Fan choyxonasi
14.02.202511:53
“Martin Eden” — iqtisodiyot, siyosat va ijtimoiy masalalarga bag‘ishlangan jurnal bo‘lib, erkin bozor, shaffof boshqaruv va mantiqiy tahlil tamoyillariga asoslanadi. Tafakkur va g‘oyalar olamidagi muhim asarlarning tarjimalari hamda mustaqil tadqiqotlar orqali ilmiy va falsafiy tafakkurni rivojlantirishga xizmat qiladi degan umiddaman.
Jurnalni oʻqib, undagi maqola va tarjima asarlar toʻgʻrisidagi fikr va mulohazalaringizni izohlarda yozishingiz mumkin. Agar loyiha davom etishiga hissa qoʻshmoqchi boʻlsangiz, quyidagi link orqali donat qiling va jurnal ijodkorlarini qoʻllab quvvatlang!
https://tirikchilik.uz/martineden
_______________________
@economist_Martin
P.S. O'zbekistondagi 1-iqtisodiy jurnal. Bir-biridan qiziq xabarlar berib boriladi. O'tkazib yubormaslik uchun kanalga o'tib obuna bo'ling.
P.S.S. Jurnalni ma'nan yoki so'm bilan qo'llab-quvvatlashinglar mumkin )
Jurnalni oʻqib, undagi maqola va tarjima asarlar toʻgʻrisidagi fikr va mulohazalaringizni izohlarda yozishingiz mumkin. Agar loyiha davom etishiga hissa qoʻshmoqchi boʻlsangiz, quyidagi link orqali donat qiling va jurnal ijodkorlarini qoʻllab quvvatlang!
https://tirikchilik.uz/martineden
_______________________
@economist_Martin
P.S. O'zbekistondagi 1-iqtisodiy jurnal. Bir-biridan qiziq xabarlar berib boriladi. O'tkazib yubormaslik uchun kanalga o'tib obuna bo'ling.
P.S.S. Jurnalni ma'nan yoki so'm bilan qo'llab-quvvatlashinglar mumkin )
09.02.202512:16
#economy
#market_and_value
Qiymat qadri
Yuqorida eng kambag'al 20 ta davlatning jon boshiga daromadlari keltirilgan (1960 va 2015-yillar statistikasi). Ko'rib turganingdek, ushbu davlatlar aholisi kambag'allashgan.
Har yili xayriya tashkilotlari ushbu mamlakat aholisiga pul, oziq-ovqat, turli insonparvarlik yordamlari tarqatadi, moddiy rag'bat ko'rsatadi, maktablar, yo'llar quradi. Garchi insonlarni bu kabi resurslar bilan ta'minlash yaxshi niyatlar bilan amalga oshirilsa-da, ular faqat vaqtinchalik chora-tadbirlardir va barqaror yechim bo'lmaydi. Berilgan pullar tugaydi, quduqlar, yo'llar qarovsiz holatga kelib qoladi.
Boisi, muammoning sabablari bilan emas, oqibatlari (simptom) bilan kurashish foydasizdir. Kambag'allikning asosiy simptomlari - resurslarning yetishmasligi. Aksariyat kambag'allik qisqartirish dasturlari ushbu simptomlar bilan kurashishga harakat qilishadi. Ammo kambag'allik - oqibat, asl sabab esa bozorlar mavjud emasligi, ya'ni qiymat yaratilmasligidir.
1-qism
@Fan_choyxonasi
#market_and_value
Qiymat qadri
Yuqorida eng kambag'al 20 ta davlatning jon boshiga daromadlari keltirilgan (1960 va 2015-yillar statistikasi). Ko'rib turganingdek, ushbu davlatlar aholisi kambag'allashgan.
Har yili xayriya tashkilotlari ushbu mamlakat aholisiga pul, oziq-ovqat, turli insonparvarlik yordamlari tarqatadi, moddiy rag'bat ko'rsatadi, maktablar, yo'llar quradi. Garchi insonlarni bu kabi resurslar bilan ta'minlash yaxshi niyatlar bilan amalga oshirilsa-da, ular faqat vaqtinchalik chora-tadbirlardir va barqaror yechim bo'lmaydi. Berilgan pullar tugaydi, quduqlar, yo'llar qarovsiz holatga kelib qoladi.
Boisi, muammoning sabablari bilan emas, oqibatlari (simptom) bilan kurashish foydasizdir. Kambag'allikning asosiy simptomlari - resurslarning yetishmasligi. Aksariyat kambag'allik qisqartirish dasturlari ushbu simptomlar bilan kurashishga harakat qilishadi. Ammo kambag'allik - oqibat, asl sabab esa bozorlar mavjud emasligi, ya'ni qiymat yaratilmasligidir.
1-qism
@Fan_choyxonasi
Переслал из:
Fikr.ap
28.01.202505:41
To’rlarga faqat kichik baliqlar tushdi.
2018-yilda joriy etilgan Umumiy ma’lumotlarni himoya qilish reglamenti (GDPR) dunyodagi eng to‘liq ma’lumotlarni himoya qilish qonunlaridan biri hisoblanadi. Ushbu reglament shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilishni maqsad qilgan bo‘lsa-da, uning qat’iy talablarini bajarish startaplar uchun qiyin bo‘lishi mumkin. 2021-yilda Yevropa Parlamentining Tadqiqot Xizmati (EPRS) tomonidan o‘tkazilgan tadqiqotda YIdagi startaplarning 88 foizi GDPR talablariga rioya qilishni katta muammo deb hisoblagan. Bunday talablarni bajarish yillik xarajatlari o‘rtacha €50,000 dan €100,000 gacha bo‘lishi mumkin.
