Україна Online: Новини | Політика
Телеграмна служба новин - Україна
Резидент
Мир сегодня с "Юрий Подоляка"
Труха⚡️Україна
Николаевский Ванёк
Лачен пише
Реальний Київ | Украина
Реальна Війна
Україна Online: Новини | Політика
Телеграмна служба новин - Україна
Резидент
Мир сегодня с "Юрий Подоляка"
Труха⚡️Україна
Николаевский Ванёк
Лачен пише
Реальний Київ | Украина
Реальна Війна
Україна Online: Новини | Політика
Телеграмна служба новин - Україна
Резидент
Mirkonomika
Bu yerda yozilgan fikrlar shaxsiy bo’lib, hech qaysi tashkilot fikri yoki qarashlarini ifoda etmaydi.
TGlist рейтингі
0
0
ТүріҚоғамдық
Растау
РасталмағанСенімділік
СенімсізОрналасқан жеріУзбекістан
ТілБасқа
Канал құрылған күніЧерв 05, 2019
TGlist-ке қосылған күні
Груд 03, 2024Рекордтар
21.04.202523:59
5KЖазылушылар24.03.202523:59
400Дәйексөз индексі25.03.202523:59
8.5K1 жазбаның қамтуы25.03.202523:59
8.5KЖарнамалық жазбаның қамтуы22.03.202523:59
4.21%ER25.03.202523:59
183.35%ERR31.03.202505:51
Yalpi tashqi qarz uchun foiz to‘lovlar 3 mlrd dollardan oshgan
2024 yilda jami yalpi tashqi qarz hajmi 10,8 mlrd dollarga oshib , 64,1 mlrd dollarga yetgan. So‘nggi 5 yilda yalpi tashqi qarz hajmi qariyb 2 barobarga oshgan. Bunda korporativ qarz o‘sishi muhim rol o‘ynagan.
To‘lov balansiga ko‘ra, 2024 yilda tashqi qarz uchun umumiy foiz to‘lovlari 3,3 mlrd dollarga yetgan. Bunda, portfel investitsiyalar uchun foiz to‘lovlar 468 mln dollarni, boshqa qarz instrumentlari uchun to‘lovlar 2,8 mlrd dollarni tashkil etgan. 2019 yil bilan taqqoslaganda portfel investitsiyalar uchun foiz to‘lovlar 10,4 barobarga oshgan bo‘lsa, boshqa qarz instrumentlari uchun qariyb 4 barobarga oshgan. Tashqi qarz bo‘yicha to‘lovlarning o‘sishi ikkita omil bilan izohlanadi.
Birinchidan, tashqi qarz hajmi so‘nggi yillarda yuqori sur’atlarda o‘sayotgan bo‘lsa, ikkinchidan yirik iqtisodiyotlarda yuqori inflyatsiya sabab foiz stavkalari keskin oshirildi. Ya’ni so‘nggi yillarda qarz jalb qilish qimmat bo‘lishi bilan birga, mavjud qarz tarkibidagi o‘zgaruvchan foiz stavkali qarz qismi uchun ham foiz to‘lovlar keskin oshdi. Xususan, davlat qarzining taxminan 40 foizi o‘zgaruvchan foiz stavkasida jalb qilingan (korporativ qarz bo‘yicha ma’lumot mavjud emas).
Ma’lumot uchun, bozor stavkasi (6 oylik SOFR) 2021 yilda (yillik o‘rtacha) 0,5 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2024 yilga kelib 5,3 foizga yetgan. Foiz stavkasidagi bunday yuqori o‘sishi tabiiyki qarzga xizmat ko‘rsatish xarajatlari keskin o‘sishiga olib keladi.
Umuman olganda, joriy yilda foiz stavkalarining pasayishi prognoz qilinayotgan edi, lekin hozirgi global noaniqliklar fonida bu tendensiya orqaga surilishi mumkin. Bu esa o‘z navbatida hozirgi yuqori qarz jalb qilish fonida qarzga xizmat ko‘rsatish xarajatlarining so‘nggi yillardagi kabi yuqori sur’atlarda o‘sishda davom etishiga sabab bo‘lishi mumkin. Masalan, 2024 yilda tashqi qarz uchun foiz to‘lovlar 33 foizga yoki qariyb 805 mln dollarga oshgan. 2023 yilda esa tashqi qarz uchun foiz to‘lovlar qariyb 2 barobarga (yoki 1,1 mlrd dollar) oshgan edi.
