🔻۱۵ طرح برای انتقال آب از سرشاخه‌های کارون تاکنون برنامه‌ریزی شده است
کارون، زخم‌خورده سدها | نادره وائلی زاده |
🔺گزارش کمیسیون اصل ۹۰ قانون اساسی در مورد طرح‌های فاقد مجوز زیست‌محیطی که ۱۸ دی‌ماه در صحن علنی قرائت شد، حاکی از این بود که برخی از طرح‌ها در سال‌ها و دهه‌های اخیر بدون مجوز محیط‌زیستی، فازهای اجرایی خود را طی کرده و به بهره‌برداری رسیده‌اند. این کمیسیون فهرستی از طرح‌های وزارتخانه‌های نیرو و راه‌وشهرسازی که فاقد مجوزهای زیست‌محیطی و قانونی بودند را بررسی کرده که ۸۴ طرح از آنها مربوط به وزارت نیرو است. طبق بررسی‌ها بیش از ۸۰ درصد پروژه‌های وزارت نیرو فاقد مجوز محیط‌زیستی اعلام شدند؛ مشکلی که به‌نظر می‌رسد دامن کارون را هم گرفته است.
🔺 حالا قرار است سد شهید (سد ماربر) روی رودخانه ماربر از سرشاخه‌های کارون ساخته شود. همچنین، سد ماندگان نیز از قرار معلوم بر روی رودخانه ماربر و در ذخیره‌گاه زیست‌کره و منطقه حفاظت‌شده دنا احداث می‌شود. طرح‌هایی که واکنش‌های زیادی به‌همراه داشته است و علاوه‌بر کارشناسان در رسانه‌ها، کارزاری با دو هزار امضا نیز ار رئیس‌جمهوری می‌خواهد در مورد این طرح‌ها مداخله کند. طرح‌های انتقال آبی که شاید زخم‌های ترمیم نشدنی بر پیکر کارون باشد.
♻️با دو تکه شدن مدیریت منطقه حفاظت‌شده دنا، سرعت ساخت سد ماندگان در دل این منطقه حفاظت‌شده افزایش یافته است. اما آیا قانون اجازه می‌دهد در دل یک منطقه ذخیره‌گاه زیست‌کره سد ساخته شود؟ طبق قوانین، ساخت سد تنها با مجوز زیست‌محیطی ممکن است و باید حداقل یکصد متر از مرز منطقه حفاظت‌شده فاصله داشته باشد، اما سد ماندگان نه‌تنها در مرز بلکه در دل این منطقه واقع شده است و مصوبه اخیر شورای عالی محیط زیست به نوعی این قانون را دور زده است.
🔻این پروژه‌ها با شعار “توسعه و تامین آب شرب” آغاز می‌شوند، اما هدف واقعی چیست؟ آیا این توسعه با نابودی دارایی‌های طبیعی و تهدید معیشت بومیان منطقه قابل توجیه است؟ توسعه‌ای که باید بر ظرفیت سرزمینی استوار باشد، اکنون در ایران به پروژه‌های بی‌رویه‌ای تبدیل شده که بدون برنامه‌ریزی اقلیمی و زیست‌محیطی در حال اجرا هستند و دست به تغییرات گسترده‌ای می‌زنند. به نام تأمین آب و شرب، اما در عمل این آب به صنایع تشنه کویر منتقل می‌شود.
🔺اکنون سه سد - خرسان 3، ماندگان و تنگ‌سرخ - به جان منطقه دنا افتاده‌اند؛ زیستگاهی که به عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره در یونسکو ثبت شده است. چگونه می‌توان با توجیهاتی مثل توسعه پایدار، چنین منطقه‌ای را قربانی ساخت سدهای متوالی کرد؟ در شرایط خشکسالی، بارها دیده شده که رودخانه بشار خشک شده است. آیا ساخت این سدها واقعاً منطقی است؟ حق‌آبه زیستی رودخانه‌ها و معیشت مردم پایین‌دست چه می‌شود؟ چرا استان‌های مقصد که آب را برای صنعت خود می‌خواهند، میزان مصرف خود را به‌دقت اعلام نمی‌کنند؟
🔻توسعه نامتوازن و ناپایدار در مناطقی مانند دنا، بدون توجه به ظرفیت‌های سرزمینی و شرایط اقلیمی، به تخریب منابع طبیعی و تغییرات مخرب در اکوسیستم منجر می‌شود. این نوع توسعه، با فشار بر منابع محدود مانند آب و زمین، نه‌تنها زیستگاه‌های طبیعی را در معرض خطر قرار می‌دهد بلکه به بهای از دست رفتن سرمایه‌های ملی و جهانی، زندگی و معیشت مردم بومی را نیز تهدید می‌کند.
🔺برای مثال، پروژه‌های انتقال آب و ساخت سدهای جدید بدون رعایت اصول زیست‌محیطی می‌تواند رودخانه‌ها و تالاب‌های حیاتی را خشک کند، حق‌آبه زیستی را از بین ببرد و فشار مضاعفی بر منابع آب وارد آورد. در چنین شرایطی، نیازهای آبی صنعت و شهرهای بزرگ‌تر به قیمت از دست رفتن حق‌آبه کشاورزی و معیشت مردم پایین‌دست و خشک شدن منابع طبیعی، تأمین می‌شود؛ نتیجه این روند، فشار و آسیب بر زندگی مردم محلی و تهدید مهاجرت اجباری آنان از سرزمینشان است.
🔻در کنار این، وقتی پروژه‌های توسعه‌ای بدون مطالعه کافی و برنامه‌ریزی درست انجام می‌شوند، نیاز به انتقال بیشتر آب ایجاد می‌شود و در این میان ارزش مناطق حفاظت‌شده و ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره نیز قربانی می‌شوند. این مناطق باید برای نسل‌های آینده حفظ شوند، اما توسعه ناپایدار نه‌تنها به اکوسیستم آسیب می‌زند بلکه به ایجاد دور باطلی منجر می‌شود که بدون توجه به تبعات طولانی‌مدت، تنها به منافع کوتاه‌مدت برخی صنایع پاسخ می‌دهد.
🔺به‌راستی آیا این توسعه به نفع همه است یا تنها به کام صنایعی که هیچ سیرابی ندارند؟
🔖امید سجادیان 🔺تسهیلگر اجتماعی و توسعه محلی 🔺عضو شورای هماهنگی شبکه تشکل‌های محیط زیست و منابع طبیعی کشور 🔺دبیر شبکه تشکل‌های محیط زیست و منابع طبیعی استان کهگیلویه و بویراحمد 🔺دبیر تشکل نهضت سبز زاگرس