Bundan tashqari, ushbu reglamentga rioya qilmaslik uchun joriy qilingan jazo — global yillik aylanmaning 4% yoki €20 milliongacha bo‘lgan jarimalar — startaplar orasida noaniqlik muhitini yaratmoqda. 2022-yilda Yevropa Ma’lumotlarni Himoya Kengashi tomonidan e’lon qilingan hisobotga ko‘ra, startaplarning 60 foizi GDPR talablarini murakkabligi sababli tasodifiy ravishda buzishdan xavotirda.
Moliyaviy shaffoflikni oshirish va iste’molchilarni himoya qilish uchun ishlab chiqilgan YIning moliyaviy me’yorlari, jumladan Moliyaviy Instrumentlar Bozoriga Yo‘riqnoma (MiFID II) va To‘lov Xizmatlari Bo‘yicha Yo‘riqnoma (PSD2) startaplar uchun jiddiy to‘siqlar yaratishi mumkin. Yevropa Banki Idorasi (EBA)ning 2023-yilgi hisobotida startaplarning 70 foizi PSD2 bo‘yicha litsenziya va muvofiqlik talablarini bajarish tufayli mahsulotlarni ishga tushirishda kechikishlarga duch kelgani ko‘rsatilgan.
MiFID II, shuningdek, hisobot berish va shaffoflik bo‘yicha qat’iy talablar innovatsiyalarni cheklayotganini ko‘rsatmoqda. 2022-yilda Yevropa Fintech Assotsiatsiyasi tomonidan o‘tkazilgan tadqiqotda fintech startaplarning 65 foizi yillik byudjetlarining 20 foizidan ortig‘ini moliyaviy me’yorlarga rioya qilish uchun sarflashi qayd etilgan.
Ishchilar huquqlarini himoya qilishga qaratilgan YI mehnat qonunlari startaplar uchun ham qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. Xodimlarni ishga olish va ishdan bo‘shatishning yuqori qiymati, shuningdek, ish vaqti va sharoitlariga oid qat’iy talablar startaplarning bozor o‘zgarishlariga tez moslashishini qiyinlashtiradi. Iqtisodiy Hamkorlik va Taraqqiyot Tashkiloti (OECD)ning 2023-yildagi hisobotida YIda xodimni ishdan bo‘shatishning o‘rtacha qiymati €15,000 ni tashkil etishi, AQSh kabi mintaqalarga nisbatan ancha yuqori ekanligi qayd etilgan.
Shuningdek, 48 soatlik haftalik ish vaqtini cheklovchi YI Ish vaqti bo‘yicha Yo‘riqnoma startaplarning moslashuvchan ish tartibini joriy etishiga to‘sqinlik qilmoqda. 2022-yilda Startup Europe Partnership (SEP) tomonidan o‘tkazilgan so‘rovda startaplarning 55 foizi mehnat me’yorlarini operatsiyalarni kengaytirish uchun to‘siq sifatida baholagan.
YI soliq siyosati, jumladan qo‘shilgan qiymat solig‘i (QQS) va korporativ soliqlar ham startaplarga ta’sir ko‘rsatadi. Soliq me’yorlarining murakkabligi va ularga rioya qilishning yuqori xarajatlari startaplarning asosiy biznes faoliyatidan resurslarni chalg‘itadi. 2023-yilda Yevropa Hisob Palatasi tomonidan o‘tkazilgan tadqiqotda YIdagi KXKlar soliq talablariga rioya qilish uchun yiliga o‘rtacha €4,000 sarflashi aniqlangan.
Masalan, YIdagi korporativ soliq stavkalari Vengriyada 9% dan Portugaliyada 31% gacha o‘zgaradi. Bu esa, bir nechta davlatlarda faoliyat yuritayotgan startaplar uchun murakkabliklarni keltirib chiqaradi. 2022-yilda Eurofound tomonidan chop etilgan hisobotda YIdagi transchegaraviy operatsiyalarni amalga oshirayotgan startaplarning 40 foizi soliq rejimlarining turli xil bo‘lishi bilan bog‘liq qiyinchiliklarga duch kelgani qayd etilgan.
Gap shundaki bunday qo’yilgan cheklovlardan dengizning faqatgina kichik baliqlari uchun ayanchlidir, sababi Apple, Tesla, Amazon, Meta va Google uchun bu cheklovlarni bajarish hech ham muammo bo’lmaydi. Xullas yozgim keb qoludi mazza qilib yozdim.
Bunday regulyator asnonsida qanday yangiliklardan qolib ketgani va bozorni boy bergani haqida mana bu yerda.
Grafik esa bonusga.
2018-yilda joriy etilgan Umumiy ma’lumotlarni himoya qilish reglamenti (GDPR) dunyodagi eng to‘liq ma’lumotlarni himoya qilish qonunlaridan biri hisoblanadi. Ushbu reglament shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilishni maqsad qilgan bo‘lsa-da, uning qat’iy talablarini bajarish startaplar uchun qiyin bo‘lishi mumkin. 2021-yilda Yevropa Parlamentining Tadqiqot Xizmati (EPRS) tomonidan o‘tkazilgan tadqiqotda YIdagi startaplarning 88 foizi GDPR talablariga rioya qilishni katta muammo deb hisoblagan. Bunday talablarni bajarish yillik xarajatlari o‘rtacha €50,000 dan €100,000 gacha bo‘lishi mumkin.
Bundan tashqari, ushbu reglamentga rioya qilmaslik uchun joriy qilingan jazo — global yillik aylanmaning 4% yoki €20 milliongacha bo‘lgan jarimalar — startaplar orasida noaniqlik muhitini yaratmoqda. 2022-yilda Yevropa Ma’lumotlarni Himoya Kengashi tomonidan e’lon qilingan hisobotga ko‘ra, startaplarning 60 foizi GDPR talablarini murakkabligi sababli tasodifiy ravishda buzishdan xavotirda.