@Mirkonomika
2024 yilda jami yalpi tashqi qarz hajmi 10,8 mlrd dollarga oshib , 64,1 mlrd dollarga yetgan. So‘nggi 5 yilda yalpi tashqi qarz hajmi qariyb 2 barobarga oshgan. Bunda korporativ qarz o‘sishi muhim rol o‘ynagan.
To‘lov balansiga ko‘ra, 2024 yilda tashqi qarz uchun umumiy foiz to‘lovlari 3,3 mlrd dollarga yetgan. Bunda, portfel investitsiyalar uchun foiz to‘lovlar 468 mln dollarni, boshqa qarz instrumentlari uchun to‘lovlar 2,8 mlrd dollarni tashkil etgan. 2019 yil bilan taqqoslaganda portfel investitsiyalar uchun foiz to‘lovlar 10,4 barobarga oshgan bo‘lsa, boshqa qarz instrumentlari uchun qariyb 4 barobarga oshgan. Tashqi qarz bo‘yicha to‘lovlarning o‘sishi ikkita omil bilan izohlanadi.
Birinchidan, tashqi qarz hajmi so‘nggi yillarda yuqori sur’atlarda o‘sayotgan bo‘lsa, ikkinchidan yirik iqtisodiyotlarda yuqori inflyatsiya sabab foiz stavkalari keskin oshirildi. Ya’ni so‘nggi yillarda qarz jalb qilish qimmat bo‘lishi bilan birga, mavjud qarz tarkibidagi o‘zgaruvchan foiz stavkali qarz qismi uchun ham foiz to‘lovlar keskin oshdi. Xususan, davlat qarzining taxminan 40 foizi o‘zgaruvchan foiz stavkasida jalb qilingan (korporativ qarz bo‘yicha ma’lumot mavjud emas).
Ma’lumot uchun, bozor stavkasi (6 oylik SOFR) 2021 yilda (yillik o‘rtacha) 0,5 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2024 yilga kelib 5,3 foizga yetgan. Foiz stavkasidagi bunday yuqori o‘sishi tabiiyki qarzga xizmat ko‘rsatish xarajatlari keskin o‘sishiga olib keladi.
Umuman olganda, joriy yilda foiz stavkalarining pasayishi prognoz qilinayotgan edi, lekin hozirgi global noaniqliklar fonida bu tendensiya orqaga surilishi mumkin. Bu esa o‘z navbatida hozirgi yuqori qarz jalb qilish fonida qarzga xizmat ko‘rsatish xarajatlarining so‘nggi yillardagi kabi yuqori sur’atlarda o‘sishda davom etishiga sabab bo‘lishi mumkin. Masalan, 2024 yilda tashqi qarz uchun foiz to‘lovlar 33 foizga yoki qariyb 805 mln dollarga oshgan. 2023 yilda esa tashqi qarz uchun foiz to‘lovlar qariyb 2 barobarga (yoki 1,1 mlrd dollar) oshgan edi.
@Mirkonomika
03.04.202507:53
AQSh tomonidan mamlakatimizga o‘rnatilgan boj iqtisodiyotimizga qanday ta’sir qiladi?
2024 yilda AQSh bilan tashqi savdo aylanmamiz 882 mln dollarni tashkil etib, 2023 yilga nisbatan 15,2 foizga oshgan. Bunda, AQSh ga eksportimiz 314,7 mln dollar, importimiz esa 564,3 mln dollarni tashkil etgan. AQShga eksportimiz umumiy eksportning 1,2 foiz ulushiga teng.
Bundan tashqari, eksportimizning asosiy qismi xizmatlar eksporti hisoblanadi. Xususan, 2024 yilda tovarlar eksporti 44,4 mln dollarni tashkil etgan. Ya’ni eksportimizning 86 foizi xizmatlar eksporti hisobiga shakllangan. Xizmatlar eksporti esa bojga tortilmaydi. Boshqacha aytganda, AQShga eksportimizning 86 foizi kecha e’lon qilingan tariflardan tashqarida. Qolgan 14 foiz eksportimiz esa qo‘shimcha tariflarga tortiladi.
Tovarlar eksportining asosiy qismi ochiqlanmagan tovarlar (bojxona kodi 9999)- 7.9 mln dollar, qimmatbaho metall (7112)- 6,6 mln dollar, alyuminiy 6,6 mln dollar kabi tovarlarga to‘g‘ri keladi.
Umuman olganda, tariflarning mamlakatimizga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’siri judayam kichik. Chunki birinchidan AQSh eksportimizda yirik savdo hamkorimiz hisoblanmaydi. Ikkinchidan joriy qilingan bojlar eksport tovarlarimizning asosiy qismiga ta’sir qilmaydi.
