Қисқартирилган иш вақти ва тўлиқсиз иш вақти ўртасидаги асосий фарқлар
Ўзи иш вақтининг 3 та тури бор: нормал иш вақти, қисқартирилган ва тўлиқсиз иш вақтлари (МК 181-модда). Бизда нормал иш вақти хафтасига 40 соатдан ошмаслиги керак. Айрим ҳолларда ходимларга қисқартирилган иш вақти ва тўлиқсиз иш вақти белгиланиши мумкин. Қаранг, ушбу иккисида жумлаларнинг мазмунидан ўртадаги фарқ билинмайди, чунки ҳар иккиси ҳам иш вақтининг камайтирилган турларидир. Масалан, ходим учун белгиланган хафтасига 40 соатлик ва кунига 8 соатлик нормал иш вақтини камайтириб, хафтасига 35 соат ва кунига 7 соат қилиб белгиладингиз, бу нима? Қисқартирилган иш вақтими, ёки тўлиқсиз иш вақти? Бир қарашда уларни бир-биридан фарқлаш қийин, тўғрими?
☝️Аслида, қисқартирилган иш вақти ва тўлиқсиз иш вақти даврийлик хажмида ўхшаш бўлсада, бошқа жиҳатлари бўйича улар бир-биридан кескин фарқланади.
1. Қўлланиладиган ходимлар тоифаси бўйича.
1.1. Қисқартирилган иш вақти фақатгина айрим тоифадаги ходимларгагина белгиланади. Яъни, қисқартирилган иш вақти ҳамма ходимларга ҳам қўлланилавермайди. Эътибор беринг, ходимларнинг ёши, уларнинг соғлиғи ҳолати ҳамда ходим ишлаётган ишнинг ўзига ҳос мураккаб ва зарарли жиҳатларидан келиб чиқиб, иш берувчи ана шундай вазиятларда бўлган алоҳида ходимларга қисқартирилган иш вақти белгилайди. Масалан, МК 183-моддасига асосан 18 ёшга тўлмаганларга хафтасига 36 соатдан (агар ходим 16 ёшдан 18 ёшгача бўлса, хафтасига 24 соатдан), 1 ва 2-гуруҳ ногиронларига хафтасига 36 соатдан, ноқулай меҳнат шароитларидаги ходимларга Вазирлар Маҳкамаси қарорида кўрсатилган хажмдан, иши юқори даражадаги руҳий, ақлий ва асабий зўриқиш билан боғлиқ бўлган тиббиёт ходимлари, педагоглар ва бошқа тоифадаги ходимларга хафтасига 36 соатдан кўп бўлмаслиги керак. Шунингдек, бюджет ташкилотида ишлаётган 3 ёшгача боланинг ота-онасидан бирига хафталик 35 соатдан кўп бўлмаган қисқартирилган иш вақти белгиланади.
1.2. Тўлиқсиз иш вақтидан эса барча ходимлар фойдаланиши мумкин, иш берувчи билан ўртадаги келишувга биноан албатта (МК 186-модда). Тўғри, МК 186-моддаси иккинчи қисмида ҳомиладор аёлларга, 14 ёшгача бўлган боланинг (16 ёшгача бўлган ногиронлиги бор боланинг) ота-онасидан бирига, шунингдек, бетоб оила аъзосини парвариш қилаётган шахсларга тиббий ҳулосага биноан ҳамда ногиронлиги бўлган ходимга ТИЭК хулосасига биноан тўлиқсиз иш вақти белгилаш шартлиги кўрсатилган. Бироқ, бу ерда эътибор беринг, юқоридаги ходимлар ўша тиббий ҳулоса ва ТИЭК хулосасини илова қилиб, иш берувчига илтимоснома берган тақдирда уларга тўлиқсиз иш вақти белгиланади. Қолган вазиятларда исталган ходимларга ўртадаги келишувга биноан тўлиқсиз иш вақти белгиланиши мумкин.
2. Ихтиёрийми ёки мажбурий? МК 183-моддасида кўрсатилган юқоридаги алоҳида тоифадаги ходимларга қисқартирилган иш вақти белгилаш иш берувчи учун мутлақо мажбурийдир. Тўлиқсиз иш вақти билан ўртадаги фарқлардан бири ҳам шу. Тўлиқсиз иш вақти МК 186-модданинг иккинчи қисми (☝️юқорига қаранг)да кўрсатилган ҳолатлар (шунда ҳам ходимнинг илтимоси бўлиши керак)дан ташқари, бошқа барча ҳолатларда иш берувчининг ҳам келишуви ва розилигини тақозо қилади. Яъни, тўлиқсиз иш вақтини белгилаш одатда, иш берувчи учун мажбурий эмас.
3. Тўланадиган иш ҳақи бўйича. Энг муҳим фарқ мана шу ерда. МК 183-моддаси биринчи қисмига асосан ходимга қисқартирилган иш вақти белгиланганида, иш ҳақи камайтирилмайди. Яъни масалан, бюджет ташкилотида ишлаётган онанинг иш хафтаси 40 соат эди, унга 3 ёшга тўлмаган боласи борлиги сабабли хафталик 35 соатлик қисқартирилган иш вақти белгиланди. Мана шу ҳолатда, иш ҳақи камайтирилмасдан, ходимга 40 соатлик иш вақти бўйича иш ҳақи тўлашда давом этилади. Тўлиқсиз иш вақти белгиланганда эса, МК 186-моддаси тўртинчи қисмига асосан ходимга амалда бажарган ишига ва ишланган вақтга мутаносиб равишда ҳақ тўланади. Яъни, бунда иш ҳақи амалда камаяди.
👉@yuristkadr