Moliyaviy shaffoflikni oshirish va iste’molchilarni himoya qilish uchun ishlab chiqilgan YIning moliyaviy me’yorlari, jumladan Moliyaviy Instrumentlar Bozoriga Yo‘riqnoma (MiFID II) va To‘lov Xizmatlari Bo‘yicha Yo‘riqnoma (PSD2) startaplar uchun jiddiy to‘siqlar yaratishi mumkin. Yevropa Banki Idorasi (EBA)ning 2023-yilgi hisobotida startaplarning 70 foizi PSD2 bo‘yicha litsenziya va muvofiqlik talablarini bajarish tufayli mahsulotlarni ishga tushirishda kechikishlarga duch kelgani ko‘rsatilgan.
MiFID II, shuningdek, hisobot berish va shaffoflik bo‘yicha qat’iy talablar innovatsiyalarni cheklayotganini ko‘rsatmoqda. 2022-yilda Yevropa Fintech Assotsiatsiyasi tomonidan o‘tkazilgan tadqiqotda fintech startaplarning 65 foizi yillik byudjetlarining 20 foizidan ortig‘ini moliyaviy me’yorlarga rioya qilish uchun sarflashi qayd etilgan.
Ishchilar huquqlarini himoya qilishga qaratilgan YI mehnat qonunlari startaplar uchun ham qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. Xodimlarni ishga olish va ishdan bo‘shatishning yuqori qiymati, shuningdek, ish vaqti va sharoitlariga oid qat’iy talablar startaplarning bozor o‘zgarishlariga tez moslashishini qiyinlashtiradi. Iqtisodiy Hamkorlik va Taraqqiyot Tashkiloti (OECD)ning 2023-yildagi hisobotida YIda xodimni ishdan bo‘shatishning o‘rtacha qiymati €15,000 ni tashkil etishi, AQSh kabi mintaqalarga nisbatan ancha yuqori ekanligi qayd etilgan.
Shuningdek, 48 soatlik haftalik ish vaqtini cheklovchi YI Ish vaqti bo‘yicha Yo‘riqnoma startaplarning moslashuvchan ish tartibini joriy etishiga to‘sqinlik qilmoqda. 2022-yilda Startup Europe Partnership (SEP) tomonidan o‘tkazilgan so‘rovda startaplarning 55 foizi mehnat me’yorlarini operatsiyalarni kengaytirish uchun to‘siq sifatida baholagan.
YI soliq siyosati, jumladan qo‘shilgan qiymat solig‘i (QQS) va korporativ soliqlar ham startaplarga ta’sir ko‘rsatadi. Soliq me’yorlarining murakkabligi va ularga rioya qilishning yuqori xarajatlari startaplarning asosiy biznes faoliyatidan resurslarni chalg‘itadi. 2023-yilda Yevropa Hisob Palatasi tomonidan o‘tkazilgan tadqiqotda YIdagi KXKlar soliq talablariga rioya qilish uchun yiliga o‘rtacha €4,000 sarflashi aniqlangan.
Masalan, YIdagi korporativ soliq stavkalari Vengriyada 9% dan Portugaliyada 31% gacha o‘zgaradi. Bu esa, bir nechta davlatlarda faoliyat yuritayotgan startaplar uchun murakkabliklarni keltirib chiqaradi. 2022-yilda Eurofound tomonidan chop etilgan hisobotda YIdagi transchegaraviy operatsiyalarni amalga oshirayotgan startaplarning 40 foizi soliq rejimlarining turli xil bo‘lishi bilan bog‘liq qiyinchiliklarga duch kelgani qayd etilgan.
Gap shundaki bunday qo’yilgan cheklovlardan dengizning faqatgina kichik baliqlari uchun ayanchlidir, sababi Apple, Tesla, Amazon, Meta va Google uchun bu cheklovlarni bajarish hech ham muammo bo’lmaydi. Xullas yozgim keb qoludi mazza qilib yozdim.
Bunday regulyator asnonsida qanday yangiliklardan qolib ketgani va bozorni boy bergani haqida mana bu yerda.
Grafik esa bonusga.
14.02.202503:59
Qadriyatlar kesishgan nuqta
14-fevral – Xalqaro kitob sovg'a qilish kuni (international book giving day), butun dunyoda odamlar bu kunda odamlar o‘z yaqinlariga kitob hadya qilib, bilim ulashishga harakat qilishadi. Nerdlar uchun haqiqiy bayram. Aynan shu sana yana bir tarixiy shaxsning ham tavallud kuni; Zahiriddin Muhammad Bobur – shoir, sarkarda va Boburiylar sulolasi asoschisi. Vatanparvar, ma'naviyatchi-millatchi uchun ham o'ziga xos kun.
Bugun, shuningdek, Avliyo valentin kuni; ya’ni sevishganlar o‘z yaqinlariga mehr va e’tibor ko‘rsatadigan kun. Baxtli homo sapienslar uchun ham o'zgacha kun🤘.
Shu ma'noda ushbu uchta bayramni birlashtiruvchi ramziy bir narsa bor – "Boburnoma". Agar bugun kimgadir ushbu kitobni hadya qilsangiz, siz nafaqat kitob sovg‘a qilish orqali bilim almashish an’anasiga hissa qo‘shasiz, balki buyuk ajdodimizni yodga olib, tarixiy merosni qadrlash muhimligini ham ko‘rsatgan bo‘lasiz. Va, albatta, agar bu kitobni o‘zingiz uchun qadrli insoningizga bersangiz, bu sevgingiz va hurmatingizning ramziga ham aylanadi.
#14Fevral #Bobur #Bookgivingday #Valentine
@Fan_choyxonasi.
14-fevral – Xalqaro kitob sovg'a qilish kuni (international book giving day), butun dunyoda odamlar bu kunda odamlar o‘z yaqinlariga kitob hadya qilib, bilim ulashishga harakat qilishadi. Nerdlar uchun haqiqiy bayram. Aynan shu sana yana bir tarixiy shaxsning ham tavallud kuni; Zahiriddin Muhammad Bobur – shoir, sarkarda va Boburiylar sulolasi asoschisi. Vatanparvar, ma'naviyatchi-millatchi uchun ham o'ziga xos kun.