Lekin tariflarning deyarli barcha davlatlarga o‘rnatilganligi yaqin kelajakda o‘zining salbiy ta’sirlari ko‘rsatmasdan qolmaydi (bu haqida Xitoy misolida oldin ham yozgandim). Ya’ni AQSh tomonidan o‘rnatilgan tariflar butun dunyoda shu jumladan asosiy hamkorlarimizda ham o‘sishning sekinlashishiga olib keladi. O‘sishning sekinlashishi esa tabiiyki tovarlarimizga bo‘lgan talabni pasaytiradi. Xususan, o‘zi shundoq ham eksportimiz pasayishi davom etayotgan Xitoy, Turkiya, Qirg‘iziston, Tojikiston kabi hamkorimizga eksportimiz pasayishi yana tezlashishi yoki o‘sish boshlanishi orqaga surilishi mumkin.
Ammo noaniqliklar sharoitida asosiy eksport tovarimiz bo‘lgan oltinning narxi yangi tarixiy maksimumlarga yetishi kutilmoqda. Ya’ni boshqa tovarlar eksportidagi pasayish oltin eksporti bilan kompensatsiya qilishi mumkin. Bundan tashqari, AQSh katta iqtisodiyot bo‘lganligi sababli, AQSh tomonidan o‘rnatilgan boj global bozorda tovarlar narxini pasaytiradi. Bu esa o‘z navbatida importimizning arzonroq kirib kelishiga olib kelishi mumkin. Bir jihatdan bu monetar siyosat uchun yaxshi shart-sharoitlar yaratsa, ya’ni inflyatsiyani jilovlash yo‘nalishida. Boshqa tomondan ichki ishlab chiqaruvchilarga kutilmagan raqobatni paydo qilishi mumkin.
@Mirkonomika
2024 yilda AQSh bilan tashqi savdo aylanmamiz 882 mln dollarni tashkil etib, 2023 yilga nisbatan 15,2 foizga oshgan. Bunda, AQSh ga eksportimiz 314,7 mln dollar, importimiz esa 564,3 mln dollarni tashkil etgan. AQShga eksportimiz umumiy eksportning 1,2 foiz ulushiga teng.
Bundan tashqari, eksportimizning asosiy qismi xizmatlar eksporti hisoblanadi. Xususan, 2024 yilda tovarlar eksporti 44,4 mln dollarni tashkil etgan. Ya’ni eksportimizning 86 foizi xizmatlar eksporti hisobiga shakllangan. Xizmatlar eksporti esa bojga tortilmaydi. Boshqacha aytganda, AQShga eksportimizning 86 foizi kecha e’lon qilingan tariflardan tashqarida. Qolgan 14 foiz eksportimiz esa qo‘shimcha tariflarga tortiladi.
Tovarlar eksportining asosiy qismi ochiqlanmagan tovarlar (bojxona kodi 9999)- 7.9 mln dollar, qimmatbaho metall (7112)- 6,6 mln dollar, alyuminiy 6,6 mln dollar kabi tovarlarga to‘g‘ri keladi.
Umuman olganda, tariflarning mamlakatimizga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’siri judayam kichik. Chunki birinchidan AQSh eksportimizda yirik savdo hamkorimiz hisoblanmaydi. Ikkinchidan joriy qilingan bojlar eksport tovarlarimizning asosiy qismiga ta’sir qilmaydi.
Lekin tariflarning deyarli barcha davlatlarga o‘rnatilganligi yaqin kelajakda o‘zining salbiy ta’sirlari ko‘rsatmasdan qolmaydi (bu haqida Xitoy misolida oldin ham yozgandim). Ya’ni AQSh tomonidan o‘rnatilgan tariflar butun dunyoda shu jumladan asosiy hamkorlarimizda ham o‘sishning sekinlashishiga olib keladi. O‘sishning sekinlashishi esa tabiiyki tovarlarimizga bo‘lgan talabni pasaytiradi. Xususan, o‘zi shundoq ham eksportimiz pasayishi davom etayotgan Xitoy, Turkiya, Qirg‘iziston, Tojikiston kabi hamkorimizga eksportimiz pasayishi yana tezlashishi yoki o‘sish boshlanishi orqaga surilishi mumkin.
