Baxtiyor ABDUG'AFUR
12.02.202509:54
Ikkinchi muammo (kirildagisi alohida postda)
Zamonaviy insonning (Homo modernus desak ham bo’lar balki) eng katta muammolari haqida fikrlashayotgan edik. Bu haqida bir maqola ham yozgan edim (https://t.me/Baxtiyor_Abdugafur/415). Bugun yana bir muammosi haqida fikrlarimni o’rtoqlashmoqchiman. Ya'ni, ikkinchi muammosi.
Bu – ovqatlanish! Tanlab-tanlamay, farqiga borib-bormay yeyish!
Insonning bugungi taomi, turi va tarkibiga ko’ra juda murakkab. Shunga muvofiq, undagi kimoviy birikmalar tabiati – sifat va miqdor tarkibi ham rang-barang! Inson tanasi shunchalik mukammal yaratilganki, har qanday taomni hazm qilmoqda va aytish mumkinki, asosiy quvvatini hazm qilishga – turli-tuman oqsillar, yog’lar va uglevodlarni parchalashga sarflamoqda.
Mayli, insonda nafs bor, yeyish ishtiyoqi o’ta kuchli, yesin, deymiz. Lekin, taomning o’zlashishichi? Masala mana shu yerda!
Avvalgi insonlarda kundalik taomlar unchalik ko’p bo’lmagan. Ikkinchidan, aksariyatida jismoniy harakat – faol hayot tarzi o’ta yuqori bo’lgan. Tana doimiy harakat uchun quvvat – yoqilg’i talab qilgan. Yo’qilg’i esa oqsillar, yog’lar va uglevodlar hisoblangan. Ularning o’zlashtirgan tana ishlagan. Shuning uchun, ajdodlarimiz bizga qaraganda vazni yengil, ko’rkam, sog’lom bo’lishgan.
Shu yerda bir jihatga e’tibor bering: nisbatan sodda kunlik taomlar va jismoniy harakat!
Zamonaviy odam ovqat – oqsil, yog’, uglevodlarni haddan tashqari ko’p yeydi, lekin jismoniy harakati cheklangan. Ajdodlarimiz hayot tarziga teskarimi?
Inson ko’rkam va sog’lom bo’lishi uchun kunlik jismoniy yuklamasi yuqori bo’lishi lozim! Ayniqsa, erkaklarda! Erkak kunlik jismoniy yuklamani (tor ma’noda, mehnat deylik) olmasa semirishi hammaga ma’lum. Ikkinchidan, yeganini o’zlashtira olmaganlarda avvalo qon bilan bog’liq kasalliklar rivojlanadi va ular boshqa kasalliklarni chaqiradi. Masalan, qonning quyuqligi, bosimi, qandli diabet, infarkt, insult, jinsiy zaiflik, tana a’zolari faoliyatida birin-ketin nuqsonlar paydo bo’lishi…
E’tibor bering, yeyish va jismoniy harakat mutanosibligi bilan qon sofligi saqlanadi. Qon sof bo’lsa, odam sog’lom bo’ladi.
Shuning uchun, yeb-ichishi va mehnatga e’tibor bermagan ko’p erkaklarda ortiqcha vazn kuzatiladi, qorin qo’yadi. Harakati sust, nafsini tiyolmagan, hatto fikriy yalqovlarda ham shunday bo’ladi.
Erkak kishining eng birinchi hamrohi jismoniy mehnat bo’lishi kerak. Jismonan zo’riqqan tana ovqatni yaxshi hazm qiladi, qon suyuq bo’ladi, suyaklar mustahkamligi saqlanadi.
Aslida, bu yeb-ichganlarimizni "eritib", "yo'q" qilishimiz uchun tog'larni mayda-mayda qiladigan darajada ishlash lozimdir.
Erkak kishi sog'lom bo'lishi uchun kuniga o'rtacha 10 km yurishi kerak. Savol: kuniga qancha yurasiz? Tanangizdagi muammolarga javob shunda.
Rahmatli opoddamiz (bobomiz) bir qop guruchni yelkaga tashlab, qishloqdan Chortoq bozoriga (taxminan, 6-7 km) olib borib sotib kelar ekanlar! O'sha avlod ofisidan tashqariga chiqmaydigan erkaklarni ko'rganlarida qanday ahvolga tushgan bo'lardilar, tasavvur qilish qiyin emas.
Xulosa shuki, yemoq va mehnatga e'tiborli bo'lmoq lozim, kimki sog'lom bo'lgisi kelsa. Shu mavzuda yana fikrlar qiziq bo'lsa 👍 belgisini qo'yinglar, yana muhim jihatlarni e'lon qilaman.
Zamonaviy insonning (Homo modernus desak ham bo’lar balki) eng katta muammolari haqida fikrlashayotgan edik. Bu haqida bir maqola ham yozgan edim (https://t.me/Baxtiyor_Abdugafur/415). Bugun yana bir muammosi haqida fikrlarimni o’rtoqlashmoqchiman. Ya'ni, ikkinchi muammosi.
Bu – ovqatlanish! Tanlab-tanlamay, farqiga borib-bormay yeyish!
Insonning bugungi taomi, turi va tarkibiga ko’ra juda murakkab. Shunga muvofiq, undagi kimoviy birikmalar tabiati – sifat va miqdor tarkibi ham rang-barang! Inson tanasi shunchalik mukammal yaratilganki, har qanday taomni hazm qilmoqda va aytish mumkinki, asosiy quvvatini hazm qilishga – turli-tuman oqsillar, yog’lar va uglevodlarni parchalashga sarflamoqda.
Mayli, insonda nafs bor, yeyish ishtiyoqi o’ta kuchli, yesin, deymiz. Lekin, taomning o’zlashishichi? Masala mana shu yerda!
Avvalgi insonlarda kundalik taomlar unchalik ko’p bo’lmagan. Ikkinchidan, aksariyatida jismoniy harakat – faol hayot tarzi o’ta yuqori bo’lgan. Tana doimiy harakat uchun quvvat – yoqilg’i talab qilgan. Yo’qilg’i esa oqsillar, yog’lar va uglevodlar hisoblangan. Ularning o’zlashtirgan tana ishlagan. Shuning uchun, ajdodlarimiz bizga qaraganda vazni yengil, ko’rkam, sog’lom bo’lishgan.
Shu yerda bir jihatga e’tibor bering: nisbatan sodda kunlik taomlar va jismoniy harakat!
Zamonaviy odam ovqat – oqsil, yog’, uglevodlarni haddan tashqari ko’p yeydi, lekin jismoniy harakati cheklangan. Ajdodlarimiz hayot tarziga teskarimi?
Inson ko’rkam va sog’lom bo’lishi uchun kunlik jismoniy yuklamasi yuqori bo’lishi lozim! Ayniqsa, erkaklarda! Erkak kunlik jismoniy yuklamani (tor ma’noda, mehnat deylik) olmasa semirishi hammaga ma’lum. Ikkinchidan, yeganini o’zlashtira olmaganlarda avvalo qon bilan bog’liq kasalliklar rivojlanadi va ular boshqa kasalliklarni chaqiradi. Masalan, qonning quyuqligi, bosimi, qandli diabet, infarkt, insult, jinsiy zaiflik, tana a’zolari faoliyatida birin-ketin nuqsonlar paydo bo’lishi…
E’tibor bering, yeyish va jismoniy harakat mutanosibligi bilan qon sofligi saqlanadi. Qon sof bo’lsa, odam sog’lom bo’ladi.
Shuning uchun, yeb-ichishi va mehnatga e’tibor bermagan ko’p erkaklarda ortiqcha vazn kuzatiladi, qorin qo’yadi. Harakati sust, nafsini tiyolmagan, hatto fikriy yalqovlarda ham shunday bo’ladi.
Erkak kishining eng birinchi hamrohi jismoniy mehnat bo’lishi kerak. Jismonan zo’riqqan tana ovqatni yaxshi hazm qiladi, qon suyuq bo’ladi, suyaklar mustahkamligi saqlanadi.
Aslida, bu yeb-ichganlarimizni "eritib", "yo'q" qilishimiz uchun tog'larni mayda-mayda qiladigan darajada ishlash lozimdir.
Erkak kishi sog'lom bo'lishi uchun kuniga o'rtacha 10 km yurishi kerak. Savol: kuniga qancha yurasiz? Tanangizdagi muammolarga javob shunda.
Rahmatli opoddamiz (bobomiz) bir qop guruchni yelkaga tashlab, qishloqdan Chortoq bozoriga (taxminan, 6-7 km) olib borib sotib kelar ekanlar! O'sha avlod ofisidan tashqariga chiqmaydigan erkaklarni ko'rganlarida qanday ahvolga tushgan bo'lardilar, tasavvur qilish qiyin emas.
Xulosa shuki, yemoq va mehnatga e'tiborli bo'lmoq lozim, kimki sog'lom bo'lgisi kelsa. Shu mavzuda yana fikrlar qiziq bo'lsa 👍 belgisini qo'yinglar, yana muhim jihatlarni e'lon qilaman.
11.02.202508:54
Ayrim xitoycha familiyalar so’g’diy kelib chiqishiga ega ekanligi aytiladi. So’g’diyona Markaziy Osiyo, xususan, O’zbekistonning katta qismini o’z ichiga olgan davlat edi. Uning markazi Samarqand shahriga to’g’ri keladi. So’g’diylar Tang (618–907) va Yuan sulolasi (1271–1368) davrida Xitoyga ko’p ko’chib borishgan. Ular Buyuk Ipak yo’lidagi savdo, diplomatiya va harbiy sohalarda muhim rol o’ynaganlar.
So’g’diy kelib chiqishga ega xitoycha familiyalar:
1. 安 (Ān) – "Samarqand" nomidan kelib chiqqan. Tang davrida Samarqanddan kelgan so’g’diylar shu familiyani qabul qilishgan. (Masalan, 安国 "An davlati" – Samarqand uchun ishlatilgan nomlardan biri).
2. 康 (Kāng) – qadimgi Kang (hozirgi So’g’d viloyati) shahridan kelgan odamlar qabul qilgan familiya.
