hayron qolarli darajada. Mana men yozgan bir ikki hazillar bilan solishtiring.
Maʼnosi shunday edi:
“Toshkent bilan Qashqadaryoni savdo defitsiti muhim deb bilmaymiz-ku?” yoki “Nega Kelesda ishlab chiqarilgan narsa Toshkentga kirib kelishi haqida qaygʻrumaymiz-ku, lekin Keles postidan 10 kilometr nariroqda, Qozogʻistonda, ishlab chiqarilgan un kirib kelsa — qaygʻuramiz” deb. Xuddi shunday, har xil ochiq mulohaza va yigʻilishlarda ham shuni misol tariqasida ishlatgan edim, masalan bir marta savdo sanoat palatasidagi diskussiyada ham aynan shu viloyatlararo defitsitni misol qilib keltirgan edim ham. Borgan odamlar esida boʻlsa kerak.
Xuddi shunday Facebookda bir post yozgan edim:
“mahallamdagi qahvaxonalarni barchasi bilan negativ savdo defitsitim bor, agar ular mendan iqtisodiy tadqiqot sotib olishmasa — boj kiritaman, bunaqa noteng savdoni chidab oʻtirmayman” deb yozgan edim. Keyin esa bu misolni Buyuk Kelajak tashkiloti oʻtkazgan forumda ham aytgan edim. Hanno Lustig ham xuddi shuni Trader Joeʼs degan doʻkon haqida yozibdi. Men yozganimda, aytmoqchi, odamlar Korzinka.uz bilan manfiy savdo defitsiti haqida izohlarda yozishgan edi.
Toʻgʻrisi, shularni oʻqib 2017-2019 yildagi Oʻzbek internetidagi diskussiyalarni rosa esladim. Hatto eski yozgan maqolalarimni inglizchagi tarjima qilib qoʻyaymi degan fikr ham oʻtdi.
02.02.202510:28
Endi esa nima boʻlyapti? Barcha savdo iqtisodchilari, hatto savdoga aloqador tadqiqot qilmaydigan iqtisodchilar, makroiqtisodchilar yoki mehnat iqtisodchilari ham, dunyodagi barcha siyosat (policy) ekspertlari bu mavzu haqida jim tura olishmayapti va bu narsa siyosiy diskursda ham, ijtimoiy diskursda ham va hatto fandagi diskursda ham birinchi mavzulardan. Buning natijasida hozirni oʻzida oʻnlab maqola bor. Yanvarni boshida Amerika Iqtisodchilar Assotsiyatsiyasi yigʻinida edim, hatto u yerda ham “Tramp kelsa va savdoga boj qoʻysa nima boʻladi” degan mavzu koʻtarilmoqda. Bunday narsalar kamdan kam boʻlgani uchun — mulohaza qilishga va misol keltirishga juda juda koʻp dalil va mulohaza ishlatilmoqda. Eng qizigʻi bozorlar ham reaksiya qilmoqda, bu bojlar qanchalik zararligini hozirni oʻzida koʻrib tursa boʻladi. Masalan kecha butun AQShdagi quruvchilar prezidentga xat yozishibdi — bojlar kiritilsa — uylarni narxi oshadi deb. Bunday misollarni men 2018 yilda topa olmas edim.
Tramp administratsiyasi juda ahmoqona qaror qildi — Kanada va Meksikadan keltiriladigan tovarlarga boj qoʻydi. Aytishlaricha boj 25% gacha boʻlar ekan, energetika tovarlariga esa 10%. Albatta bu katta boj va katta salbiy oqibatlarga olib keluvchi qaror. Butun OAVlar va mulohazada hozir faqat shu bojlar eslanyapti. Menda esa sal shaxsiy hikoyam bor.