Ammo noaniqliklar sharoitida asosiy eksport tovarimiz bo‘lgan oltinning narxi yangi tarixiy maksimumlarga yetishi kutilmoqda. Ya’ni boshqa tovarlar eksportidagi pasayish oltin eksporti bilan kompensatsiya qilishi mumkin. Bundan tashqari, AQSh katta iqtisodiyot bo‘lganligi sababli, AQSh tomonidan o‘rnatilgan boj global bozorda tovarlar narxini pasaytiradi. Bu esa o‘z navbatida importimizning arzonroq kirib kelishiga olib kelishi mumkin. Bir jihatdan bu monetar siyosat uchun yaxshi shart-sharoitlar yaratsa, ya’ni inflyatsiyani jilovlash yo‘nalishida. Boshqa tomondan ichki ishlab chiqaruvchilarga kutilmagan raqobatni paydo qilishi mumkin.
@Mirkonomika
30.03.202514:56
To‘lov balansi 2024
2024 yilda joriy operatsiyalar hisobining defitsiti 5,7 mlrd dollarni tashkil etib, 2023 yilgi (YAIMga nisbatan tarixiy maksimum) ko‘rsatkichga nisbatan 2 mlrd dollarga qisqargan (YAIMga nisbatan ulushi 2,6 foiz bandga). Joriy operatsiyalar hisobi defitsitining qisqarishi birlamchi hamda ikkilamchi daromadlarning yuqori sur’atlarda o‘sishi fonida tashqi savdo balansining biroz qisqarganligi bilan izohlanadi.
Tashqi savdo defitsitining qisqarishi asosan (avtobus, samolyot kabi) bir martalik tovarlar importi natijasida 2023 yildagi yuqori baza bilan, pul o‘tkazmalarining o‘sishi esa an’anaviy bozorlar ishchi kuchiga talab va ularda oylik maoshlarning ortishi hamda yangi bozorlarga migrantlarning ko‘payishi bilan izohlanadi.
Joriy operatsiyalar hisobi defitsitining qisqarishi fonida moliyaviy hisob defitsiti (mamlakatimizga sof pul oqimi) deyarli o‘zgarmagan. 2024 yilda moliyaviy hisob defitsiti 6,8 mlrd dollarni tashkil etib, 2023 yilga nisbatan 122 mln dollarga oshgan (ya'ni moliyaviy oqim oshgan). Bunda, moliyaviy oqimlarning umumiy hajmida katta o‘zgarish kuzatilmagan bo‘lsa-da uning tarkibida keskin o‘zgarishlar kuzatilgan.
2024 yilda moliyaviy hisobning asosiy komponenti portfel investitsiyalar (yevrobondlar) bo‘lgan bo‘lsa, 2023 yilda asosiy moliyaviy oqimlar boshqa investitsiyalar (qarz instrumentlari) hisobiga shakllangan edi. Xususan, 2024 yilda 3,1 mlrd dollar portfel investitsiyalar jalb qilingan bo‘lib, 2023 yilga nisbatan 3 barobarga oshgan. Shuningdek, 2023 yilda qisqargan to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalar esa 30 foizga oshib 2,8 mlrd dollarga yetgan. Boshqa investitsiyalarning sof oqimi esa 2,7 mlrd dollarga qisqarib 883 mln dollarni tashkil etgan.
Moliyaviy oqimlarning joriy operatsiyalar hisobi defitsitiga nisbatan yuqori shakllanganligiga qaramasdan xatoliklar hisobiga to‘lov balansini moliyalashtirish uchun zaxira aktivlar 734 mln dollarga qisqargan. Bunda, to‘lov balansi tranzaksiyalarni hisobga olganligi sababli, oltin narxi o‘zgarishi natijasida zaxiralarning o‘sishi to‘lov balansida qayd etilmaydi.
@Mirkomonika
2024 yilda joriy operatsiyalar hisobining defitsiti 5,7 mlrd dollarni tashkil etib, 2023 yilgi (YAIMga nisbatan tarixiy maksimum) ko‘rsatkichga nisbatan 2 mlrd dollarga qisqargan (YAIMga nisbatan ulushi 2,6 foiz bandga). Joriy operatsiyalar hisobi defitsitining qisqarishi birlamchi hamda ikkilamchi daromadlarning yuqori sur’atlarda o‘sishi fonida tashqi savdo balansining biroz qisqarganligi bilan izohlanadi.
Tashqi savdo defitsitining qisqarishi asosan (avtobus, samolyot kabi) bir martalik tovarlar importi natijasida 2023 yildagi yuqori baza bilan, pul o‘tkazmalarining o‘sishi esa an’anaviy bozorlar ishchi kuchiga talab va ularda oylik maoshlarning ortishi hamda yangi bozorlarga migrantlarning ko‘payishi bilan izohlanadi.
