EXIT- STARTAPDAN QISMAN YOKI TO'LIQ CHIQISH STRATEGIYASI
Ko'pgina startap asoschilari va investorlarida loyihadan moliyaviy naf olish rejasi bo'ladi (ROI) va bu reja "Exit strategy" deyiladi.
Ya'ni siz startap boshlaganizda bu loyihadan qanday "soqqa" qilishizni bilishiz kerak.
O'zbekiston holatida bunday "exit success story" lar juda kam va bu holatni siz e'tiborga olishingiz kerak. (Снимите розовые очки).
Eng yorqin misollardan: "Express24" ni "Yandex GO" tomonidan sotib olinishi yoki "Payme"ni "TBC" bankga sotilshi.
Yana bir nechta kam misollar bor va yaqin yillarda O"zbek startaplarining "exit" lari ko'payadi degan umiddaman.
Eng keng tarqalgan exit strategiyalari quyidagilarni o'z ichiga oladi:
1. M&A - Mergers and Acquistions. (Birlashish va sotib olish).
Odatda kattaroq kompaniya (strateg deb ataladi) startapni texnologiyasi, iste'dodli jamoasi yoki bozor ulushi uchun sotib oladi. Bu to'liq sotib olish (100% sotib olish) yoki qisman sotib olish bo'lishi mumkin.
Misol: Google Youtubeni sotib olishi yoki Facebook Whatsappni xarid qilishi.
2. IPO - Initial Public offering.
Birlamchi ommaviy taklif, ya'ni aktsiyalaringizni fond bozoriga (birjaga) chiqarasiz va ommaviy kompaniyaga aylanasiz va bu investorlar va founderlarning o'z kapitalini naqd qilish imkonini beradi.
Exitning eng yuqori cho'qqisi. Juda ko'p startaplar orzu qiladigan stsenariy.
Deyarli siz bilgan barcha global texnologik kompaniyalar IPO qilishgan va fond birjasida aktsiyalarini sotadi.
Markaziy Osiyo mintaqasida ehtimoli juda past holat, eng yorqin misol bu Qozog'istonning "Kaspi" korporatsiyasining IPOsi.
3. Management Buyout (MBO)
Mavjud boshqaruv jamoasi kompaniyani to'liq nazorat qilish maqsadida asoschilar yoki investorlardan to'liq sotib oladi.
4. Secondary Sale
Ikkilamchi sotish.
Investorlar yoki asoschilar o'z aktsiyalarini butun kompaniyani sotmasdan boshqa investorga (venchur kapitali firmasi, xususiy kapital yoki jismoniy shaxs) sotadilar. Bu xolatda asoschilar birinchi katta kapitaliga ega bo'lishadi yoki investorlar kichikroq "X" (2x yoki 3x) bilan chiqishadi.
5. Merger/Birlashish
Startap boshqa kompaniya bilan birlashib, ko'pincha bozor ulushini oshirish, raqobatbardosh joylashuvni yaxshilash yoki yangi resurslarga kirish uchun yangi korxona tashkil qiladi.
6. Liquidation/Tugatish
Startap yopiladi, qolgan mablag'larni aktsiyadorlarga taqsimlash uchun aktivlarni sotadi. Ha shunaqasi ham bo'ladi.
7. SPAC (Maxsus maqsadli sotib olish kompaniyasi) chiqish
Startap an'anaviy IPOga muqobil ravishda SPAC, ommaviy sotiladigan qobiq kompaniyasi bilan birlashadi. Bu haqida ma'lumotim kamroq.
Eng yaxshi "exit" strategiyasi quyidagilarga bog'liq:
• Startapning moliyaviy salomatligi va rivojlanish salohiyati.
• Asoschilarning uzoq muddatli qarashlari.
• Bozor kon’yunkturasi va investorlarning kutuvlari.
P.S. Yoki uzoq muddatli "vision" bilan katta korxona qurasiz.