Bilsangiz kerak, 2017-2018 yillardan beri Oʻzbek OAVlarda va umuman ijtimoiy tarmoqlarida nima uchun bojlar yomon ekanini, hatto 1% boj ham mamlakat iqtisodiyoti uchun zarar ekani haqida yozib kelaman. Savdoga har qanday cheklov ham zarar ekani haqida yozib kelyapman, intervyular beraman va umuman shu mulohazada bojlar haqida diskussiya qilib kelaman. Hatto bir foiz boj ham Oʻzbekistonliklarni kambagʻallashtiruvchi chora ekani haqida, maʼmuriy toʻsiqlar ham toʻgʻridan toʻgʻri kambagʻal qiluvchi va eng muhimi — regressiv — yaʼni puli kamroq insonlarga qattiqroq salbiy chora ekani haqida yozib kelaman. Shu ishlarimda men uchun qiyin narsa shundan iborat ediki, butun dunyo bojlar yomon ekanini allaqachon bilib boʻlgani va barcha ilmiy va hatto siyosiy davralarda oxirgi marta bojlar kattaligi zarar ekani 1930-yildagi Smut Houli tariflari edi — bu haqida yozgan edim ham. Shundan beri butun dunyo bojsiz savdoga qarab intilib kelayotgan edi. Mamlakatlar Jahon Savdo Tashkilotini tuzishdi va bojlardan tashqari savdoga boʻlgan maʼmuriy cheklovlarni ham kamaytirib kelishdi. Dunyo va barcha rivojlanayotgan mamlakatlar bu yuz yilda ancha boyishdi ham. Nima uchun bu menga — jamoat mulohazasi uchun qiyin edi — chunki men yangi misollarni keltira olmas edim. Yaʼni keltiradigan misollarim doim tarixiy edi. Koʻpincha nima uchun bojlar yomon ekani haqida nazariy tushuntirish berar edim, yoki nari borsa metaforik misol berar edim. Boz ustiga, fanda ham, boshqa jabhalarda ham boj zarar ekani toʻliq konsensus mavzu boʻlgani uchun, yangiroq ilmiy maqolalar ham kam edi. Birinchidan empirikani oʻzi yoʻq edi — barcha davlatlar nol atrofida boj qoʻllagandan keyin qanday statistika bera olar edim? Oxirgi misollar bu Xitoyni JSTga qoʻshilishi edi, eng yaqin kelsak. Ijtimoiy tarmoqlarda ham, fan haqida bilmaydiganlar juda noyob boʻlgan va kichik boʻlgan istisnolarni roʻkach qilib — “mana X mamlakatda Y yilda boj boʻlgan lekin u mamlakat rivojlangan ku” degan fikrlariga bu narsa istisno ekanini va hatto oʻsha mamlakat iqtisodiyoti uchun kichik zarar narsa ekani haqida ancha tushuntirishga toʻgʻri kelar edi. Xullas mulohazani siljishga rosa qiynalar edim. Lekin bu bilan mutlaq muvaffaqiyatsiz boʻlmadim, menimcha Oʻzbekistonda ham boj zarar ekanini aniq biladigan qatlam hozir mavjud. Lekin qiyin masala edi va boʻlib kelmoqda. Tasavvur qiling, masalan bir jamiyatga borasiz-da va yer dumaloq deysiz, lekin u joyda hamma qaror qabul qiluvchi hukumat ekspertlari yer tekis deb turibdi, ularga qoʻshilib yana qandaydir muhim foiz shu yer tekisligiga ishongan. Shunda siz keltiradigan misollar ham bir necha yuz yil oldingi misollar boʻladi — chunki oʻsha paytda bu haqida diskussiya boʻlgan, undan keyin buni hech kim savol ostiga olmagani uchun, ilmiy jurnallarda ham boshqa joyda ham, yer tekisligi haqida diskussiyalar tugagani uchun tushuntirishlaringiz asosan nazariy yoki eski boʻladi. Shunaqaroq joyda edim.
31.01.202512:49
Birinchi haftada Tramp administratsiyasi 7300 kishini deport qilgan. Bu raqam haqida maqtanib yozishibdi ham.
Bayden haftasiga o’rta hisobdan 15,000 kishini deport qilib kelgan edi. Qaytaraman, to’rt yildagi o’rtacha raqam.
Bayden davrida deport qilinganlarni 72 foizi bundan muqaddam jinoyat qilganlar edi. Trampning ikkinchi davrida bu raqam 50 foizni tashkil etmoqda.