Joriy operatsiyalar hisobi defitsitining qisqarishi fonida moliyaviy hisob defitsiti (mamlakatimizga sof pul oqimi) deyarli o‘zgarmagan. 2024 yilda moliyaviy hisob defitsiti 6,8 mlrd dollarni tashkil etib, 2023 yilga nisbatan 122 mln dollarga oshgan (ya'ni moliyaviy oqim oshgan). Bunda, moliyaviy oqimlarning umumiy hajmida katta o‘zgarish kuzatilmagan bo‘lsa-da uning tarkibida keskin o‘zgarishlar kuzatilgan.
2024 yilda moliyaviy hisobning asosiy komponenti portfel investitsiyalar (yevrobondlar) bo‘lgan bo‘lsa, 2023 yilda asosiy moliyaviy oqimlar boshqa investitsiyalar (qarz instrumentlari) hisobiga shakllangan edi. Xususan, 2024 yilda 3,1 mlrd dollar portfel investitsiyalar jalb qilingan bo‘lib, 2023 yilga nisbatan 3 barobarga oshgan. Shuningdek, 2023 yilda qisqargan to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalar esa 30 foizga oshib 2,8 mlrd dollarga yetgan. Boshqa investitsiyalarning sof oqimi esa 2,7 mlrd dollarga qisqarib 883 mln dollarni tashkil etgan.
Moliyaviy oqimlarning joriy operatsiyalar hisobi defitsitiga nisbatan yuqori shakllanganligiga qaramasdan xatoliklar hisobiga to‘lov balansini moliyalashtirish uchun zaxira aktivlar 734 mln dollarga qisqargan. Bunda, to‘lov balansi tranzaksiyalarni hisobga olganligi sababli, oltin narxi o‘zgarishi natijasida zaxiralarning o‘sishi to‘lov balansida qayd etilmaydi.
@Mirkomonika
31.03.202508:33
To‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalar tarkibida taqsimlanmagan foyda sifatida qilingan investitsiyalar hajmi keskin qisqargan
2024 yilda to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalar sof hajmi 30 foizga oshib 2,8 mlrd dollarga yetgan (YAIMga nisbatan ulushi 2,5 foiz). Taqqoslash uchun, 2023 yilda 2,1 mlrd dollarni tashkil etgan edi.
Oldingi yillarda taqsimlanmagan foyda to‘g‘ri investitsiyalar tarkibida katta ulushga ega bo‘lgan bo‘lsa, 2024 yilda taqsimlanmagan foydaning to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalardagi ulushi 5,8 foizgacha pasaygan. Taqqoslash uchun, 2023 yilda taqsimlanmagan foydaning ulushi 36,6 foizni tashkil etgan edi. O‘zi umuman 2019 yildan keyingi hech qaysi yilda taqsimlanmagan foydaning ulushi 18 foizdan past bo‘lmagan.
To‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiya kiritilgan korxonalar tomonidan dividend sifatida olib chiqib ketilgan daromad hajmi 2024 yilda 701 mln dollarni tashkil etib, 2023 yilga nisbatan 6 foizga pasaygan (2023 yilda 744,5 mln dollar). To‘g‘ri investitsiya kiritilgan korxonalarning to'g'ri investitsiya ulushiga mos taqsimlanmagan foydasi esa 79 foizga pasayib 163,4 mln dollarni tashkil etgan.
@Mirkonomika
2024 yilda to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalar sof hajmi 30 foizga oshib 2,8 mlrd dollarga yetgan (YAIMga nisbatan ulushi 2,5 foiz). Taqqoslash uchun, 2023 yilda 2,1 mlrd dollarni tashkil etgan edi.
Oldingi yillarda taqsimlanmagan foyda to‘g‘ri investitsiyalar tarkibida katta ulushga ega bo‘lgan bo‘lsa, 2024 yilda taqsimlanmagan foydaning to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalardagi ulushi 5,8 foizgacha pasaygan. Taqqoslash uchun, 2023 yilda taqsimlanmagan foydaning ulushi 36,6 foizni tashkil etgan edi. O‘zi umuman 2019 yildan keyingi hech qaysi yilda taqsimlanmagan foydaning ulushi 18 foizdan past bo‘lmagan.
To‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiya kiritilgan korxonalar tomonidan dividend sifatida olib chiqib ketilgan daromad hajmi 2024 yilda 701 mln dollarni tashkil etib, 2023 yilga nisbatan 6 foizga pasaygan (2023 yilda 744,5 mln dollar). To‘g‘ri investitsiya kiritilgan korxonalarning to'g'ri investitsiya ulushiga mos taqsimlanmagan foydasi esa 79 foizga pasayib 163,4 mln dollarni tashkil etgan.