3. 史 (Shǐ) – Ba’zi so’g’diy kelib chiqishga ega oilalar bu familiyani olgan, ular Tang sulolasi davrida harbiy va ma’muriy lavozimlarda ishlagan.
4. 石 (Shí) – Ushbu familiya so’g’diycha Čač (Choch, hozirgi Toshkent) nomi bilan bog’liq bo’lishi mumkin.
5. 米 (Mǐ) – so‘g’diycha ism yoki unvondan kelib chiqqani taxmin qilinadi.
6. 何 (Hé) – Ba’zi so’g’diy savdogarlar va amaldorlar xitoy jamiyatiga moslashish jarayonida shu familiyani olgan.
7. 曹 (Cáo) – Tang sulolasi davrida so’g’diy kelib chiqishga ega ba’zi oilalar shu familiyani qabul qilgan.
Tang sulolasi davrida Xitoyda so’g’diylar yashaydigan maxsus mahallalar bo’lgan. Ular o’z madaniyatini saqlab qolgan, lekin asta-sekin xitoy jamiyatiga singib ketishgan. Ko’plab so’g’diylar xitoy armiyasida xizmat qilgan yoki amaldor bo’lgan, natijada ularning familiyalari xitoylashgan.
Xitoyda yashagan bir qator so’g’diylar tarixiy manbalarda qayd etiladi. Ulardan eng taniqlisi An Lushandir (安禄山, Ān Lùshān) (703–757). U Xitor tarixida Ān familiyasiga ega eng mashhur inson hisoblanadi. Tang sulolasi davrida yashagani, so’g’diy-turkiy ekanligi yoziladi. Tang sulolasiga qarshi qo’zg’olonga (755–763) rahbarlik qilgan (tarixga An Lushan qo’zg’oloni bo’lib kirgan). Ushbu qo’zg’olon Xitoy tarixidagi eng qonli voqealardan hisoblanadi. Avval armiya qo’mondoni bo’lgan va qo’zg’olon natijasida o’zini qisqa muddat yashagan Yan sulolasi (大燕) imperatori deya e’lon qiladi.
O’g’li An Qingxu (安庆绪, Ān Qìngxù) (759 yilda vafot etgan) tomonidan o’ldiriladi va qo’zg’olonga rahbarlik qiladi. Lekin, ko’p o’tmay Tang sulolasi tarafdorlari uni ham o’ldirishadi.
So’g’diy kelib chiqishga ega xitoycha familiyalar:
1. 安 (Ān) – "Samarqand" nomidan kelib chiqqan. Tang davrida Samarqanddan kelgan so’g’diylar shu familiyani qabul qilishgan. (Masalan, 安国 "An davlati" – Samarqand uchun ishlatilgan nomlardan biri).
2. 康 (Kāng) – qadimgi Kang (hozirgi So’g’d viloyati) shahridan kelgan odamlar qabul qilgan familiya.
3. 史 (Shǐ) – Ba’zi so’g’diy kelib chiqishga ega oilalar bu familiyani olgan, ular Tang sulolasi davrida harbiy va ma’muriy lavozimlarda ishlagan.
4. 石 (Shí) – Ushbu familiya so’g’diycha Čač (Choch, hozirgi Toshkent) nomi bilan bog’liq bo’lishi mumkin.
5. 米 (Mǐ) – so‘g’diycha ism yoki unvondan kelib chiqqani taxmin qilinadi.
6. 何 (Hé) – Ba’zi so’g’diy savdogarlar va amaldorlar xitoy jamiyatiga moslashish jarayonida shu familiyani olgan.
7. 曹 (Cáo) – Tang sulolasi davrida so’g’diy kelib chiqishga ega ba’zi oilalar shu familiyani qabul qilgan.
Tang sulolasi davrida Xitoyda so’g’diylar yashaydigan maxsus mahallalar bo’lgan. Ular o’z madaniyatini saqlab qolgan, lekin asta-sekin xitoy jamiyatiga singib ketishgan. Ko’plab so’g’diylar xitoy armiyasida xizmat qilgan yoki amaldor bo’lgan, natijada ularning familiyalari xitoylashgan.
Xitoyda yashagan bir qator so’g’diylar tarixiy manbalarda qayd etiladi. Ulardan eng taniqlisi An Lushandir (安禄山, Ān Lùshān) (703–757). U Xitor tarixida Ān familiyasiga ega eng mashhur inson hisoblanadi. Tang sulolasi davrida yashagani, so’g’diy-turkiy ekanligi yoziladi. Tang sulolasiga qarshi qo’zg’olonga (755–763) rahbarlik qilgan (tarixga An Lushan qo’zg’oloni bo’lib kirgan). Ushbu qo’zg’olon Xitoy tarixidagi eng qonli voqealardan hisoblanadi. Avval armiya qo’mondoni bo’lgan va qo’zg’olon natijasida o’zini qisqa muddat yashagan Yan sulolasi (大燕) imperatori deya e’lon qiladi.
O’g’li An Qingxu (安庆绪, Ān Qìngxù) (759 yilda vafot etgan) tomonidan o’ldiriladi va qo’zg’olonga rahbarlik qiladi. Lekin, ko’p o’tmay Tang sulolasi tarafdorlari uni ham o’ldirishadi.
22.01.202513:19
ChatGPT билан суҳбат. "Ҳадид" сурасининг 25-оятида "темир" — "ҳадид" (حديد) сўзи келади. Шу сўзнинг абжад ҳисоби ва темир элементининг (Fe) даврий системадаги тартиб рақамини сўрадим. Ҳар иккиси ҳам 26 га тенг (остига қизил билан чизилган рақам).
Сурада темир: "...Биз уни туширдик..." дея таърифланади. Темирнинг энг барқарор изотопи — Fe56 коинотда термоядро реакциялар асосида ҳосил бўлган. Дастлаб, водород гелийга, гелий эса углеродга айланади, жараён эса кремний атомларининг темир атомларига айланиши билан якунланади.
Сурада темир: "...Биз уни туширдик..." дея таърифланади. Темирнинг энг барқарор изотопи — Fe56 коинотда термоядро реакциялар асосида ҳосил бўлган. Дастлаб, водород гелийга, гелий эса углеродга айланади, жараён эса кремний атомларининг темир атомларига айланиши билан якунланади.
17.12.202416:07
Муҳаммад ал-Хоразмийнинг "Ал-Жабр..."ини Европа Роберт Честернинг лотинча таржимаси орқали таниган эди. Орадан асрлар ўтиб, "Ал-Хоразмий алгебраси" ("Algebra of Al-Khowarizmi") бўлиб инглизга таржима қилинган ва Нью Йоркдаги "Макмиллан" нашриётида нашр этилган. Асарнинг инглизча таржимасини қуйидаги ҳавола орқали кўриш мумкин: https://archive.org/details/robertofchesters00muha/page/n11/mode/2up?view=theater
02.11.202407:40
“ЯШАМОҚ” мутолаасидан сўнг...
Ҳар бир инсоннинг ҳаёт йўли бир тарих. Авлодлар қисмати – силсила. Ҳар бир инсоннинг ҳаёт ҳикояси ўзгача, худди бармоқ излари бир-бирига ўхшамагандек. Инсонлар тақдиридан сўзловчи асарларни ўқиганингизда янги-янги нарсалар кашф этишингиз шундан.
Хитойлик адиб Юй Хуанинг “Яшамоқ” асарини ўқиб бўлганингизда худди шу фикрлар кўнглингиздан ўтиши табиий. Асарни ўқир экансиз, эътиқодлар, миллат, тиллар бир-биридан фарқ қилса ҳам лекин барибир инсон қалби бир ҳил бўлишини ҳис қиласиз. Шу сабаб, маълум муддат асар қаҳрамонлари қисматларидан таъсирланасиз, уларнинг ҳис-туйғуларини ўзингиз ҳам ҳис қиласиз. Бу ҳолат, бир томондан, адибнинг маҳоратидан ҳам бир белгидир.
Асар давомида қалбингизда улкан пўртаналар ҳосил бўлади, қаҳрамонлар тақдиридан изтиробга тушасиз, ҳеч бўлмаса муаллиф бирор ерида қаҳрамонларига шафқат қилармикин, деб кутасиз.
Аммо, муаллиф ўта шафқатсиз, айрим ўринларда, жаллодга айланадигандек, маслагидан ҳеч қайтмайдигандек. Кўнгли бўш китобхон ундан ранжийди, ахир қаҳрамонларнинг асардаги тақдири унинг қўлида – қаламида эдику. Лекин, тарихга холис назар билан қараган муаллиф виждонига хилоф иш тутмайди. Аслида у эмас, давр – тузумлар шундай шафқатсиз, ғирром эди. Бу тузумларнинг тегирмонини сув эмас, қисмати ғам-қайғу билан ёзилган инсонлар айлантирганди.
Муаллиф қаҳрамонларининг ҳиссий кечинмаларини тўлиқ тасвирламайди, ўша вазиятларга солади, ўқувчи эса ана ўша воқеа-ходисаларда қаҳрамонларнинг ҳисларини ўзининг танасида – қалбида ҳис қилади.
Асар бош қаҳрамони Ху Фугуи. Асарда қаҳрамон ўзини шундай таърифлайди: “...олтмишни қоралаган ўқитувчим дадамга қарата: “Бу ўғлингиз катта бўлса, бошингизга битган бало бўлади”, деган эди. Ёшлигимдан бери шундай, сира одам бўлмадим. Бу ҳам отамнинг сўзлари. Муаллимлар мендан ниманидир кутишнинг ўзи беъманилик эканини, ҳеч қачон ўзгармаслигимни таъкидлашарди. Ҳозир ўйлаб қарасам, тўғри айтишган экан...”
Ху Фугуи бой хонадоннинг ягона меросхўри эди, лекин ёшлигида қимор ўйини ва фаҳшга ботиб, бор-будини қиморда ютқазади. Шоҳона уйдан қамишли кулбага кўчиб ўтади, далада оддий деҳқон бўлиб ишлайди, аёлини қайнотаси олиб кетади, аввал отасидан, сўнг онасидан айрилади. Шу зайлда умрининг қатор йилларини кечиради.
