🔖نوروز در قدیم ثابت نبود
محمدجواد مشکور
ترتیب تقویم یزدگردی آن است که سال را به ۳۶۰ روز تمام حساب کرده آن را به دوازده ماه تقسیم کنند و ۵ روز زاید را که اندرگاه یا خمسه مسترقه باشد به آخر آبان ماه بیفزایند. البته این سال شمسی حقیقی نیست و کسر زاید در آن حساب نمی‌شود و کبیسه در آن تاریخ به عمل نمی‌آید زیرا سال شمسی حقیقی ۳۶۰ روز و قریب شش ساعت است و چون کسری آن حساب نمی‌شد روز نوروز جمشیدی که قاعدتاً بایستی در اعتدال ربیعی و روز اول بهار باشد در یکجا ثابت نمی‌ماند و تقریباً هر چهارسال یک روز عقب‌تر رفته و در تمام سال شمسی سیر می‌کند.
در دوره‌ی ساسانی ظاهراً یک قسم تقویم دیگری نیز معمول بوده که ماه‌ها و روزهای این سال همیشه نزدیک به محل اصلی خود ثابت می‌ماند و ترتیب آن چنین بود که در هر صدوبیست سال کسر زاید بر ۳۶۰ روز را که سی روز می‌شد جمع کرده و یک ماه به سال می‌افزودند و سال صدو بیست‌ویکم را سیزده ماه حساب می‌کردند و آن را «بهیزک» به معنی مبارک می‌نامیدند.
رعایت این ترتیب بعدها به علت اهمال در گرفتن کبیسه که سببش اضطراب اوضاع ایران بود بهم خورد و با وجود اصلاحاتی که از طرف بعضی از خلفای بنی‌العباس چون المتوکل علی‌الله در ۲۴۶ و المعتضدبالله در ۲۸۲ هجری به عمل آمد مفید فایده واقع نشد؛ چنانکه در هنگام وضع تاریخی جلالی که به امر سلطان جلال‌الدین ملکشاه سلجوقی به سال ۴۷۱ هجری روی داد، نوروز به ۱۳ برج حوت (اسفند) افتاده بود.
از این جهت خواجه نظام‌الملک وزیر سلطان ملکشاه برای اصلاح سال شمسی عده‌ای از منجمان معروف آن زمان چون حکیم عمر خیام نیشابوری را دعوت کرد و آنان تقویم ایران را اصلاح کرده و نوروز را به اول حمل و اعتدال ربیعی یعنی ۲۱ ماه مارس فرنگی بردند و سال صحیح شمسی را بنا نهادند که به نام سلطان جلال‌الدین ملکشاه سلجوقی سال جلالی و نوروز هم به نوروز سلطانی معروف گردید؛ چنانکه هنوز هم متداول است.
*مشکور، محمدجواد. «نوروز باستانی». در مهر. شماره‌ی ۱ (۱۳۴۶)، ص ۱۹.
#گزیده
@asmaaneh