@Mirkonomika
21.03.202509:25
Xizmatlar, oltin hamda energiya tovarlari eksporti umumiy eksportining yuqori o'sishini ta'minlamoqda
Joriy yilning yanvar fevral oylarida mamlakatimizning tashqi savdo aylanmasi 10,8 mlrd so‘mni tashkil etib, 2024 yilning mos davriga nisbatan 9,9 foizga oshgan. Bunda, eksport 4,6 mlrd dollar, import esa 6,2 mlrd dollarni tashkil etgan, eksport va importning o‘sish sur’ati mos ravishda 27,7 foiz hamda 0,6 foizni tashkil etdi. Tashqi savdo defitsiti esa o‘tgan yilning mos davridagi 2,6 mlrd dollardan 1,6 mlrd dollargacha qisqargan.
Fevral oyida 1,7 mlrd dollarlik oltin eksport qilingan (yanvar oyida 44 mln dollar edi). Taqqoslash uchun 2024 yilning ilk ikki oyida 1,3 mlrd dollarlik oltin eksport qilingan edi. Birgina Oltin eksporti umumiy eksportning qariyb 13 foiz bandga o‘sishi ta’minlagan.
Shuningdek, xizmatlar eksporti yanvar-fevral oylarida 1,2 mlrd dollarni tashkil etib, 61,4 foizga o‘sgan. Xizmatlar eksporti umumiy eksportining 12 foiz bandga o‘sishi ta’minlagan.
Tovarlar eksporti esa 1,7 mlrd dollarni tashkil etib, 2024 yilning mos davriga nisbatan 5,5 foizga o‘sgan xolos. Agar oltin va xizmatlar eksportida o‘sish kuzatilmaganda umumiy eksport 2,4 foizga o‘sgan bo‘lardi xolos.
Shuningdek eksport tarkibida energetika mahsulotlari eksporti ham yuqori sur’atlarda o‘smoqda. Xususan, gaz eksporti 42 mln dollarni tashkil etib, 57,3 foizga o‘sgan bo‘lsa, elektr toki eksporti 34,3 foizni tashkil etib, 2,1 barobarga o‘sgan. Mamlakatimiz o‘zi shundoq ham net importyor bo‘lgan energetika mahsulotlari eksportisiz esa qolgan tovarlar eksporti 3,7 foizga o‘sgan. Oltin, xizmatlar hamda energiya tovarlari eksportisiz esa umumiy eksport bor yog‘i 1,5 foizga o‘sgan xolos.
@Mirkonomika
Joriy yilning yanvar fevral oylarida mamlakatimizning tashqi savdo aylanmasi 10,8 mlrd so‘mni tashkil etib, 2024 yilning mos davriga nisbatan 9,9 foizga oshgan. Bunda, eksport 4,6 mlrd dollar, import esa 6,2 mlrd dollarni tashkil etgan, eksport va importning o‘sish sur’ati mos ravishda 27,7 foiz hamda 0,6 foizni tashkil etdi. Tashqi savdo defitsiti esa o‘tgan yilning mos davridagi 2,6 mlrd dollardan 1,6 mlrd dollargacha qisqargan.
Fevral oyida 1,7 mlrd dollarlik oltin eksport qilingan (yanvar oyida 44 mln dollar edi). Taqqoslash uchun 2024 yilning ilk ikki oyida 1,3 mlrd dollarlik oltin eksport qilingan edi. Birgina Oltin eksporti umumiy eksportning qariyb 13 foiz bandga o‘sishi ta’minlagan.
Shuningdek, xizmatlar eksporti yanvar-fevral oylarida 1,2 mlrd dollarni tashkil etib, 61,4 foizga o‘sgan. Xizmatlar eksporti umumiy eksportining 12 foiz bandga o‘sishi ta’minlagan.
Tovarlar eksporti esa 1,7 mlrd dollarni tashkil etib, 2024 yilning mos davriga nisbatan 5,5 foizga o‘sgan xolos. Agar oltin va xizmatlar eksportida o‘sish kuzatilmaganda umumiy eksport 2,4 foizga o‘sgan bo‘lardi xolos.
Shuningdek eksport tarkibida energetika mahsulotlari eksporti ham yuqori sur’atlarda o‘smoqda. Xususan, gaz eksporti 42 mln dollarni tashkil etib, 57,3 foizga o‘sgan bo‘lsa, elektr toki eksporti 34,3 foizni tashkil etib, 2,1 barobarga o‘sgan. Mamlakatimiz o‘zi shundoq ham net importyor bo‘lgan energetika mahsulotlari eksportisiz esa qolgan tovarlar eksporti 3,7 foizga o‘sgan. Oltin, xizmatlar hamda energiya tovarlari eksportisiz esa umumiy eksport bor yog‘i 1,5 foizga o‘sgan xolos.