Bugun, shuningdek, Avliyo valentin kuni; ya’ni sevishganlar o‘z yaqinlariga mehr va e’tibor ko‘rsatadigan kun. Baxtli homo sapienslar uchun ham o'zgacha kun🤘.
Shu ma'noda ushbu uchta bayramni birlashtiruvchi ramziy bir narsa bor – "Boburnoma". Agar bugun kimgadir ushbu kitobni hadya qilsangiz, siz nafaqat kitob sovg‘a qilish orqali bilim almashish an’anasiga hissa qo‘shasiz, balki buyuk ajdodimizni yodga olib, tarixiy merosni qadrlash muhimligini ham ko‘rsatgan bo‘lasiz. Va, albatta, agar bu kitobni o‘zingiz uchun qadrli insoningizga bersangiz, bu sevgingiz va hurmatingizning ramziga ham aylanadi.
#14Fevral #Bobur #Bookgivingday #Valentine
@Fan_choyxonasi.
06.02.202507:16
#social
#tv
Televizor - shayton quti
1950-yillarda AQShda jinoyatchilik ko‘rsatkichlari o‘sa boshladi. 1960-yilga kelib, jinoyatchilik darajasi 50% ga oshgan bo'lsa, 1970-yilga kelib to‘rt baravar ko‘paydi. Biroq, nega ?
Bu savolga aniq javob berish qiyin. Bir nechta faktorlarni ajratib ko'rsatish mumkin. Jinoyatchilikning o‘sishiga ta’sir qilgan asosiy omillardan biri aynan jinoyatga qarshi kurash tizimi edi. 1960-yillarda har jinoyatga nisbatan hibsga olish darajasi keskin tushib ketdi. Nafaqat politsiya jinoyatchilarni kamroq ushlay boshladi, balki sudlar ham ularni qamoqqa tashlashni kamaytirdi. 1970-yilga kelib, jinoyatchilar o‘rtacha 10 yil oldingiga nisbatan 60% kamroq vaqtni qamoqda o‘tkazardi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, jazo darajasining kamayishi 1960-yillardagi jinoyatchilikning taxminan 30% ga oshishiga sabab bo‘lgan.
Ikkinchi muhim omil – tug‘ilishning ko‘payishi. 1960-1980 yillar oralig‘ida 15-24 yosh oralig‘idagi aholining ulushi deyarli 40% ga oshdi. Jinoyat sodir etishga qodir bo'lgan aholining katta qismi - yoshlar hisoblanadi. Biroq, demografik o‘zgarishlar umumiy jinoyatchilik o‘sishining atigi 10% ini tushuntira oladi. Demak yuqoridagi omillar kartinani to'la ifodalab berolmaydi.
Ko‘plab kriminologlar bu masalada hanuz bir to‘xtamga kelmagan. Ammo ehtimol, javob hammamizning ko‘z o‘ngimizda bo‘lgan – televizor.
Ko‘pchilik zo‘ravonlik aks etgan teleko‘rsatuvlar odamlarni shafqatsiz qiladi deb hisoblaydi, ammo statistik ma’lumotlar bu fikrni tasdiqlamaydi. Biroq, bu yerda gap umuman boshqa narsa haqida ketmoqda. Tadqiqotchilar shuni aniqlashdi: bolaligida televizor ko‘rgan bolalar katta bo‘lgach, jinoyatchilikka moyilroq bo‘ladi.
Buni tekshirish qiyin, chunki oddiygina "ko‘p televizor ko‘rgan bolalar va ko‘rmaganlar" ni taqqoslash yetarli emas. Chunki televizor ko‘rgan bolalar boshqa jihatlardan ham farq qilishi mumkin. Ammo tadqiqotchilar turli shaharlarda televizor paydo bo‘lishi va jinoyatchilik o‘sishi o‘rtasidagi bog‘liqlikni topganlar.
AQShda televideniye turli joylarga turli vaqtlarda kelgan. Masalan, ba’zi shaharlar televizor signalini 1940-yillarda olishni boshlagan, boshqalar esa faqat 1950-yillarning o‘rtalarida televideniyega ega bo‘lgan. Qiziq tomoni shundaki, 1970-yillarga kelib, televizorni erta qabul qilgan shaharlarda jinoyatchilik darajasi ancha yuqori bo‘lib chiqqan.
Bolalikda har bir qo‘shimcha yil televizor ko‘rgan odamlar voyage yetganda mulkiy jinoyat sodir etish ehtimoli 4% ga, zo‘ravonlik sodir etish ehtimoli esa 2% ga oshgani kuzatilgan. Umuman olganda, televizorning ta’siri 1960-yillardagi mulkiy jinoyatlar darajasini 50% ga, zo‘ravon jinoyatlar darajasini esa 25% ga oshirgan.
Nega televizor bunday ta’sir ko‘rsatdi? Televizorga eng ko'p ta'sirchan qatlam aynan 0-4 yosh oralig‘ida bo'lgan bolalar. Bunday yoshdagi bolalar odatda zo‘ravon filmlarni ko‘rmaydi. Shuning uchun muammo kontentda emas edi.
Ehtimol, televizor ko‘rgan bolalar ijtimoiylashish ko‘nikmalarini to‘liq shakllantira olmagandir. Balki televizor orqali boy va kambag‘allar o‘rtasidagi farq aniqroq sezilib, bolalarda xohlagan narsasiga har qanday yo‘l bilan ega bo‘lish istagi paydo bo‘lgandir. Balki muammo bolalarda emas, balki ularning ota-onalarida bo‘lib, ular farzandlariga e’tibor berish o‘rniga televizor ko‘rishni afzal bilgandir.