Ислоҳотлар, инқилоблар халқлар тақдирида аксар вақт салбий из қолдиради. Одамларнинг ҳаёти, умидлари йилларга ортга улоқтирилади. Бу талатўпларда омади келганлар, ҳеч бўлмаса, яшаш ёки тирик қолиш учун шафқатсиз курашга ташланади. Ху Фугуи ҳам ана шу эврилишлардан омон қолади. Тасодиф туфайли, урушга оддий мардикор қилиб юборилади, урушнинг шафқатсиз воқеълигига гувоҳ бўлади. Айниқса, ярадор аскарларнинг замбилларга юкланиб, бир четга улоқтирилишини, қишли-қировли кунларда, қор остида ёрдамга муҳтож ярадорларнинг бирин-кетин жон таслим қилишларини кузатади.
“...замбилда ташилаётган, қўллари қўпорилган ёки оёқлари синган, жароҳат олган аскарларни томоша қилардик. Орадан кўп вақт ўтмай узундан узоқ замбил карвони билан жангда яраланганлар гуруҳи олиб келинди. Уларни ташиётган аскарлар бизнинг атрофимиздаги бўш жойларга қараб ўтиб, бақиришарди: “Қани, бир, икки, уч!”. Уч дегач, замбилни ағдариб, жароҳат олганларни гўёки ахлат тўккандек ерга улоқтиришарди. Улар оғриқдан инграрди. Бу ингроқ ва йиғи овозлари бизгача эшитилиб турарди. Қария Куан замбилларни ташиётган аскарларга ўтиб кетгач, ортидан: “Ҳайвонлар!” деб сўкарди.”
(давоми бор)
Ҳар бир инсоннинг ҳаёт йўли бир тарих. Авлодлар қисмати – силсила. Ҳар бир инсоннинг ҳаёт ҳикояси ўзгача, худди бармоқ излари бир-бирига ўхшамагандек. Инсонлар тақдиридан сўзловчи асарларни ўқиганингизда янги-янги нарсалар кашф этишингиз шундан.
Хитойлик адиб Юй Хуанинг “Яшамоқ” асарини ўқиб бўлганингизда худди шу фикрлар кўнглингиздан ўтиши табиий. Асарни ўқир экансиз, эътиқодлар, миллат, тиллар бир-биридан фарқ қилса ҳам лекин барибир инсон қалби бир ҳил бўлишини ҳис қиласиз. Шу сабаб, маълум муддат асар қаҳрамонлари қисматларидан таъсирланасиз, уларнинг ҳис-туйғуларини ўзингиз ҳам ҳис қиласиз. Бу ҳолат, бир томондан, адибнинг маҳоратидан ҳам бир белгидир.
Асар давомида қалбингизда улкан пўртаналар ҳосил бўлади, қаҳрамонлар тақдиридан изтиробга тушасиз, ҳеч бўлмаса муаллиф бирор ерида қаҳрамонларига шафқат қилармикин, деб кутасиз.
Аммо, муаллиф ўта шафқатсиз, айрим ўринларда, жаллодга айланадигандек, маслагидан ҳеч қайтмайдигандек. Кўнгли бўш китобхон ундан ранжийди, ахир қаҳрамонларнинг асардаги тақдири унинг қўлида – қаламида эдику. Лекин, тарихга холис назар билан қараган муаллиф виждонига хилоф иш тутмайди. Аслида у эмас, давр – тузумлар шундай шафқатсиз, ғирром эди. Бу тузумларнинг тегирмонини сув эмас, қисмати ғам-қайғу билан ёзилган инсонлар айлантирганди.
Муаллиф қаҳрамонларининг ҳиссий кечинмаларини тўлиқ тасвирламайди, ўша вазиятларга солади, ўқувчи эса ана ўша воқеа-ходисаларда қаҳрамонларнинг ҳисларини ўзининг танасида – қалбида ҳис қилади.
Асар бош қаҳрамони Ху Фугуи. Асарда қаҳрамон ўзини шундай таърифлайди: “...олтмишни қоралаган ўқитувчим дадамга қарата: “Бу ўғлингиз катта бўлса, бошингизга битган бало бўлади”, деган эди. Ёшлигимдан бери шундай, сира одам бўлмадим. Бу ҳам отамнинг сўзлари. Муаллимлар мендан ниманидир кутишнинг ўзи беъманилик эканини, ҳеч қачон ўзгармаслигимни таъкидлашарди. Ҳозир ўйлаб қарасам, тўғри айтишган экан...”
Ху Фугуи бой хонадоннинг ягона меросхўри эди, лекин ёшлигида қимор ўйини ва фаҳшга ботиб, бор-будини қиморда ютқазади. Шоҳона уйдан қамишли кулбага кўчиб ўтади, далада оддий деҳқон бўлиб ишлайди, аёлини қайнотаси олиб кетади, аввал отасидан, сўнг онасидан айрилади. Шу зайлда умрининг қатор йилларини кечиради.
Ислоҳотлар, инқилоблар халқлар тақдирида аксар вақт салбий из қолдиради. Одамларнинг ҳаёти, умидлари йилларга ортга улоқтирилади. Бу талатўпларда омади келганлар, ҳеч бўлмаса, яшаш ёки тирик қолиш учун шафқатсиз курашга ташланади. Ху Фугуи ҳам ана шу эврилишлардан омон қолади. Тасодиф туфайли, урушга оддий мардикор қилиб юборилади, урушнинг шафқатсиз воқеълигига гувоҳ бўлади. Айниқса, ярадор аскарларнинг замбилларга юкланиб, бир четга улоқтирилишини, қишли-қировли кунларда, қор остида ёрдамга муҳтож ярадорларнинг бирин-кетин жон таслим қилишларини кузатади.
“...замбилда ташилаётган, қўллари қўпорилган ёки оёқлари синган, жароҳат олган аскарларни томоша қилардик. Орадан кўп вақт ўтмай узундан узоқ замбил карвони билан жангда яраланганлар гуруҳи олиб келинди. Уларни ташиётган аскарлар бизнинг атрофимиздаги бўш жойларга қараб ўтиб, бақиришарди: “Қани, бир, икки, уч!”. Уч дегач, замбилни ағдариб, жароҳат олганларни гўёки ахлат тўккандек ерга улоқтиришарди. Улар оғриқдан инграрди. Бу ингроқ ва йиғи овозлари бизгача эшитилиб турарди. Қария Куан замбилларни ташиётган аскарларга ўтиб кетгач, ортидан: “Ҳайвонлар!” деб сўкарди.”
(давоми бор)
06.09.202405:10
"МОЙКА" муаммоси
Машина ювиш учун "мойка"лар жуда урф бўлди.
Уларда, одатда, фаол кимёвий воситалар (активная химия) ишлатилади. Ушбу воситалар таркибида, умумий олинса, анионли ва катионли сирт фаол моддалар (СФМ), ЭТДА ( этилендиаминтетрасирка кислотаси) тузлари, натрий ишқори ва турли буёқлар мавжуд. Асосий моддалари анионли СМФ ҳисобланади. Айрим манбаларга кўра, 15% гача шундай бирикмалар қўшилади.
Анионли СФМ кимёвий жиҳатдан ўта фаол ҳисобланади. Қийин эрувчан ёғларни ҳам эритади.
"Мойка"га борадиганлар сезган, лекин эътибор бермаган бир нарса: фаол кимёвий восита сепаётганингизда нафас олишингиз қийинлашади. Бу анионли СФМнинг таъсиридир. Бу моддалар гипоксия - нафас олишни қийинлаштиради. Тез-тез машина ювадиганлар бора-бора тўлиқ нафас олишга қийналади.
Юқоридаги воситалар аллергия чақиради. Буйрак ва жигар каби муҳим аъзоларга таъсир этади.
"Мойка"дан чиққан сув қаёққа кетади? Унинг назорати борми? Бу саволга мен жавоб бера олмайман.
Ҳозир нафақат шаҳарларда, балки туман ва қишлоқларда кўпаймоқда. Бу жойларда оқар сувлар "мойка"ларнинг "фаол кимё"сидан ҳимояланган эмас. Ҳар куни тонна-тонна заҳарли оқава оқизилади, қаёққа оқаётгани, табиий манбалар - экотизимга таъсири илмий таҳлил этилган эмас.
"Мойка"лардаги кимёвий воситаларга қандай асосда рухсат берилган, билмайман.
Тупроқларимиз заҳарланган деб собиқ Иттифоқни қоралаймиз, ёмонлаймиз, лекин ҳозирги бу ишимизга қандай баҳо берамиз?
Мен "мойка"ларга қарши эмасман, лекин кимёвий воситаларни чеклаш керак! Бу воситалардан ҳеч ким ҳимояланган эмас. Сабабини юқорида келтирдим: унинг оқаваси барибир айланиб-айланиб ичимлик сувига қўшилади! Оқава сув буғланиб ҳавога сингиб кетиши мумкин, лекин унинг таркибидаги ҳамма модда тупроқда қолади, бошқа сув манбаси барибир уни "топиб" олади.
Балки бизда ҳали маиший кимёвий воситалар ҳақида қонунчилик йўқдир, бундан хабарим йўқ, агар бўлмаса, қонунчилигини ишлаб чиқиш вақти етган.
Онкологик касалликлар кўпайиб кетганини кўп гапирамиз. Унутмаслик керакки, бу касалликнинг энг асосий манбаси - маиший кимёвий воситалари! "Мойка"нинг моддалари, ошхонангиздаги ювиш воситалари!
Умид қиламанки, фикрим мутасаддиларга етиб боради ва масала ижобий ечим топади.
Машина ювиш учун "мойка"лар жуда урф бўлди.
Уларда, одатда, фаол кимёвий воситалар (активная химия) ишлатилади. Ушбу воситалар таркибида, умумий олинса, анионли ва катионли сирт фаол моддалар (СФМ), ЭТДА ( этилендиаминтетрасирка кислотаси) тузлари, натрий ишқори ва турли буёқлар мавжуд. Асосий моддалари анионли СМФ ҳисобланади. Айрим манбаларга кўра, 15% гача шундай бирикмалар қўшилади.