@Mirkonomika
15.04.202507:00
Xitoyda yalpi talab bilan muammolar davom etmoqda. Savdo urushi esa bu jarayonni yanada tezlashtirishi mumkin.
Mart oyida Xitoyda eksportning o‘sishi tezlashib, import qisqarishda davom etgan. Xususan, oy davomida 314 mlrd dollarlik eksport amalga oshirilgan bo‘lib, o‘tgan yilning mos davriga nisbatan 12,4 foizga o‘sgan. Import hajmi esa 211,3 mlrd dollarni tashkil etib, 4,3 foizga qisqargan.
Joriy yilning ilk ikki oyida ham xuddi shunday tendensiya davom etayotgandi. Lekin eksport o‘sishi nisbatan past shakllanayotgan edi. Xususan, eksport yanvar-fevral oylarida 540 mlrd dollarni tashkil etib, 2,3 foizga o‘sgan bo‘lsa, import 369 mlrd dollarni tashkil etib, 8,4 foizga qisqargan edi. Bunda, importning qisqarishi asosan Yevropa ittifoqi (-5,6 foiz), Lotin Amerikasi (-15,4 foiz), Afrika qit’asidagi (-10,7 foiz) mamlakatlar bilan yuz bergan bo‘lsa, hozir savdo urushi davom etayotgan AQShdan import 2,7 foizga o‘sgan.
Albatta, mart oyida AQSh-Xitoy o‘rtasidagi tariflar uqadar yuqori emasdi. Apreldan esa tariflar sezilarli oshadi. Bu o‘z navbatida mart oyida yuqori o‘sgan eksportga ta’sir qilmasdan qolmaydi. Lekin bundan ham xavotirlisi o‘zi shundoq ham qisqarayotgan import yanada tezroq qisqarish ehtimoli yo‘q emas. Ya’ni birinchi 3 oylik ma’lumotlardan ko‘rish mumkinki, Xitoyda o‘zi shundoq ham yalpi talab bilan muammolar mavjud edi. Savdo urushining keskinlashishi esa yalpi talab qisqarishini yanada tezlashtirishi turgan gap. Bu jarayon tabiiyki mamlakatimizga ham ta’sir qilmasdan qolmaydi.
2024 yilda Xitoyga jami eksportimiz 2,1 mlrd dollarni tashkil etib, oldingi yilga nisbatan 16 foizga qisqargan. 2023 yilda esa eksportimiz 2,5 mlrd dollarni tashkil etib, 2022 yilga nisbatan 5,6 foizga qisqargan edi. Ta’kidlash kerakki, Xitoyga eksportning qisqarishi joriy yilda ham davom etmoqda. Xususan, joriy yilning yanvar-fevral oylarida Xitoyga eksportimiz 304 mln dollarni tashkil etib, 2024 yilning mos davriga nisbatan 13,1 foizga qisqargan.
2024 yilda Xitoyga asosiy eksport tovarlarimiz mis (bojxona kodi 7403) - 749 mln dollar (umumiy eksportdagi ulushi 40,5 foiz), ip-kalava (5205) - 514,7 mln dollar (ulushi 27,8 foiz), sabzavotlar (0713) – 126,3 mln dollar (ulushi 6,8 foiz), Sabzavot sharbatlari va ekstraktlari (1302) – 54,9 mln dollar (ulushi 3 foiz) kabi mahsulotlar bo‘lgan.
Xitoyda o‘zi shundoq ham pasayayotgan talab savdo urushi natijasida tezlashi ehtimoli yuqori. Bu esa Xitoyga eksportimiz qisqarishini yanada tezlashtirishi, import esa Xitoydagi ortiqcha taklif hisobiga tezroq o'sishini kutish mumkin. Bu o‘z navbatida eksporti Xitoyga bog‘liq sektorlarda (gaz yoki misdan boshqa) eksport bilan turli qiyinchiliklarni keltirib chiqarsa, Xitoy tovarlariga raqobatbardosh sektorlarda kutilmagan qo‘shimcha raqobatning paydo bo‘lishiga olib keladi.
@Mirkonomika
Mart oyida Xitoyda eksportning o‘sishi tezlashib, import qisqarishda davom etgan. Xususan, oy davomida 314 mlrd dollarlik eksport amalga oshirilgan bo‘lib, o‘tgan yilning mos davriga nisbatan 12,4 foizga o‘sgan. Import hajmi esa 211,3 mlrd dollarni tashkil etib, 4,3 foizga qisqargan.
