ابن تیمیه و پژوهش‌گران جهان
قبلا نیز نوشته‌ای داشتم پیرامون این‌که در تمام جهان، نویسندگان و پژوهش‌گرانی هستند که کنار سفرهٔ معرفت و دانش ابن تیمیه، به عنوان شخصیتی مرکزی در تاریخ علم و دانش، آستین برزده‌اند و سرگرم گوشه‌های معرفتی وی هستند.
- پژوهش‌گران حوزهٔ فلسفه، سرگرم دیدگاه‌های وی پیرامون معرفت‌شناسی، وجودشناسی، مقولات عشر، امور عامه، جایگاه عقل، روش‌های استدلال و سایر مباحث فلسفی هستند.
- پژوهش‌گران حوزهٔ منطق، سرگرم دیدگاه‌های وی پیرامون منطق ارسطو، بدیل‌های وی برای منطق ارسطو، جرایی نقد وی بر منطق ارسطو و سایر مباحث منطقی هستند.
- پژوهش‌گران حوزهٔ سیاست، سرگرم دیدگاه‌های وی پیرامون سیاست و رعیت‌داری و حکم‌روایی هستند.
- پژوهش‌گران حوزهٔ علوم شرعی، سرگرم استنباطات و ژرف‌نگری‌ها و باریک‌بینی‌های وی در بخش‌های مختلف علوم شرعی‌اند.
- اکنون پژوهش‌گران غربی در حوزهٔ علوم، برای یافتن راه‌کارهای علمی-تجربی پای سفرهٔ ابن تیمیه نشسته‌اند.
- این‌وسط، به نام نقد علمی، عده‌ای سرگرم عقده‌گشایی در برابر وی، با دروغ‌بافی و تهمت‌بافی و چرندنویسی هستند. هر تلاشی می‌کنند و از هیچ زشتی و رذیلتی دریغ نمی‌کنند، تا بتوانند اندکی چهرهٔ ابن تیمیه را در ذهن جوانان، زشت جلوه دهند.
لازم نیست عالمی را که با او مخالفید، تخریب کنید، یا او را شیطان جلوه دهید، یا او را به هر نقصانی متهم سازید. این، شیوهٔ جاهلان در طول تاریخ بوده است. مردانه مخالفت کنید، نه ناجوان‌مردانه و بازاری!
ابن تیمیه، مردی که در مشرق زمین، دشمنانش او را بدنام کردند، امروز یکی از مراجع در مبانی هوش مصنوعی مدرن شده است. تفاوت آشکار است میان کسانی که آینده را می‌سازند و آنان که همچنان در کشمکش‌های گذشته غرق‌اند.
و چه درست گفته‌اند:
ای امتی که از نادانی‌اش، ملت‌ها به خنده افتادند.
دو تصویر نخست، از یک کشف علمی جدید است که جون سوا، دانشمند هوش مصنوعی، در مقالهٔ پژوهشی خود با عنوان Analogical Reasoning که در چندین سایت خارجی منتشر شده است، اعلام کرد که مطالعات آن‌ها در علم منطق، با هدف بهره‌گیری از مدل‌های تاریخی در توسعهٔ هوش مصنوعی، آن‌ها را به دو متفکر رسانده است که مدل‌هایشان با مکانیسم‌های تفکر مدرن همخوانی دارد:
۱. سیكستوس، پزشک و فیلسوف یونان.
۲. ابن تیمیه، فقیه و منطقی اسلامی.
جون سوا معتقد است که مدل ابن تیمیه سازگارتر و پیشرفته‌تر است، زیرا او نه‌تنها مفاهیم کلی را رد کرد و بر تجربه تکیه داشت، بلکه یک روش‌شناسی معرفتی یکپارچه را بنیان نهاد که سه اصل کلیدی را در بر می‌گیرد:
۱. تجربه
۲. استقراء
۳. قیاس تناظری (Analogical Reasoning)
این ویژگی‌ها مدل او را به تفکر علمی مدرن نزدیک‌تر می‌کند.
سوا تأکید می‌کند که قیاس نزد ابن تیمیه، که بر مقایسهٔ مسائل جدید با مسائل گذشته بر اساس علت مشترک بنا شده است، اساساً همان الگویی است که امروزه در سیستم‌های هوش مصنوعی به کار می‌رود.
این مدل، به‌جای پایبندی به قوانین خشک منطقی، بر تحلیل داده‌های گذشته برای استخراج الگوها و انطباق با متغیرهای جدید متکی است. همچنین، یادگیری تدریجی از تجربه را امکان‌پذیر می‌سازد، که این دقیقا ماهیت یادگیری ماشین (Machine Learning) و استدلال مبتنی بر موارد مشابه (Case-Based Reasoning - CBR) است.
این دیدگاه، ابن تیمیه را از فرانسيس بیکن، بنیان‌گذار روش تجربی غربی، پیشرفته‌تر نشان می‌دهد؛ زیرا بیکن در چارچوب تجربه و استقراء باقی ماند، درحالی‌که ابن تیمیه فراتر رفت و استدلال تناظری (قیاس العلة) را به‌عنوان گامی تکمیلی افزود. این روش، تحلیل الگوها و انطباق با داده‌های جدید را ممکن می‌سازد و آن را به رویکردهای مدرن هوش مصنوعی نزدیک‌تر می‌کند.
به‌این‌ترتیب، تفکر ابن تیمیه نسبت به منطق‌دانان غربی که قرن‌ها به قیاس ارسطویی پایبند بودند، به روش‌های مدرن تحلیل داده‌ها نزدیک‌تر است.
تصویر پایانی، نیز از مقالهٔ دیگر دانشمند رایانه جون سوا، با عنوان «چالش حساء المعرفة» (The Challenge of Knowledge Soup) است.
او به‌صراحت بیان می‌کند که ابن تیمیه نخستین کسی بود که اصل «استدلال بر پایهٔ موارد مشابه» (Case-Based Reasoning) را تدوین کرد، اصلی که امروزه یکی از مبانی مهم در هوش مصنوعی محسوب می‌شود.
سپس، سوا به مقایسهٔ مدل ابن تیمیه و مدل ارسطویی می‌پردازد.
نکته: حرف‌های متعلق به این کشف جدید در این متن، مرکب از چندین‌نوشتهٔ استاد علاء حسن اسماعیل و تصرفاتی از بنده است.
صبغت الله عاکف
@Sebghatullah_Akef