Анионли СФМ кимёвий жиҳатдан ўта фаол ҳисобланади. Қийин эрувчан ёғларни ҳам эритади.
"Мойка"га борадиганлар сезган, лекин эътибор бермаган бир нарса: фаол кимёвий восита сепаётганингизда нафас олишингиз қийинлашади. Бу анионли СФМнинг таъсиридир. Бу моддалар гипоксия - нафас олишни қийинлаштиради. Тез-тез машина ювадиганлар бора-бора тўлиқ нафас олишга қийналади.
Юқоридаги воситалар аллергия чақиради. Буйрак ва жигар каби муҳим аъзоларга таъсир этади.
"Мойка"дан чиққан сув қаёққа кетади? Унинг назорати борми? Бу саволга мен жавоб бера олмайман.
Ҳозир нафақат шаҳарларда, балки туман ва қишлоқларда кўпаймоқда. Бу жойларда оқар сувлар "мойка"ларнинг "фаол кимё"сидан ҳимояланган эмас. Ҳар куни тонна-тонна заҳарли оқава оқизилади, қаёққа оқаётгани, табиий манбалар - экотизимга таъсири илмий таҳлил этилган эмас.
"Мойка"лардаги кимёвий воситаларга қандай асосда рухсат берилган, билмайман.
Тупроқларимиз заҳарланган деб собиқ Иттифоқни қоралаймиз, ёмонлаймиз, лекин ҳозирги бу ишимизга қандай баҳо берамиз?
Мен "мойка"ларга қарши эмасман, лекин кимёвий воситаларни чеклаш керак! Бу воситалардан ҳеч ким ҳимояланган эмас. Сабабини юқорида келтирдим: унинг оқаваси барибир айланиб-айланиб ичимлик сувига қўшилади! Оқава сув буғланиб ҳавога сингиб кетиши мумкин, лекин унинг таркибидаги ҳамма модда тупроқда қолади, бошқа сув манбаси барибир уни "топиб" олади.
Балки бизда ҳали маиший кимёвий воситалар ҳақида қонунчилик йўқдир, бундан хабарим йўқ, агар бўлмаса, қонунчилигини ишлаб чиқиш вақти етган.
Онкологик касалликлар кўпайиб кетганини кўп гапирамиз. Унутмаслик керакки, бу касалликнинг энг асосий манбаси - маиший кимёвий воситалари! "Мойка"нинг моддалари, ошхонангиздаги ювиш воситалари!
Умид қиламанки, фикрим мутасаддиларга етиб боради ва масала ижобий ечим топади.
12.02.202507:38
Ҳақдан қўрққан инсон хосиятсиз ва хайрсизлар орасида ўзини ёмон ҳис қилади, улар билан гап-сўзи қовушмайди. Уларнинг даврасини тезроқ тарк этгиси келади. Шу даражага борадики, хайрсизлар ичида яхшиларнинг кўнгли ёришмайди, тунд бўлиб қолади, мазаси қочади... Шунинг учун, инсон суҳбатдош, шерик ва давра танлашга эътиборли бўлиши лозим.
Яхши инсон тез билинади. Унга дуч келганингизда кўнглингиз ёришади, хаёлингизда эзгу ўйлар айланади, ножўя сўз айтишга ҳаё қиласиз, овозингизни кўтариб гапиришдан тийиласиз, қўл қовуштириб оласиз...
Яхши инсон тез билинади. Унга дуч келганингизда кўнглингиз ёришади, хаёлингизда эзгу ўйлар айланади, ножўя сўз айтишга ҳаё қиласиз, овозингизни кўтариб гапиришдан тийиласиз, қўл қовуштириб оласиз...
11.02.202505:31
Zamonaviy insonning eng katta muammosi — uyqu vaqtini yo'qotganidir. Uyquning ham jismoniy, ham ijtimoiy ahamiyati juda katta.
Vaqtdan baraka uchayotgan vaqtda "umrim tez o'tib ketyapti" deganlar, qachon yotib, qachon turayotganiga e'tibor bersin. Uyqu vaqtini pisand etmaydiganlarning umri va rizqida baraka bo'lmaydi. Buni barcha — dindor-u dinsiz, musulmon-u nasoro... tan oladi.
Bu uyqu tundagisidir, kunduzgisi emas. Qur’onda bu alohida ta’kidlanadi: “U siz uchun kеchani libos, uyquni istirohot qilgan va kunduzni tirilish (zamoni) qilgan Zotdir.” (Furqon surasi, 47-oyat).
Albatta, kunduzgi uyqu ham ta’kidlanadi, lekin inson hayotida eng muhimi – tundagi uyqu.
Xitoyda ishlayotganimda xitoylik professor erta turishning afzalliklari haqida so'zlab, meni hayratda qoldirmoqchi bo'lgandi.
Benjamin Franklinga nisbat beriladigan mashhur maqolni eslaylik: “Early to bed and early to rise makes a man healthy, wealthy, and wise." (“Erta yotish va erta turish insonni sog’lom, boy va dono qiladi.”) deyiladi.
Uyqusiga e’tibor qilmagan odamda kasalliklarga moyillik ortib boradi, tushkun, tund, odamovi, jizzaki, sirkasi suv ko’tarmaydigan, asabiy, odam yoqtirmaydigan… bo’ladi.
Vaqtini barakali bo’lishini istagan odam uyquga e’tibor berishi lozim. Uyqu vaqti qat’iy bo’lishi kerak. Uyqu vaqti esa fasllarga qarab o’zgarib boradi. Eng ideal uyqu vaqtini esa yil davomidagi bomdod va xufton namozlari vaqtlariga qarab belgilasa bo’ladi.
Uyquning buzilishi va vaqtiga amal qilmaslikning ilk belgilaridan – ertalab turganda boshdagi yengil og’riq, charchoq, garangsirashdir.
Vaqtdan baraka ketdi, deyishdan avval tungi uyqu vaqtiga e’tibor berib qo’ying!
Vaqtdan baraka uchayotgan vaqtda "umrim tez o'tib ketyapti" deganlar, qachon yotib, qachon turayotganiga e'tibor bersin. Uyqu vaqtini pisand etmaydiganlarning umri va rizqida baraka bo'lmaydi. Buni barcha — dindor-u dinsiz, musulmon-u nasoro... tan oladi.
Bu uyqu tundagisidir, kunduzgisi emas. Qur’onda bu alohida ta’kidlanadi: “U siz uchun kеchani libos, uyquni istirohot qilgan va kunduzni tirilish (zamoni) qilgan Zotdir.” (Furqon surasi, 47-oyat).
Albatta, kunduzgi uyqu ham ta’kidlanadi, lekin inson hayotida eng muhimi – tundagi uyqu.
Xitoyda ishlayotganimda xitoylik professor erta turishning afzalliklari haqida so'zlab, meni hayratda qoldirmoqchi bo'lgandi.
Benjamin Franklinga nisbat beriladigan mashhur maqolni eslaylik: “Early to bed and early to rise makes a man healthy, wealthy, and wise." (“Erta yotish va erta turish insonni sog’lom, boy va dono qiladi.”) deyiladi.
Uyqusiga e’tibor qilmagan odamda kasalliklarga moyillik ortib boradi, tushkun, tund, odamovi, jizzaki, sirkasi suv ko’tarmaydigan, asabiy, odam yoqtirmaydigan… bo’ladi.
Vaqtini barakali bo’lishini istagan odam uyquga e’tibor berishi lozim. Uyqu vaqti qat’iy bo’lishi kerak. Uyqu vaqti esa fasllarga qarab o’zgarib boradi. Eng ideal uyqu vaqtini esa yil davomidagi bomdod va xufton namozlari vaqtlariga qarab belgilasa bo’ladi.
Uyquning buzilishi va vaqtiga amal qilmaslikning ilk belgilaridan – ertalab turganda boshdagi yengil og’riq, charchoq, garangsirashdir.
Vaqtdan baraka ketdi, deyishdan avval tungi uyqu vaqtiga e’tibor berib qo’ying!
无法访问
媒体内容
媒体内容
14.01.202509:52
Kitob yutib olmoqchimisiz, unda tanlovimizga marhamat!
Shartlarimiz quyidagicha:
1. Agar hali a’zo bo’lmagan bo’lsangiz, Zamira O'zturk va Zarvaraq kanallariga obuna bo’lasiz.
2. E’lon tagidagi kommentariyaga "QATNASHAMAN" deb yozib qoldirasiz. (Bittadan ko'p yozmang. Iltimos, insofli bo'ling)
‼️Diqqat! Agar g'olib ishtirokchi yuqoridagi kanallarga obuna bo'lmagan bo'lsa, g'olib deya topilmaydi. Iltimos, e'tiborli bo'ling!
G’oliblar random yo'li orqali aniqlanadi. Omadli 10 kishiga suratdagi kitoblar nasib qiladi. Kimga qaysi kitob berilishini esa kanal egalari tanlashadi. Shoshiling va kitoblardan biriga ega bo'ling!
⏰Tanlov boshlanish vaqti: 13-yanvar 20:00
⏰Tanlov tugash vaqti: 18-yanvar 21:00
Shartlarimiz quyidagicha:
1. Agar hali a’zo bo’lmagan bo’lsangiz, Zamira O'zturk va Zarvaraq kanallariga obuna bo’lasiz.
2. E’lon tagidagi kommentariyaga "QATNASHAMAN" deb yozib qoldirasiz. (Bittadan ko'p yozmang. Iltimos, insofli bo'ling)
‼️Diqqat! Agar g'olib ishtirokchi yuqoridagi kanallarga obuna bo'lmagan bo'lsa, g'olib deya topilmaydi. Iltimos, e'tiborli bo'ling!
G’oliblar random yo'li orqali aniqlanadi. Omadli 10 kishiga suratdagi kitoblar nasib qiladi. Kimga qaysi kitob berilishini esa kanal egalari tanlashadi. Shoshiling va kitoblardan biriga ega bo'ling!