Javob aniq emas, biroq xulosa shuki, tvga sarflanadigan vaqt va jinoyatchilik ehtimoli o'rtasida kichik aloqa bor.
@Fan_choyxonasi
#tv
Televizor - shayton quti
1950-yillarda AQShda jinoyatchilik ko‘rsatkichlari o‘sa boshladi. 1960-yilga kelib, jinoyatchilik darajasi 50% ga oshgan bo'lsa, 1970-yilga kelib to‘rt baravar ko‘paydi. Biroq, nega ?
Bu savolga aniq javob berish qiyin. Bir nechta faktorlarni ajratib ko'rsatish mumkin. Jinoyatchilikning o‘sishiga ta’sir qilgan asosiy omillardan biri aynan jinoyatga qarshi kurash tizimi edi. 1960-yillarda har jinoyatga nisbatan hibsga olish darajasi keskin tushib ketdi. Nafaqat politsiya jinoyatchilarni kamroq ushlay boshladi, balki sudlar ham ularni qamoqqa tashlashni kamaytirdi. 1970-yilga kelib, jinoyatchilar o‘rtacha 10 yil oldingiga nisbatan 60% kamroq vaqtni qamoqda o‘tkazardi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, jazo darajasining kamayishi 1960-yillardagi jinoyatchilikning taxminan 30% ga oshishiga sabab bo‘lgan.
Ikkinchi muhim omil – tug‘ilishning ko‘payishi. 1960-1980 yillar oralig‘ida 15-24 yosh oralig‘idagi aholining ulushi deyarli 40% ga oshdi. Jinoyat sodir etishga qodir bo'lgan aholining katta qismi - yoshlar hisoblanadi. Biroq, demografik o‘zgarishlar umumiy jinoyatchilik o‘sishining atigi 10% ini tushuntira oladi. Demak yuqoridagi omillar kartinani to'la ifodalab berolmaydi.
Ko‘plab kriminologlar bu masalada hanuz bir to‘xtamga kelmagan. Ammo ehtimol, javob hammamizning ko‘z o‘ngimizda bo‘lgan – televizor.
Ko‘pchilik zo‘ravonlik aks etgan teleko‘rsatuvlar odamlarni shafqatsiz qiladi deb hisoblaydi, ammo statistik ma’lumotlar bu fikrni tasdiqlamaydi. Biroq, bu yerda gap umuman boshqa narsa haqida ketmoqda. Tadqiqotchilar shuni aniqlashdi: bolaligida televizor ko‘rgan bolalar katta bo‘lgach, jinoyatchilikka moyilroq bo‘ladi.
Buni tekshirish qiyin, chunki oddiygina "ko‘p televizor ko‘rgan bolalar va ko‘rmaganlar" ni taqqoslash yetarli emas. Chunki televizor ko‘rgan bolalar boshqa jihatlardan ham farq qilishi mumkin. Ammo tadqiqotchilar turli shaharlarda televizor paydo bo‘lishi va jinoyatchilik o‘sishi o‘rtasidagi bog‘liqlikni topganlar.
AQShda televideniye turli joylarga turli vaqtlarda kelgan. Masalan, ba’zi shaharlar televizor signalini 1940-yillarda olishni boshlagan, boshqalar esa faqat 1950-yillarning o‘rtalarida televideniyega ega bo‘lgan. Qiziq tomoni shundaki, 1970-yillarga kelib, televizorni erta qabul qilgan shaharlarda jinoyatchilik darajasi ancha yuqori bo‘lib chiqqan.
Bolalikda har bir qo‘shimcha yil televizor ko‘rgan odamlar voyage yetganda mulkiy jinoyat sodir etish ehtimoli 4% ga, zo‘ravonlik sodir etish ehtimoli esa 2% ga oshgani kuzatilgan. Umuman olganda, televizorning ta’siri 1960-yillardagi mulkiy jinoyatlar darajasini 50% ga, zo‘ravon jinoyatlar darajasini esa 25% ga oshirgan.
Nega televizor bunday ta’sir ko‘rsatdi? Televizorga eng ko'p ta'sirchan qatlam aynan 0-4 yosh oralig‘ida bo'lgan bolalar. Bunday yoshdagi bolalar odatda zo‘ravon filmlarni ko‘rmaydi. Shuning uchun muammo kontentda emas edi.
Ehtimol, televizor ko‘rgan bolalar ijtimoiylashish ko‘nikmalarini to‘liq shakllantira olmagandir. Balki televizor orqali boy va kambag‘allar o‘rtasidagi farq aniqroq sezilib, bolalarda xohlagan narsasiga har qanday yo‘l bilan ega bo‘lish istagi paydo bo‘lgandir. Balki muammo bolalarda emas, balki ularning ota-onalarida bo‘lib, ular farzandlariga e’tibor berish o‘rniga televizor ko‘rishni afzal bilgandir.
Javob aniq emas, biroq xulosa shuki, tvga sarflanadigan vaqt va jinoyatchilik ehtimoli o'rtasida kichik aloqa bor.
@Fan_choyxonasi
Переслал из:
Ilm-fan | Tadqiqotlar
12.02.202517:16
🧠Aql geni mavjudmi? Bolaning aqlini onaning genlari belgilaydimi?
🧬Menga genetik sifatida ko‘p keladigan savol. Yosh ota-onalar, genlarga qiziquvchilar bu narsani tez-tez so‘rab turishadi. Keling bu savolning javobini olish uchunixlosli tabibga ilmiy tadqiqotlarga yuzlanamiz.
👨🔬Aql va tafakkurning irsiyat va genlarga bog‘liqligini o‘rgangan eng katta tadqiqot deyarli 300 ming kishini o‘z ichiga olgan va eng nufuzli jurnallardan bo‘lgan Nature Genetics da chop etilgan. Unda tadqiqotchilar aql genini qidirishgan. Bu genning odam DNK sida qayerda joylashganini, tanada qanday ish bilan mashg‘ul bo‘lishini o‘rganishgan.
