#social
#tv
Televizor - shayton quti
1950-yillarda AQShda jinoyatchilik ko‘rsatkichlari o‘sa boshladi. 1960-yilga kelib, jinoyatchilik darajasi 50% ga oshgan bo'lsa, 1970-yilga kelib to‘rt baravar ko‘paydi. Biroq, nega ?
Bu savolga aniq javob berish qiyin. Bir nechta faktorlarni ajratib ko'rsatish mumkin. Jinoyatchilikning o‘sishiga ta’sir qilgan asosiy omillardan biri aynan jinoyatga qarshi kurash tizimi edi. 1960-yillarda har jinoyatga nisbatan hibsga olish darajasi keskin tushib ketdi. Nafaqat politsiya jinoyatchilarni kamroq ushlay boshladi, balki sudlar ham ularni qamoqqa tashlashni kamaytirdi. 1970-yilga kelib, jinoyatchilar o‘rtacha 10 yil oldingiga nisbatan 60% kamroq vaqtni qamoqda o‘tkazardi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, jazo darajasining kamayishi 1960-yillardagi jinoyatchilikning taxminan 30% ga oshishiga sabab bo‘lgan.
Ikkinchi muhim omil – tug‘ilishning ko‘payishi. 1960-1980 yillar oralig‘ida 15-24 yosh oralig‘idagi aholining ulushi deyarli 40% ga oshdi. Jinoyat sodir etishga qodir bo'lgan aholining katta qismi - yoshlar hisoblanadi. Biroq, demografik o‘zgarishlar umumiy jinoyatchilik o‘sishining atigi 10% ini tushuntira oladi. Demak yuqoridagi omillar kartinani to'la ifodalab berolmaydi.
Ko‘plab kriminologlar bu masalada hanuz bir to‘xtamga kelmagan. Ammo ehtimol, javob hammamizning ko‘z o‘ngimizda bo‘lgan – televizor.
Ko‘pchilik zo‘ravonlik aks etgan teleko‘rsatuvlar odamlarni shafqatsiz qiladi deb hisoblaydi, ammo statistik ma’lumotlar bu fikrni tasdiqlamaydi. Biroq, bu yerda gap umuman boshqa narsa haqida ketmoqda. Tadqiqotchilar shuni aniqlashdi: bolaligida televizor ko‘rgan bolalar katta bo‘lgach, jinoyatchilikka moyilroq bo‘ladi.
Buni tekshirish qiyin, chunki oddiygina "ko‘p televizor ko‘rgan bolalar va ko‘rmaganlar" ni taqqoslash yetarli emas. Chunki televizor ko‘rgan bolalar boshqa jihatlardan ham farq qilishi mumkin. Ammo tadqiqotchilar turli shaharlarda televizor paydo bo‘lishi va jinoyatchilik o‘sishi o‘rtasidagi bog‘liqlikni topganlar.
AQShda televideniye turli joylarga turli vaqtlarda kelgan. Masalan, ba’zi shaharlar televizor signalini 1940-yillarda olishni boshlagan, boshqalar esa faqat 1950-yillarning o‘rtalarida televideniyega ega bo‘lgan. Qiziq tomoni shundaki, 1970-yillarga kelib, televizorni erta qabul qilgan shaharlarda jinoyatchilik darajasi ancha yuqori bo‘lib chiqqan.
Bolalikda har bir qo‘shimcha yil televizor ko‘rgan odamlar voyage yetganda mulkiy jinoyat sodir etish ehtimoli 4% ga, zo‘ravonlik sodir etish ehtimoli esa 2% ga oshgani kuzatilgan. Umuman olganda, televizorning ta’siri 1960-yillardagi mulkiy jinoyatlar darajasini 50% ga, zo‘ravon jinoyatlar darajasini esa 25% ga oshirgan.
Nega televizor bunday ta’sir ko‘rsatdi? Televizorga eng ko'p ta'sirchan qatlam aynan 0-4 yosh oralig‘ida bo'lgan bolalar. Bunday yoshdagi bolalar odatda zo‘ravon filmlarni ko‘rmaydi. Shuning uchun muammo kontentda emas edi.
Ehtimol, televizor ko‘rgan bolalar ijtimoiylashish ko‘nikmalarini to‘liq shakllantira olmagandir. Balki televizor orqali boy va kambag‘allar o‘rtasidagi farq aniqroq sezilib, bolalarda xohlagan narsasiga har qanday yo‘l bilan ega bo‘lish istagi paydo bo‘lgandir. Balki muammo bolalarda emas, balki ularning ota-onalarida bo‘lib, ular farzandlariga e’tibor berish o‘rniga televizor ko‘rishni afzal bilgandir.
Javob aniq emas, biroq xulosa shuki, tvga sarflanadigan vaqt va jinoyatchilik ehtimoli o'rtasida kichik aloqa bor.
@Fan_choyxonasi