⏰Tanlov boshlanish vaqti: 13-yanvar 20:00
⏰Tanlov tugash vaqti: 18-yanvar 21:00
16.11.202410:43
"Тафаккур" журналига интервью берганимда айтган эдим: "Илм ва илмлиларга қачон эҳтиёж туғилади? Қачонки бозор соғлом бўлганида. Соғлом рақобат (талаб ва таклиф асосидаги) фақат илмлиларни саралайди — ақл эгаларига талаб кучаяверади..." Аввалги постимни (https://t.me/Baxtiyor_Abdugafur/396) FACEBOOK'ка ҳам жойлаганимда бир изоҳни ўқиб шу интервью эсимга тушди.
无法访问
媒体内容
媒体内容
01.11.202411:45
Анчадан каналга ёзмаётган эдим. Ижод ва мутолаага жиддий эътибор қаратган эдим. Мен воқеаларни эмас, кўпроқ фикр ва ғояларни муҳокама қилишни маъқул кўраман. Мени кузатаётганларни ҳам шу жиҳат қизиқтиради, деб ўйлайман. Турли-туман воқеаларни ҳар сонияда кўриб, билиб, ўқиб турибмиз, керагидан ҳам ортиқки, вақтимизни - умримизни бой беришга арзимайди.
Шу муддат ичида хитойлик адиб Юй Хуанинг "ЯШАМОҚ" асарини ўқиб чиқдим. Ўқишга шунчалик берилиб кетибманки, 2-3 кунда тугатиб қўйибман, аввал ҳеч бундай ўқиганимни эслай олмайман. Худо хоҳласа, асар ҳақида каттароқ бир тақризимни шу ерда ҳам улашаман. Ўқишга арзийдиган асар экан, фикр ва ғоя эгаларига тавсия қиламан, вақтингизга ачинмайсиз.
Шу муддат ичида хитойлик адиб Юй Хуанинг "ЯШАМОҚ" асарини ўқиб чиқдим. Ўқишга шунчалик берилиб кетибманки, 2-3 кунда тугатиб қўйибман, аввал ҳеч бундай ўқиганимни эслай олмайман. Худо хоҳласа, асар ҳақида каттароқ бир тақризимни шу ерда ҳам улашаман. Ўқишга арзийдиган асар экан, фикр ва ғоя эгаларига тавсия қиламан, вақтингизга ачинмайсиз.
11.02.202510:06
Avval yozgan postimga (https://t.me/Baxtiyor_Abdugafur/416) kichikroq bir qo'shimcha. Xitoycha ismlarga, agar u musulmon kishiga qo'yilsa, oldiga Ма (马) qo'shimchasi ham qo'shiladi. Xitoyda shunday ism-sharifli hamkasblar bilan ishlaganman: Ma Chinli, Ma Jinbyo... Hali ko'p haqiqatlar ochiladi, nasib etsa.
10.02.202506:48
Insonni klonlash (ayni genetik nusxasini yaratish) borasida ko'p yillardan beri gap-so'zlar yuradi. Lekin, rasmiy tan olingan birorta ilmiy-tadqiqot markazi yoki laboratoriyasida insonning klonlanganligi haqida ma'lumot yo'q.
Birinchi inson klonlanganligi haqidagi da'vo Clonaid guruhi tomonidan ilgari surilgan bo‘lib, ular 2002-yilda Eva ismli chaqaloqni muvaffaqiyatli klonlaganliklarini e'lon qilgan. Biroq, bu da'voni tasdiqlovchi hech qanday ilmiy dalil mavjud emas, shuning uchun tan olinmagan.
Birinchi inson klonlanganligi haqidagi da'vo Clonaid guruhi tomonidan ilgari surilgan bo‘lib, ular 2002-yilda Eva ismli chaqaloqni muvaffaqiyatli klonlaganliklarini e'lon qilgan. Biroq, bu da'voni tasdiqlovchi hech qanday ilmiy dalil mavjud emas, shuning uchun tan olinmagan.
无法访问
媒体内容
媒体内容
23.12.202412:52
Yoshligimda meni qiynagan savolga AI'dan javob!
Meni har doim (musulmon o'laroq buning javobi aniq bo'lsa-da) yurak urishi, to'g'rirog'i, yurak urushining eng birinchi boshlanish nuqtasi nima ekanligi qiziqtirib kelgan. Bugun bu borada ChatGPT bilan suhbatlashdim.
#xulosa_qismini_aytaman
AIning hisob kitoblariga ko'ra yurakning o'z-o'zidan (hech qanday tashqi Kuchning aralashuvisiz) urib turishining ehtimoli narda shashqolini million marotaba tashlaganingizda har safar bir xil tomoni bilan tushish ehtimoliga teng ekan.
Matematik jihatdan isbotlab berishini so'radim:
Natija: P ≈ 10^-778,000,000
Bu sonni "yo'q" narsa ekanligini matematiklar yaxshi tushunadi.
Tushunmaydiganlar uchun esa
"yurakni o'z-o'zidan urish ehtimoli 0% ga teng"
deb aytiladi!
🍉 @v_turakulov_stories
Meni har doim (musulmon o'laroq buning javobi aniq bo'lsa-da) yurak urishi, to'g'rirog'i, yurak urushining eng birinchi boshlanish nuqtasi nima ekanligi qiziqtirib kelgan. Bugun bu borada ChatGPT bilan suhbatlashdim.
#xulosa_qismini_aytaman
AIning hisob kitoblariga ko'ra yurakning o'z-o'zidan (hech qanday tashqi Kuchning aralashuvisiz) urib turishining ehtimoli narda shashqolini million marotaba tashlaganingizda har safar bir xil tomoni bilan tushish ehtimoliga teng ekan.
Matematik jihatdan isbotlab berishini so'radim:
Natija: P ≈ 10^-778,000,000
Bu sonni "yo'q" narsa ekanligini matematiklar yaxshi tushunadi.
Tushunmaydiganlar uchun esa
"yurakni o'z-o'zidan urish ehtimoli 0% ga teng"
deb aytiladi!
🍉 @v_turakulov_stories
16.11.202408:49
Бир савол бўлди: “Домла, нимага мактабдаги ўқувчилар устозларини ҳурмат қилмай қўйишди?”
Дедимки: “Аслида, ўқувчилар эмас, балки уларнинг ота-оналари ўқитувчиларни ҳурмат қилмай қўйишган! Ота-она устозни ҳурмат қилса боласи ҳам ҳурмат қилади.”
Яна савол: “Болалар китоб ўқимай қўйди, уларни қандай қилиб китобга қайтарса бўлади?”
Дедим: “Қуш уясида кўрганини қилади. Уйида китоб ўқилганини кўрмаган бола қандай қилиб китобга қизиқсин?! Энди сал ўйлаб кўрайлик: “уйимизда китоблар ёки кутубхона борми?”
Дедимки: “Аслида, ўқувчилар эмас, балки уларнинг ота-оналари ўқитувчиларни ҳурмат қилмай қўйишган! Ота-она устозни ҳурмат қилса боласи ҳам ҳурмат қилади.”
Яна савол: “Болалар китоб ўқимай қўйди, уларни қандай қилиб китобга қайтарса бўлади?”
Дедим: “Қуш уясида кўрганини қилади. Уйида китоб ўқилганини кўрмаган бола қандай қилиб китобга қизиқсин?! Энди сал ўйлаб кўрайлик: “уйимизда китоблар ёки кутубхона борми?”
26.09.202412:14
"Осмондаги болалар" лойиҳасига интервью берганимга роппа-роса бир йил бўлибди (https://www.youtube.com/watch?v=dx8shAfxLAA)
Нималар ҳақида суҳбатлашган эдик?
Тақиқланган романим
Нобел
Бошоқ терган болалар
"Мадаминбек ҳақидаги романим тўққиз йил давомида босилмади. Учта йирик нашриётга олиб бордим. Ўқиганлар зўр дейди, лекин босолмаймиз, бу мавзуга рухсат йўқ дейди. Ким рухсат бермайди? Истиқлол учун курашганларни ҳам айта олмаймизми? Кимдан қўрқасизлар?.. Жавоби йўқ эди."
"Ўзбек олими Нобел мукофоти оладими? Ҳа, олади, лекин унинг учун ҳорижга кетиши керак. Фан аҳволи шу бўлса ҳеч нарса бўлмайди. Фан ривожи учун масъуллардан норозиман..."
"Бошоқ терардик, бутун қишлоқ бошоқ терарди. Уч-тўрт қоп бошоқдан бир челак дон чиқарди, тегирмонга олиб борардик. Тегирмон ёнида челаклар қатор териб қўйиларди. Қишлоқда ҳамма бир челак дон билан кунини ўтказарди..."
"Тўққизинчи ёки ўнинчи синфда ўқиётганимда онам билан банкка бордик. Онам ўқитувчи, йил бошидан -- саккиз ойдан бери ойлик олмасдилар. Мактабга туфли олиб бермоқчи эдилар. Банк бошқарувчиси олдига кирдик. "Шу болам эртага мактабга чиқади, туфлиси йўқ, ойлигимни беринглар" деганларида банк бошқарувчиси тўнғиллаганди. "Пулни пахтага беришим керак, ўқитувчининг ойлигига эмас!" Онам ўшанда қаттиқ гапиргандилар: "Сиздан қарз сўраб келдимми, ҳақимни сўраяпман!" Банк бошқарувчиси онамнинг аризасига "бир ойлик пули берилсин" деб виза қўйганди. Уйда шароит оғир эди. Туфли олдирмаганман, М-96 ёзувили тапочкада мактабга чиққанман..."
Хуллас, кўп нарсаларни эсладим. Тўлиқ суҳбатни қуйидаги ҳавола орқали кўришингиз мумкин:
https://www.youtube.com/watch?v=dx8shAfxLAA
Нималар ҳақида суҳбатлашган эдик?