🧐Eng qizig‘i ular inson aql va tafakkurini belgilab beruvchi 1 emas balki 939 genni topishgan. Bu genlar turli funksiyalarga javob bergan. Miya rivojlanishi, miyadagi hujayralar bir-biriga ulanishi, neyronlar harakati va hk. Bu nimani anglatadi - bu aql birgina emas juda ko‘p genlar va faktorlarga bog‘liqligini bildiradi.
🙍♀️Aql faqat onadan o‘tishiga sabab qilib ayollarda X xromosomasining ikkitaligi aytiladi. Lekin do‘stlar, hujayralarda bu xromosomaning faqat bittasi ishlaydi. Ammo ayolning homiladorlikda to‘g‘ri ovqatlanishi, homiladorlikdagi kechinmalari, ijtimoiy holati bola aqliga katta ta’sir ko‘rsatadi. Ona bechora homiladorlikda stressdan boshi chiqmasa, kerakli miqdorda oqsil va nutrientlarni yemasa, oilada nizo va kelishmovchiliklar tinmasa barcha aql genlari ishlasa ham bolaning o‘ta yuqori intellekt sohibi bo‘lishini kutish qiyin.
👩🎓Yana eng muhim jihatlardan bu onaning ta’lim darajasi. Tadqiqotlar onaning sifatli oliy ta’lim olgan bo‘lishi va farzandning yuqori intellekti o‘rtasida bog‘liqlikni ko‘rsatgan.
💭Va albatta juda mashhur bo‘lgan naqlni keltiraman. “Agar sen erkakka ta’lim bersang sen birgina shaxsga ta’lim beribsan, agar sen ayolga ta’lim bersang demak sen millatga ta’lim beribsan”. Chalamulla, johillik manbai bo‘lgan tolibonga alangali salomimni yetkazib qo‘yarsiz
🔬Bu postni genetika va irsiyatga qiziquvchi do'stingizga yuborib qo'ying
t.me/research1uz
🧬Menga genetik sifatida ko‘p keladigan savol. Yosh ota-onalar, genlarga qiziquvchilar bu narsani tez-tez so‘rab turishadi. Keling bu savolning javobini olish uchun
👨🔬Aql va tafakkurning irsiyat va genlarga bog‘liqligini o‘rgangan eng katta tadqiqot deyarli 300 ming kishini o‘z ichiga olgan va eng nufuzli jurnallardan bo‘lgan Nature Genetics da chop etilgan. Unda tadqiqotchilar aql genini qidirishgan. Bu genning odam DNK sida qayerda joylashganini, tanada qanday ish bilan mashg‘ul bo‘lishini o‘rganishgan.
🧐Eng qizig‘i ular inson aql va tafakkurini belgilab beruvchi 1 emas balki 939 genni topishgan. Bu genlar turli funksiyalarga javob bergan. Miya rivojlanishi, miyadagi hujayralar bir-biriga ulanishi, neyronlar harakati va hk. Bu nimani anglatadi - bu aql birgina emas juda ko‘p genlar va faktorlarga bog‘liqligini bildiradi.
🙍♀️Aql faqat onadan o‘tishiga sabab qilib ayollarda X xromosomasining ikkitaligi aytiladi. Lekin do‘stlar, hujayralarda bu xromosomaning faqat bittasi ishlaydi. Ammo ayolning homiladorlikda to‘g‘ri ovqatlanishi, homiladorlikdagi kechinmalari, ijtimoiy holati bola aqliga katta ta’sir ko‘rsatadi. Ona bechora homiladorlikda stressdan boshi chiqmasa, kerakli miqdorda oqsil va nutrientlarni yemasa, oilada nizo va kelishmovchiliklar tinmasa barcha aql genlari ishlasa ham bolaning o‘ta yuqori intellekt sohibi bo‘lishini kutish qiyin.
👩🎓Yana eng muhim jihatlardan bu onaning ta’lim darajasi. Tadqiqotlar onaning sifatli oliy ta’lim olgan bo‘lishi va farzandning yuqori intellekti o‘rtasida bog‘liqlikni ko‘rsatgan.
💭Va albatta juda mashhur bo‘lgan naqlni keltiraman. “Agar sen erkakka ta’lim bersang sen birgina shaxsga ta’lim beribsan, agar sen ayolga ta’lim bersang demak sen millatga ta’lim beribsan”. Chalamulla, johillik manbai bo‘lgan tolibonga alangali salomimni yetkazib qo‘yarsiz
🔬Bu postni genetika va irsiyatga qiziquvchi do'stingizga yuborib qo'ying
t.me/research1uz
Переслал из:
Geophysics
03.02.202501:10
Sug'ur kuni haqida (Phil, get the hell out of here )
Har yili 2-fevral kuni Aqshning Pensilvaniya shtatida " Sug'ur kuni " nishonlanadi. Marosimda Fil ismli sug'ur (groundhug) ning harakatlari bahorning erta - kechligi Filning harakatlariga qarab baholanadi. Agar kun bulutli bo'lsa sug'ur o'z soyasini ko'rmaydi, inini bemalol tark etadi. Bu qish yaqinda tugashini bildiradi va bahor erta keladi. Aksincha, kun quyoshli bo'lsa, sug'ur o'z soyasini ko'radi va iniga berkinadi. Bu esa qish yana 6 hafta davom etishini bildiradi.
So'nggi 10 yil ichidagi o'rganishlar shuni ko'rsatdiki, Filning prognozlari 30% gacha o'zini oqlagan. Lekin meteorologlar ko'proq e'tiborni qushlarga qaratish kerak ekanligini va ularda potensial yuqoriligini ta'kidlashyapti.
