انجمن مغز و فلسفه ذهن

مردی ۲۴ ساله، پریشان و پرخاشگر وارد بخش روان‌پزشکی شد. مادرش او را آورده بود، اما او با تردید و ترس به چهره زن نگاه می‌کرد و زمزمه می‌کرد: «این زن مادرم نیست... شبیه اوست، ولی او نیست.»

نظریه‌های کوانتومی دربارۀ آگاهی دچار همان قسم از شکاف تبیینی‌ای هستند که نظریه‌های کلاسیک به آن دچارند. در هر دو صورت تجربه را باید چیزی فرا و ورای ویژگی‌های فیزیکی جهان در نظر گرفت. شاید مکانیک کوانتومی بتواند در بیان مشخصات پیوند روان‌فیزیکی جهان ایفای نقش کند، اما نظریۀ کوانتومی به تنهایی نمی‌تواند به ما بگوید که چرا آگاهی وجود دارد.

فرض کنید از ما خواسته شود باور پیدا کنیم که استدلال منطقی و ریاضی وتجربی جلوه‌ای از عادات فکری به لحاظ تاریخی امکانی و به لحاظ فرهنگی محلی‌اند و اعتباری بیش از این ندارند. از یک سو به نظر می‌رسد چنین چیزی تفکری است درمورد اینکه امور واقعاً چگونه‌اند و از سوی دیگر، انکار می‌کند که ما مستعد چنین تفکراتی هستیم. هر ادعایی به اندازۀ این ادعای بنیادین و کلی باید مورد تأیید استدلال محکم باشد، اما به نظر می‌رسد که خود این ادعا ما را فاقد قابلیت برای چنین استدلال‌هایی رها می‌کند...[یعنی] داوری در باب نسبیت یا شرطیت نمی‌تواند بر داوری در باب خود نسبیت اطلاق شود.

من (هایزنبرگ) ادامه دادم: استدلال دیگری که گاهی در تأیید نیاز به گسترش نظریۀ کوانتومی می‌شود، وجود آگاهی بشری است. شک نیست که در فیزیک و شیمی «آگاهی» یافت نمی‌شود و من نمی‌دانم که چگونه می‌توان وجود آن را از مکانیک کوانتومی نتیجه گرفت اما علمی که به جانداران بپردازد باید پدیدۀ آگاهی را هم در بر بگیرد، زیرا آگاهی نیز جزئی از واقعیت است.  نیلس (بور) گفت: این استدلال در نظر اول بسیار قانع‌کننده است. یقیناً در فیزیک و شیمی چیزی که کم‌ترین شباهتی با آگاهی داشته باشد یافت نمی‌شود اما همه می‌دانیم که چیزی به نام آگاهی وجود دارد، زیرا خود ما دارای آن هستیم. بنابراین آگاهی باید بخشی از طبیعت یا کلاً بخشی از واقعیت باشد، و این بدان معنی است که گذشته از قوانین فیزیک و شیمی که در نظریۀ کوانتومی بیان می‌شود، باید یک نوع قانون دیگر را هم مورد نظر قرار دهیم...

•|جزء و کل، ورنر هایزنبرگ، ترجمه حسین معصومی همدانی|•