Тақиқланган романим
Нобел
Бошоқ терган болалар
"Мадаминбек ҳақидаги романим тўққиз йил давомида босилмади. Учта йирик нашриётга олиб бордим. Ўқиганлар зўр дейди, лекин босолмаймиз, бу мавзуга рухсат йўқ дейди. Ким рухсат бермайди? Истиқлол учун курашганларни ҳам айта олмаймизми? Кимдан қўрқасизлар?.. Жавоби йўқ эди."
"Ўзбек олими Нобел мукофоти оладими? Ҳа, олади, лекин унинг учун ҳорижга кетиши керак. Фан аҳволи шу бўлса ҳеч нарса бўлмайди. Фан ривожи учун масъуллардан норозиман..."
"Бошоқ терардик, бутун қишлоқ бошоқ терарди. Уч-тўрт қоп бошоқдан бир челак дон чиқарди, тегирмонга олиб борардик. Тегирмон ёнида челаклар қатор териб қўйиларди. Қишлоқда ҳамма бир челак дон билан кунини ўтказарди..."
"Тўққизинчи ёки ўнинчи синфда ўқиётганимда онам билан банкка бордик. Онам ўқитувчи, йил бошидан -- саккиз ойдан бери ойлик олмасдилар. Мактабга туфли олиб бермоқчи эдилар. Банк бошқарувчиси олдига кирдик. "Шу болам эртага мактабга чиқади, туфлиси йўқ, ойлигимни беринглар" деганларида банк бошқарувчиси тўнғиллаганди. "Пулни пахтага беришим керак, ўқитувчининг ойлигига эмас!" Онам ўшанда қаттиқ гапиргандилар: "Сиздан қарз сўраб келдимми, ҳақимни сўраяпман!" Банк бошқарувчиси онамнинг аризасига "бир ойлик пули берилсин" деб виза қўйганди. Уйда шароит оғир эди. Туфли олдирмаганман, М-96 ёзувили тапочкада мактабга чиққанман..."
Хуллас, кўп нарсаларни эсладим. Тўлиқ суҳбатни қуйидаги ҳавола орқали кўришингиз мумкин:
https://www.youtube.com/watch?v=dx8shAfxLAA
11.02.202509:56
Sun'iy intellekt qadimgi Xitoy imperatorlari xizmatida bo'lgan, hozirgi O'zbekiston hududida tug'ilgan so'g'diy qo'mondonlarning suratini mana shunday ishladi. Ular haqida avvalgi postimda yozgan ham edim (https://t.me/Baxtiyor_Abdugafur/416).
09.02.202510:45
Узоқ муддат телеграм каналимга пост ёки мақола жойламадим. Икки йирик асарни якунлашим керак эди, яна илмий ишлар. Енгил-елпи нарсалар билан канал кузатувчиларининг вақтларини олгим келмади. Зеро, замонавий инсондаги энг камёб, лекин энг қиммат нарса, шубҳасиз, вақтдир!
Ёзиб тугатган асарларимдан бири “ТОЖЎЛАТ 2.0” ҳақида каналда хабар берган эдим. Ҳали нашр этилмади, насиб қилса, дунё юзини кўради.
Иккинчи асарим – “МИЛЛАТ ХОДИМИ”. Ҳозирги мураккаб дунёда, ким ҳақ, ким ноҳақ, билиб бўлмайдиган, шахслар, тузумларнинг “ҳақиқати” кесишган бир даврда ғоялар уруши жабҳаси курашчиларининг шафқатсиз кураши ҳақида ёзишни ният қилган эдим. Тузумларнинг муваффақияти, яшаши улар даъво қилаётган ғояларнинг ғалаба қилиши ва яшаб қолишига боғлиқдир. Ғоя ютқаздими, бутун бошли тизимлар қулайди.
“МИЛЛАТ ХОДИМИ”нинг бош қаҳрамони, ўзини халқ хизматкори – ходими деб биладиган Бобур Эркинов. У махсус амалиётни якунлаш учун Афғонистонга юборилади.
Афғон ҳамкасблари билан бирга ҳам ғоявий рақибларига қарши курашар экан, Бобур бир хулосага келади: “Қудратли кучларга бўйин эгмаган миллат – халққа тинчлик хотиржамлик берилмайди, унинг ўз ҳолига қўйилмайди. Аввалига шимолдагилар босқин қилади, йўриғига юргизиш учун, кейин уммон ортидагилар келишади, юртни босиб олишга... Аммо, эътиқод ва қадриятда мустаҳкам миллат бутун бошли авлодини бой бериб бўлсада ҳеч кимга бўйсунмайди. Эътиқодни асрашнинг эвази шундай!”
Бобур “ҳақиқат мен томонда!” деб даъво қилмайди. Чунки қўшни халқ босиб ўтган йўлни, мағлубиятлари ва йўқотганларини жуда яхши билади. Уларнинг риоясини қилади. Асарда у дунёда қайноқ нуқталар – “хаос ўчоқлари” “ижодкорлари”га қарши курашади. Ўша “ижодкоркорлардан” бирини бу жараёнга ўзи таъриф беради:
“–Менинг вазифам – ўша сувни лойқалатиш. Мен талатўпларни яратаман, шуларнинг ичида яшайман, роҳатланаман! Қайтараман, фалсафани ёмон кўраман, лекин бу – талотўпларни яратиш менинг фалсафам! Биласизми, нима учун яхши кўраман буни? Талотўпларни бошқариш мумкин! Бошқарганингиздан кейин истаган кўйингизга соласиз, шартларингизни қўясиз! Бизнинг мақсадимиз шу – дунё бизнинг измимиз билан яшаши керак. Ким қандай яшайди, қаерда яшайди, биз ҳал қилишимиз керак! Одамлар ўзининг онги билан эмас, бизнинг йўриғимиз билан юрсин...”
Лекин бу дунёда банданинг эмас, Жаноби Ҳақнинг иродаси ғолибдир! Ижобий қаҳрамонлар каби, Бобур ҳам асар сўнггида ниятига эришади ва юзи ёруғ бўлиб Ватанга қайтади. Асарнинг эпилогида бунга қисқача тўхтаб ўтганман:
“The Guardian’нинг янги сонидаги мақола Бобурнинг эътиборини тортди. Унга таниш шарҳловчи Энтони Тейлор ёзарди:
“Афғонистон шимолида фаоллашаётган жангари гуруҳга янги ракета технологиялари етказиб берилган. Мазкур ракета тизимлари Афғонистон шимолидаги хавфсизлик кучларига қарши қўлланилган. Лекин афғон махсус хизматлари бу технологиядан огоҳ бўлганидан талафот кўрмаган. Ғарб давлатлари разведка хизматлари ишонишича, Афғонистонга сиздирилган ракета технологияларини йўқ қилишда қўшни давлат махсус хизматлари асосий вазифани бажаргани айтилади. Бу борадаги тафсилотлар очиқланганман.
Шунингдек, ушбу технологияларни жангари гуруҳларга етказиб беришда асосий ижро ҳисобланган шахслар ҳам қўлга олинган. Улар ҳозир афғон махсус хизматлари тасарруфида...
Бобур жилмайиб қўйди...”
Кўп вақтингизни олмайман. Асар якунланган. Таҳрир – энг муҳим жараён қолган. Насиб қилса, асар саҳифаларида яна ғойибона дийдорлашамиз.
Ёзиб тугатган асарларимдан бири “ТОЖЎЛАТ 2.0” ҳақида каналда хабар берган эдим. Ҳали нашр этилмади, насиб қилса, дунё юзини кўради.
Иккинчи асарим – “МИЛЛАТ ХОДИМИ”. Ҳозирги мураккаб дунёда, ким ҳақ, ким ноҳақ, билиб бўлмайдиган, шахслар, тузумларнинг “ҳақиқати” кесишган бир даврда ғоялар уруши жабҳаси курашчиларининг шафқатсиз кураши ҳақида ёзишни ният қилган эдим. Тузумларнинг муваффақияти, яшаши улар даъво қилаётган ғояларнинг ғалаба қилиши ва яшаб қолишига боғлиқдир. Ғоя ютқаздими, бутун бошли тизимлар қулайди.
“МИЛЛАТ ХОДИМИ”нинг бош қаҳрамони, ўзини халқ хизматкори – ходими деб биладиган Бобур Эркинов. У махсус амалиётни якунлаш учун Афғонистонга юборилади.
Афғон ҳамкасблари билан бирга ҳам ғоявий рақибларига қарши курашар экан, Бобур бир хулосага келади: “Қудратли кучларга бўйин эгмаган миллат – халққа тинчлик хотиржамлик берилмайди, унинг ўз ҳолига қўйилмайди. Аввалига шимолдагилар босқин қилади, йўриғига юргизиш учун, кейин уммон ортидагилар келишади, юртни босиб олишга... Аммо, эътиқод ва қадриятда мустаҳкам миллат бутун бошли авлодини бой бериб бўлсада ҳеч кимга бўйсунмайди. Эътиқодни асрашнинг эвази шундай!”
Бобур “ҳақиқат мен томонда!” деб даъво қилмайди. Чунки қўшни халқ босиб ўтган йўлни, мағлубиятлари ва йўқотганларини жуда яхши билади. Уларнинг риоясини қилади. Асарда у дунёда қайноқ нуқталар – “хаос ўчоқлари” “ижодкорлари”га қарши курашади. Ўша “ижодкоркорлардан” бирини бу жараёнга ўзи таъриф беради:
“–Менинг вазифам – ўша сувни лойқалатиш. Мен талатўпларни яратаман, шуларнинг ичида яшайман, роҳатланаман! Қайтараман, фалсафани ёмон кўраман, лекин бу – талотўпларни яратиш менинг фалсафам! Биласизми, нима учун яхши кўраман буни? Талотўпларни бошқариш мумкин! Бошқарганингиздан кейин истаган кўйингизга соласиз, шартларингизни қўясиз! Бизнинг мақсадимиз шу – дунё бизнинг измимиз билан яшаши керак. Ким қандай яшайди, қаерда яшайди, биз ҳал қилишимиз керак! Одамлар ўзининг онги билан эмас, бизнинг йўриғимиз билан юрсин...”