Misol sifatida olti qanotli chayqovchi qushlar bo'ron yaqinlashayotganini juda yaxshi sezadi. 2014 - yilda Tenessi tog'larida qushlarni kuzatgan tadqiqotchilar, ular 84 ta tornado hosil bo'lishidan avvalroq, doimiy migratsiya davriga nisbatan 2 hafta oldinroq o'z uylarini tark etganini aniqlashgan. Tadqiqotchilarning qarashlariga ko'ra, bo'ron natijasida hosil bo'ladigan infratovushni ular tezroq payqashi mumkin.Insonlar 20 Hz'dan past chastotali tovushlarni eshita olishmaydi, qushlarda esa bu qobiliyat yaxshi rivolangan. Shuningdek, tadqiqotchilar may va iyun oylarida qushlarning ko'payish davri va bo'ronli mavsumlar o'rtasida kuchli korrelyatsiyani aniqlashgan.
@modern_geophysics
Har yili 2-fevral kuni Aqshning Pensilvaniya shtatida " Sug'ur kuni " nishonlanadi. Marosimda Fil ismli sug'ur (groundhug) ning harakatlari bahorning erta - kechligi Filning harakatlariga qarab baholanadi. Agar kun bulutli bo'lsa sug'ur o'z soyasini ko'rmaydi, inini bemalol tark etadi. Bu qish yaqinda tugashini bildiradi va bahor erta keladi. Aksincha, kun quyoshli bo'lsa, sug'ur o'z soyasini ko'radi va iniga berkinadi. Bu esa qish yana 6 hafta davom etishini bildiradi.
So'nggi 10 yil ichidagi o'rganishlar shuni ko'rsatdiki, Filning prognozlari 30% gacha o'zini oqlagan. Lekin meteorologlar ko'proq e'tiborni qushlarga qaratish kerak ekanligini va ularda potensial yuqoriligini ta'kidlashyapti.
Misol sifatida olti qanotli chayqovchi qushlar bo'ron yaqinlashayotganini juda yaxshi sezadi. 2014 - yilda Tenessi tog'larida qushlarni kuzatgan tadqiqotchilar, ular 84 ta tornado hosil bo'lishidan avvalroq, doimiy migratsiya davriga nisbatan 2 hafta oldinroq o'z uylarini tark etganini aniqlashgan. Tadqiqotchilarning qarashlariga ko'ra, bo'ron natijasida hosil bo'ladigan infratovushni ular tezroq payqashi mumkin.Insonlar 20 Hz'dan past chastotali tovushlarni eshita olishmaydi, qushlarda esa bu qobiliyat yaxshi rivolangan. Shuningdek, tadqiqotchilar may va iyun oylarida qushlarning ko'payish davri va bo'ronli mavsumlar o'rtasida kuchli korrelyatsiyani aniqlashgan.
@modern_geophysics
10.02.202518:38
#marketing
#Chatgpt
Chatgpt ning Superbowldagi kreativ reklamasi. Qizig'i, video insonlar tomonidan yaratilgan, ozroq Sora ishlatilgan. Bu, menimcha, AI insonlarga raqib emas, yordamchi ekanini ko'rsatish uchun bo'lsa kerak.
Rolik reklamasi uchun 14 million dollar sarflanibdi (3 ta deepseek puli).
Arzirdimi ? Nima deysiz ?
@Fan_choyxonasi
#Chatgpt
Chatgpt ning Superbowldagi kreativ reklamasi. Qizig'i, video insonlar tomonidan yaratilgan, ozroq Sora ishlatilgan. Bu, menimcha, AI insonlarga raqib emas, yordamchi ekanini ko'rsatish uchun bo'lsa kerak.
Rolik reklamasi uchun 14 million dollar sarflanibdi (3 ta deepseek puli).
Arzirdimi ? Nima deysiz ?
@Fan_choyxonasi
31.01.202515:56
#Politics
#Migration
Aslida ko'ringanidek emas
Trump o‘zini AQShda immigratsiya masalasida eng qat’iy siyosatchi sifatida ko‘rsatib, mamlakat tarixidagi eng yirik deportatsiya amaliyotini amalga oshirishga va’da bergan. Biroq amaliyot shuni ko‘rsatdiki, Trump prezidentligi (1-muddat) davrida deportatsiyalar soni avvalgi prezidentlarga qaraganda ancha past bo‘lgan.
Raqamlarga e’tibor qaratadigan bo‘lsak, 2017–2021 yillar oralig‘ida Trump ma’muriyati tomonidan jami 1,5 million odam AQShdan chiqarib yuborilgan. Bu esa avvalgi prezidentlar bilan solishtirilganda ancha past ko‘rsatkichdir. Masalan, Barak Obama prezidentligi davrida (2009–2017) 5 million odam deportatsiya qilingan bo‘lsa (yiliga 625 ming) , Jorj Bush ma’muriyati (2001–2009) 10 million (1250 ming), Bill Klinton (1993–2001) esa 12 million kishini (yiliga 1500 ming) mamlakatdan chiqarib yuborgan.
Ko'rinadiki, aslida demokratlar anti-migratsiya siyosatini ko'proq yuritadi. Shunga qaramay, Donald Trump o'z saylov kompaniyalarida Bayden ma’muriyatini chegara masalasida sust harakat qilishda va deportatsiyalarni yetarli darajada amalga oshirmaganlikda ayblagandi. Aksincha, Bayden prezidentligi davrida taxminan 3,7 million kishini mamlakatdan deportatsiya qilingan. Bir fiskal yil kesimida, Bayden 2024-yilda eng yuqori natijalarni qayd etdi.
Lekin raqamlar migratsion munosabatning to‘liq manzarasini ochib bermaydi. Muhimi, prezidentlarning deportatsiya jarayoniga yondashuvida. Masalan, Obama, Biden davrida deportatsiya asosan jinoyat sodir etgan shaxslarga qaratilgan edi. Ya’ni, mamlakatdan chiqarib yuborilayotganlarning aksariyati og‘ir yoki takroriy jinoyatlar sodir etgan shaxslar bo‘lgan. Trump ma’muriyatida esa bu kabi mezonlar umuman qo‘llanilmagan va shunchaki noqonuniy ravishda mamlakatga kirgan har qanday shaxs deportatsiya qilingan.