Лекин бу дунёда банданинг эмас, Жаноби Ҳақнинг иродаси ғолибдир! Ижобий қаҳрамонлар каби, Бобур ҳам асар сўнггида ниятига эришади ва юзи ёруғ бўлиб Ватанга қайтади. Асарнинг эпилогида бунга қисқача тўхтаб ўтганман:
“The Guardian’нинг янги сонидаги мақола Бобурнинг эътиборини тортди. Унга таниш шарҳловчи Энтони Тейлор ёзарди:
“Афғонистон шимолида фаоллашаётган жангари гуруҳга янги ракета технологиялари етказиб берилган. Мазкур ракета тизимлари Афғонистон шимолидаги хавфсизлик кучларига қарши қўлланилган. Лекин афғон махсус хизматлари бу технологиядан огоҳ бўлганидан талафот кўрмаган. Ғарб давлатлари разведка хизматлари ишонишича, Афғонистонга сиздирилган ракета технологияларини йўқ қилишда қўшни давлат махсус хизматлари асосий вазифани бажаргани айтилади. Бу борадаги тафсилотлар очиқланганман.
Шунингдек, ушбу технологияларни жангари гуруҳларга етказиб беришда асосий ижро ҳисобланган шахслар ҳам қўлга олинган. Улар ҳозир афғон махсус хизматлари тасарруфида...
Бобур жилмайиб қўйди...”
Кўп вақтингизни олмайман. Асар якунланган. Таҳрир – энг муҳим жараён қолган. Насиб қилса, асар саҳифаларида яна ғойибона дийдорлашамиз.
19.12.202414:33
Жамиятларни бузишга қаратилган технологиялар кўп. Анъанавий қадриятларни ёмон кўрсатиш, зиёлиларни ёмон отлиқ қилиш... Эътибор берилса, бу ҳуружларни ижтимоий тармоқларда кўп кузатамиз.
Шундайлар орасида бир тоифа борки, зиёлиларни масхара қилади, қадрини ерга уради, ёмонотлиққа чиқаради. Агарки, бу тоифага эргашадиганлар бўлса, оқибатни тасаввур қилаверинг.
Тасаввур қилинг. Фан олими, профессорга қарши бир “профил” қарши фикр айтмоқда. Унинг на исми, на шарифи, на ўша профессордек илми бор. Бундай “профиллар”нинг баҳс маданияти ҳам, аҳлоқи ҳам йўқ. Олимнинг мантиқли илмли аргументларига аҳлоқсиз иддаоларини қарши қўяди. Бу “профиллар”ни ўқиганлар ёки кузатадиганларда қандай тасаввур шаклланади?
Биз қадрлайдиган қадриятлар – илм, аҳлоқ, одоб, маънавият... Биз шу қадриятларни маҳкам тутиб нимагадир эришдик. Бу қадриятларнинг акси нима бўлади?! Биз буларни фарзандларимизга – кейинги авлодга раво кўрамизми?
Биз кимларни ҳурмат қилсак болаларимиз ҳам шуларни икром қиладиган бўлади. Кимларга эргашсак, биздан қоладиганлар ҳам шуларга эргашади. Кимни ҳимоя қилсак, болаларимиз ҳам ўшани ҳимоя қилади. Энди жиддий ўйлаб кўринг: фарзандингизнинг келажакдаги мақоми сизнинг ҳозир қандайлигингизга боғлиқ эканми? Агар бугун биз енгилмасак, болаларимиз – авлодларимиз ҳам енгилмайди.
Шундайлар орасида бир тоифа борки, зиёлиларни масхара қилади, қадрини ерга уради, ёмонотлиққа чиқаради. Агарки, бу тоифага эргашадиганлар бўлса, оқибатни тасаввур қилаверинг.
Тасаввур қилинг. Фан олими, профессорга қарши бир “профил” қарши фикр айтмоқда. Унинг на исми, на шарифи, на ўша профессордек илми бор. Бундай “профиллар”нинг баҳс маданияти ҳам, аҳлоқи ҳам йўқ. Олимнинг мантиқли илмли аргументларига аҳлоқсиз иддаоларини қарши қўяди. Бу “профиллар”ни ўқиганлар ёки кузатадиганларда қандай тасаввур шаклланади?
Биз қадрлайдиган қадриятлар – илм, аҳлоқ, одоб, маънавият... Биз шу қадриятларни маҳкам тутиб нимагадир эришдик. Бу қадриятларнинг акси нима бўлади?! Биз буларни фарзандларимизга – кейинги авлодга раво кўрамизми?
Биз кимларни ҳурмат қилсак болаларимиз ҳам шуларни икром қиладиган бўлади. Кимларга эргашсак, биздан қоладиганлар ҳам шуларга эргашади. Кимни ҳимоя қилсак, болаларимиз ҳам ўшани ҳимоя қилади. Энди жиддий ўйлаб кўринг: фарзандингизнинг келажакдаги мақоми сизнинг ҳозир қандайлигингизга боғлиқ эканми? Агар бугун биз енгилмасак, болаларимиз – авлодларимиз ҳам енгилмайди.
08.11.202415:11
Nurbek Yuldoshev ёзяптилар:
"Яшаш қийинлашиб боряпти. Одамлар бир-бирини аямаяпти.
Бир ошнам фармацевтикада ишлайди, қолгани унинг тилидан:
“Оддий цефтриаксон бор, кейин сал кучлиси бор: цефтриаксон сульбактам. Бизни тармоқ кучлисини сотади. Дўхтирлар билан келишамиз. Оддий цефтриаксон керак жойига ҳам кучлисини ёзаверади. Унга фарқи йўқ. Кейин агент дегани бор: у дориларни “ўтказади”. Ойига ўртача 15-30 млн бонус оладиган агентлар бор. Мени ишимам шунга яқин”...
---------------------------------------------------------
Шу ерда бир фундаментал масала бор, соҳам микробиология ва вирусология бўлгани учун батафсил тушунтиришга ҳаракат қиламан.
Цефтриаксон ва цефтриаксон сульбактам патоген бактерияларнинг ҳужайра мембраналари ҳосил бўлишини фалажлайди (тўхтатади). Шу билан унинг таъсири изоҳланади.
Бу дори воситалари патоген бактерияларни 100% ўлдирмайди, кўпайишини вақтинчалик тўхтатади. Ўсиш ва кўпайишдан тўхтаган бу бактериялар цефтриаксон ёки цефтриаксон сульбактамнинг кейинги қўлланиши учун тайёрланади. Ҳужайра деворлари ёки мембраналарининг шу антибиотиклар таъсирида узилиши/ҳосил бўлишини олдини олувчи ҳимоя механизмларини ишга туширади.
Оддий сўз билан айтилса, цефтриаксон ва цефтриаксон сульбактамга чидамли патоген бактерияларнинг янги авлодлари пайдо бўлади (штамм/экотип/биотип). Бундан бошқа антибиотиклар қўлланганда ҳам чидамли бактериялар ҳосил бўлаверади.
Демак, биз ўз қўлимиз билан касаллик чақирувчи патоген бактерияларнинг чидамли авлодларини дунёга келтираверамиз.
Ҳозирги кунда тиббиёт микробиологиясидаги энг катта муаммолардан бири патоген микроорганизмларнинг антибиотикларга чидамлилиги (резистентлиги) масаласидир (https://www.mdpi.com/2076-0817/10/10/1310; https://www.mdpi.com/2079-6382/11/8/1079). Замонавий тиббиёт бактерияларни йўқотишни эмас, балки уларнинг чидамлилигига қарши қандай курашиш ҳақида бош қотирмоқда. Шунинг учун, ҳорижда антибиотиклар кенг кўламда сотилмайди. Антибиотиклар учун ўта қатъий чекловлар мавжуд.
Мутахассис сифатида бир таклифни илгари сурмоқчиман. Антибиотикларни ким тавсия қилаётгани мониторинг қилиниши керак. Беморнинг касаллик тарихига антибиотикнинг номи ва миқдори албатта ёзилмоғи лозим.
Бизда бир гап бор: экология бузилиб кетгани учун одамлар кўп касал бўлади! Бу бекор гап. Бизни ожизлаштираётган нарса антибиотиклардир! Антибиотиклар организмнинг табиий иммун реакцияларини (иммунитетини) издан чиқаради. Айниқса, болаларда! Шунинг учун, ўзимизга ва атрофимиздагиларга эътиборли бўлсак мақсадга мувофиқ.
"Яшаш қийинлашиб боряпти. Одамлар бир-бирини аямаяпти.
Бир ошнам фармацевтикада ишлайди, қолгани унинг тилидан:
“Оддий цефтриаксон бор, кейин сал кучлиси бор: цефтриаксон сульбактам. Бизни тармоқ кучлисини сотади. Дўхтирлар билан келишамиз. Оддий цефтриаксон керак жойига ҳам кучлисини ёзаверади. Унга фарқи йўқ. Кейин агент дегани бор: у дориларни “ўтказади”. Ойига ўртача 15-30 млн бонус оладиган агентлар бор. Мени ишимам шунга яқин”...
---------------------------------------------------------
Шу ерда бир фундаментал масала бор, соҳам микробиология ва вирусология бўлгани учун батафсил тушунтиришга ҳаракат қиламан.
Цефтриаксон ва цефтриаксон сульбактам патоген бактерияларнинг ҳужайра мембраналари ҳосил бўлишини фалажлайди (тўхтатади). Шу билан унинг таъсири изоҳланади.
Бу дори воситалари патоген бактерияларни 100% ўлдирмайди, кўпайишини вақтинчалик тўхтатади. Ўсиш ва кўпайишдан тўхтаган бу бактериялар цефтриаксон ёки цефтриаксон сульбактамнинг кейинги қўлланиши учун тайёрланади. Ҳужайра деворлари ёки мембраналарининг шу антибиотиклар таъсирида узилиши/ҳосил бўлишини олдини олувчи ҳимоя механизмларини ишга туширади.
Оддий сўз билан айтилса, цефтриаксон ва цефтриаксон сульбактамга чидамли патоген бактерияларнинг янги авлодлари пайдо бўлади (штамм/экотип/биотип). Бундан бошқа антибиотиклар қўлланганда ҳам чидамли бактериялар ҳосил бўлаверади.
Демак, биз ўз қўлимиз билан касаллик чақирувчи патоген бактерияларнинг чидамли авлодларини дунёга келтираверамиз.
Ҳозирги кунда тиббиёт микробиологиясидаги энг катта муаммолардан бири патоген микроорганизмларнинг антибиотикларга чидамлилиги (резистентлиги) масаласидир (https://www.mdpi.com/2076-0817/10/10/1310; https://www.mdpi.com/2079-6382/11/8/1079). Замонавий тиббиёт бактерияларни йўқотишни эмас, балки уларнинг чидамлилигига қарши қандай курашиш ҳақида бош қотирмоқда. Шунинг учун, ҳорижда антибиотиклар кенг кўламда сотилмайди. Антибиотиклар учун ўта қатъий чекловлар мавжуд.
Мутахассис сифатида бир таклифни илгари сурмоқчиман. Антибиотикларни ким тавсия қилаётгани мониторинг қилиниши керак. Беморнинг касаллик тарихига антибиотикнинг номи ва миқдори албатта ёзилмоғи лозим.
Бизда бир гап бор: экология бузилиб кетгани учун одамлар кўп касал бўлади! Бу бекор гап. Бизни ожизлаштираётган нарса антибиотиклардир! Антибиотиклар организмнинг табиий иммун реакцияларини (иммунитетини) издан чиқаради. Айниқса, болаларда! Шунинг учун, ўзимизга ва атрофимиздагиларга эътиборли бўлсак мақсадга мувофиқ.
转发自:The Stranger
TS
11.09.202404:28
Baxtiyor Abdugʻafur – "Madaminbek yoxud Qonli gullar vodiysi"
Zamonaviy oʻzbek adabiyotida yaxshi asar yoʻq deguvchilarning boshiga shu kitob bilan solish kerak. Oʻziyam kattagina. Hatto mustaqillikdan keyin ham adabiyotlarda bosmachilar nomi bilan tilga olib kelingan qoʻrboshilar haqidagi yagona salmoqli kitob mana shu. Mayda-chuyda kitobchalarga koʻzim tushgani bor. Lekin bunaqa hajmdagisi boshqa yoʻq.
Podsho Rossiyasi odamlarni mardikorlikka olib ketayotganda boshlangan norozilik harakati Turkiston muxtoriyati qonga botirilgach haqiqiy harbiy harakatga aylanadi. Deyarli har bir mahalladan yigitlar chiqib, ruslar va armon dashnoqlarining xunrezliklariga qarshi turishadi. Alohida-alohida toʻdalar yirik qoʻrboshilarga borib qoʻshilishadi. Natijada vodiyda butun boshli qoʻrboshilar qoʻshini paydo boʻladi. Qoʻshin shu qadar qudratli ediki, shoʻro hukumati ularni bir necha yil davomida yenga olmaydi. Hiylalar va oʻzaro kelishmovchiliklar boʻlmasa qoʻrboshilarni yengib boʻlmasdi. Ular oʻzaro tarqoqlik qilishmasa bir yoqdan Afgʻonistondagi Omonullaxon, bir yoqdan Buxorodagi Said Olimxon yordamga shay edi.
Madaminbek boshqa qoʻrboshilardan keng dunyoqarashi, tolerantligi, harbiy ilmi, diniy bilimi, diplomatik mahorati bilan ajralib turgan. Aksar qoʻrboshilar zamonaviy harb ilmidan bexabar boʻlgan. Ular ibtidoiy shaklda faqat olgʻa intilib, kuchlar nisbatini hisobga olmay, siyosatni tushunmay, diplomatik aloqalarsiz kurash olib borishgan. Madaminbek esa qoʻl ostida ham podsho qoʻshinlarini, ham shoʻra askarlarini birlashtira olgan. U boshqa qoʻrboshilarni ham birlashishga chorlagan. Biroq toʻpori gʻurur, uzoqni koʻra bilmaslik, hamma oʻzini zoʻr deb bilishi natijasida shunday qudratli harakat sekin-asta tor-mor etilgan.
Yozuvchi asarni Maqsudbek qoʻrboshi atrofiga quradi. Titanik fojiasi Jek va Rouz hikoyasi orqali yoritilgani kabi, Fargʻonadagi qoʻrboshilar harakati va Madaminbek faoliyati Maqsudbek orqali yoritiladi. Asar juda ravon oʻqiladi. Biror oʻrinda umumiy ritm buzilmaydi. Syujet puxta tuzilgan. Qahramonlar tabiati mohirona tasvirlangan.
Bir kamchiligi, asosiy jang sahnalari tasviriga oʻrin berilmagan. Yuzlab, minglab odam oʻlgan, kunlab davom etgan muhorabalar ikki qatorda aytib oʻtib ketilgan. Asosiy janggacha boʻlgan voqealar batafsil tasvirlab kelinadiyu, eng kuliminatsion nuqtada "Bir yarim kunlik jang boʻlib oʻtdi. Ruslar yengildi" deb qoʻya qolinadi.
Yana bir kamchilik esa, imlo xatolari. Bunisi endi muallifning emas, nashriyotning qusuri. Xatosiz kitob chiqarishi bilan hurmat qozongan Akademnashrning mazkur kitobida imlo xatolari sezilarli darajada koʻp.
"Jadidlar – Turkistonning unutilgan tarixi, ma'naviyati; ulamolar – Turkiston eʼtiqodi; qoʻrboshilar – Turkistonning mudrayotgan qudrati".
Asarni oʻqib, oʻrta asrlardagi turgʻunlik davrlarida turkiylarning mardlari tamoman yoʻqolmaganini, jahd qilsa qudratli kuchga aylanishini koʻrasiz. Qoʻl tegmagan, eʼtibordan chetda qolayotgan tariximizga toʻxtalgani uchun muallifga rahmat aytaman.
@salimov_blogi
Zamonaviy oʻzbek adabiyotida yaxshi asar yoʻq deguvchilarning boshiga shu kitob bilan solish kerak. Oʻziyam kattagina. Hatto mustaqillikdan keyin ham adabiyotlarda bosmachilar nomi bilan tilga olib kelingan qoʻrboshilar haqidagi yagona salmoqli kitob mana shu. Mayda-chuyda kitobchalarga koʻzim tushgani bor. Lekin bunaqa hajmdagisi boshqa yoʻq.
Podsho Rossiyasi odamlarni mardikorlikka olib ketayotganda boshlangan norozilik harakati Turkiston muxtoriyati qonga botirilgach haqiqiy harbiy harakatga aylanadi. Deyarli har bir mahalladan yigitlar chiqib, ruslar va armon dashnoqlarining xunrezliklariga qarshi turishadi. Alohida-alohida toʻdalar yirik qoʻrboshilarga borib qoʻshilishadi. Natijada vodiyda butun boshli qoʻrboshilar qoʻshini paydo boʻladi. Qoʻshin shu qadar qudratli ediki, shoʻro hukumati ularni bir necha yil davomida yenga olmaydi. Hiylalar va oʻzaro kelishmovchiliklar boʻlmasa qoʻrboshilarni yengib boʻlmasdi. Ular oʻzaro tarqoqlik qilishmasa bir yoqdan Afgʻonistondagi Omonullaxon, bir yoqdan Buxorodagi Said Olimxon yordamga shay edi.
Madaminbek boshqa qoʻrboshilardan keng dunyoqarashi, tolerantligi, harbiy ilmi, diniy bilimi, diplomatik mahorati bilan ajralib turgan. Aksar qoʻrboshilar zamonaviy harb ilmidan bexabar boʻlgan. Ular ibtidoiy shaklda faqat olgʻa intilib, kuchlar nisbatini hisobga olmay, siyosatni tushunmay, diplomatik aloqalarsiz kurash olib borishgan. Madaminbek esa qoʻl ostida ham podsho qoʻshinlarini, ham shoʻra askarlarini birlashtira olgan. U boshqa qoʻrboshilarni ham birlashishga chorlagan. Biroq toʻpori gʻurur, uzoqni koʻra bilmaslik, hamma oʻzini zoʻr deb bilishi natijasida shunday qudratli harakat sekin-asta tor-mor etilgan.
Yozuvchi asarni Maqsudbek qoʻrboshi atrofiga quradi. Titanik fojiasi Jek va Rouz hikoyasi orqali yoritilgani kabi, Fargʻonadagi qoʻrboshilar harakati va Madaminbek faoliyati Maqsudbek orqali yoritiladi. Asar juda ravon oʻqiladi. Biror oʻrinda umumiy ritm buzilmaydi. Syujet puxta tuzilgan. Qahramonlar tabiati mohirona tasvirlangan.
Bir kamchiligi, asosiy jang sahnalari tasviriga oʻrin berilmagan. Yuzlab, minglab odam oʻlgan, kunlab davom etgan muhorabalar ikki qatorda aytib oʻtib ketilgan. Asosiy janggacha boʻlgan voqealar batafsil tasvirlab kelinadiyu, eng kuliminatsion nuqtada "Bir yarim kunlik jang boʻlib oʻtdi. Ruslar yengildi" deb qoʻya qolinadi.
Yana bir kamchilik esa, imlo xatolari. Bunisi endi muallifning emas, nashriyotning qusuri. Xatosiz kitob chiqarishi bilan hurmat qozongan Akademnashrning mazkur kitobida imlo xatolari sezilarli darajada koʻp.
"Jadidlar – Turkistonning unutilgan tarixi, ma'naviyati; ulamolar – Turkiston eʼtiqodi; qoʻrboshilar – Turkistonning mudrayotgan qudrati".
Asarni oʻqib, oʻrta asrlardagi turgʻunlik davrlarida turkiylarning mardlari tamoman yoʻqolmaganini, jahd qilsa qudratli kuchga aylanishini koʻrasiz. Qoʻl tegmagan, eʼtibordan chetda qolayotgan tariximizga toʻxtalgani uchun muallifga rahmat aytaman.
@salimov_blogi
显示 1 - 21 共 21
登录以解锁更多功能。