Trumpning deportatsiya siyosati nafaqat son jihatdan, balki o‘zining keskinligi bilan ham ajralib turgan. Ayniqsa, uning ma’muriyati tomonidan migrant oilalarni ajratish siyosati katta noroziliklarga sabab bo‘lgan edi. Minglab bolalar ota-onasidan ajratilib, maxsus markazlarda saqlangan. Misol uchun, Texas shtatining Braunsvill shahrida eski Walmart do‘koni o'rnida qad rostlagan Casa Padre ulkan bolalar boshpanasiga aylantirilgan edi. Bu yerda minglab migrant bolalar ruhiy travmalar bilan yashashga majbur bo‘lgan. 2018-yilning 19-apreldan 31-maygacha bo‘lgan davrda 1 995 bola ota-onasidan ajratilgan.
Trumpning o'zini Amerika tozalovchisi sifatida ko'rsatishiga asosiy sabab - saylovdagi ovozlar. Ularni qo'lga kiritish uchun ba'zida qarashlar ham o'zgarib turadi. O'tgan yili Biden migratsiyani cheklash bo'yicha ikki partiyaviy hujjatni taqdim etgandi, biroq Trump boshliq respublikachilar bu qonun demokratlarning "ochko" olishiga sabab bo'lishidan hayiqib uni rad etishgan.
Umuman olganda, chegara masalalarida "amyoba"ga xos qarashlar ikkala tomonda ham mavjud. Faqat bu ayrimlarning ritorikasida uncha ko'zga tashlanmaydi.
@Fan_choyxonasi
#Migration
Aslida ko'ringanidek emas
Trump o‘zini AQShda immigratsiya masalasida eng qat’iy siyosatchi sifatida ko‘rsatib, mamlakat tarixidagi eng yirik deportatsiya amaliyotini amalga oshirishga va’da bergan. Biroq amaliyot shuni ko‘rsatdiki, Trump prezidentligi (1-muddat) davrida deportatsiyalar soni avvalgi prezidentlarga qaraganda ancha past bo‘lgan.
Raqamlarga e’tibor qaratadigan bo‘lsak, 2017–2021 yillar oralig‘ida Trump ma’muriyati tomonidan jami 1,5 million odam AQShdan chiqarib yuborilgan. Bu esa avvalgi prezidentlar bilan solishtirilganda ancha past ko‘rsatkichdir. Masalan, Barak Obama prezidentligi davrida (2009–2017) 5 million odam deportatsiya qilingan bo‘lsa (yiliga 625 ming) , Jorj Bush ma’muriyati (2001–2009) 10 million (1250 ming), Bill Klinton (1993–2001) esa 12 million kishini (yiliga 1500 ming) mamlakatdan chiqarib yuborgan.
Ko'rinadiki, aslida demokratlar anti-migratsiya siyosatini ko'proq yuritadi. Shunga qaramay, Donald Trump o'z saylov kompaniyalarida Bayden ma’muriyatini chegara masalasida sust harakat qilishda va deportatsiyalarni yetarli darajada amalga oshirmaganlikda ayblagandi. Aksincha, Bayden prezidentligi davrida taxminan 3,7 million kishini mamlakatdan deportatsiya qilingan. Bir fiskal yil kesimida, Bayden 2024-yilda eng yuqori natijalarni qayd etdi.
Lekin raqamlar migratsion munosabatning to‘liq manzarasini ochib bermaydi. Muhimi, prezidentlarning deportatsiya jarayoniga yondashuvida. Masalan, Obama, Biden davrida deportatsiya asosan jinoyat sodir etgan shaxslarga qaratilgan edi. Ya’ni, mamlakatdan chiqarib yuborilayotganlarning aksariyati og‘ir yoki takroriy jinoyatlar sodir etgan shaxslar bo‘lgan. Trump ma’muriyatida esa bu kabi mezonlar umuman qo‘llanilmagan va shunchaki noqonuniy ravishda mamlakatga kirgan har qanday shaxs deportatsiya qilingan.
Trumpning deportatsiya siyosati nafaqat son jihatdan, balki o‘zining keskinligi bilan ham ajralib turgan. Ayniqsa, uning ma’muriyati tomonidan migrant oilalarni ajratish siyosati katta noroziliklarga sabab bo‘lgan edi. Minglab bolalar ota-onasidan ajratilib, maxsus markazlarda saqlangan. Misol uchun, Texas shtatining Braunsvill shahrida eski Walmart do‘koni o'rnida qad rostlagan Casa Padre ulkan bolalar boshpanasiga aylantirilgan edi. Bu yerda minglab migrant bolalar ruhiy travmalar bilan yashashga majbur bo‘lgan. 2018-yilning 19-apreldan 31-maygacha bo‘lgan davrda 1 995 bola ota-onasidan ajratilgan.
Trumpning o'zini Amerika tozalovchisi sifatida ko'rsatishiga asosiy sabab - saylovdagi ovozlar. Ularni qo'lga kiritish uchun ba'zida qarashlar ham o'zgarib turadi. O'tgan yili Biden migratsiyani cheklash bo'yicha ikki partiyaviy hujjatni taqdim etgandi, biroq Trump boshliq respublikachilar bu qonun demokratlarning "ochko" olishiga sabab bo'lishidan hayiqib uni rad etishgan.
Umuman olganda, chegara masalalarida "amyoba"ga xos qarashlar ikkala tomonda ham mavjud. Faqat bu ayrimlarning ritorikasida uncha ko'zga tashlanmaydi.
@Fan_choyxonasi
Показано 1 - 9 из 9
Войдите, чтобы разблокировать больше функциональности.