Joriy yilning ilk ikki oyida ham xuddi shunday tendensiya davom etayotgandi. Lekin eksport o‘sishi nisbatan past shakllanayotgan edi. Xususan, eksport yanvar-fevral oylarida 540 mlrd dollarni tashkil etib, 2,3 foizga o‘sgan bo‘lsa, import 369 mlrd dollarni tashkil etib, 8,4 foizga qisqargan edi. Bunda, importning qisqarishi asosan Yevropa ittifoqi (-5,6 foiz), Lotin Amerikasi (-15,4 foiz), Afrika qit’asidagi (-10,7 foiz) mamlakatlar bilan yuz bergan bo‘lsa, hozir savdo urushi davom etayotgan AQShdan import 2,7 foizga o‘sgan.
Albatta, mart oyida AQSh-Xitoy o‘rtasidagi tariflar uqadar yuqori emasdi. Apreldan esa tariflar sezilarli oshadi. Bu o‘z navbatida mart oyida yuqori o‘sgan eksportga ta’sir qilmasdan qolmaydi. Lekin bundan ham xavotirlisi o‘zi shundoq ham qisqarayotgan import yanada tezroq qisqarish ehtimoli yo‘q emas. Ya’ni birinchi 3 oylik ma’lumotlardan ko‘rish mumkinki, Xitoyda o‘zi shundoq ham yalpi talab bilan muammolar mavjud edi. Savdo urushining keskinlashishi esa yalpi talab qisqarishini yanada tezlashtirishi turgan gap. Bu jarayon tabiiyki mamlakatimizga ham ta’sir qilmasdan qolmaydi.
2024 yilda Xitoyga jami eksportimiz 2,1 mlrd dollarni tashkil etib, oldingi yilga nisbatan 16 foizga qisqargan. 2023 yilda esa eksportimiz 2,5 mlrd dollarni tashkil etib, 2022 yilga nisbatan 5,6 foizga qisqargan edi. Ta’kidlash kerakki, Xitoyga eksportning qisqarishi joriy yilda ham davom etmoqda. Xususan, joriy yilning yanvar-fevral oylarida Xitoyga eksportimiz 304 mln dollarni tashkil etib, 2024 yilning mos davriga nisbatan 13,1 foizga qisqargan.
2024 yilda Xitoyga asosiy eksport tovarlarimiz mis (bojxona kodi 7403) - 749 mln dollar (umumiy eksportdagi ulushi 40,5 foiz), ip-kalava (5205) - 514,7 mln dollar (ulushi 27,8 foiz), sabzavotlar (0713) – 126,3 mln dollar (ulushi 6,8 foiz), Sabzavot sharbatlari va ekstraktlari (1302) – 54,9 mln dollar (ulushi 3 foiz) kabi mahsulotlar bo‘lgan.
Comtradebazasida gaz eksporti qaysi mamlakatga amalga oshirilayotganligi ko‘rsatilmagan, shu sababli 2024 yildagi 628 mln dollarlik gaz eksporti Xitoyga eksport sifatida emas, balki ko‘rsatilmagan davlatlarga eksport sifatida ko‘rinadi.
Xitoyda o‘zi shundoq ham pasayayotgan talab savdo urushi natijasida tezlashi ehtimoli yuqori. Bu esa Xitoyga eksportimiz qisqarishini yanada tezlashtirishi, import esa Xitoydagi ortiqcha taklif hisobiga tezroq o'sishini kutish mumkin. Bu o‘z navbatida eksporti Xitoyga bog‘liq sektorlarda (gaz yoki misdan boshqa) eksport bilan turli qiyinchiliklarni keltirib chiqarsa, Xitoy tovarlariga raqobatbardosh sektorlarda kutilmagan qo‘shimcha raqobatning paydo bo‘lishiga olib keladi.
@Mirkonomika
24.03.202508:59
Foiz stavkasi bu-xonaning harorati emas, xohlagan vaqtga sun’iy yo‘llar bilan tushirish yoki ko‘tarish mumkin bo‘lgan
Agar depozitlar uchun foiz stavkasi baland bo‘lsa, demak foiz stavkasi balandligining sababi bor. Ya’ni uni shunchaki ma’muriy yo‘llar bilan pasaytirib bo‘lmaydi. Agar shunday qilinsa, tabiiyki, bu yomon oqibatlarga olib keladi.
Foiz stavkasi bu narx, bilamizki narxlar muhim ma’lumot, signal va rag‘batlarni tashuvchi vosita. Foiz stavkasining balandligi esa odamlar tomonidan ko‘proq depozit qo‘yishga rag‘batni uyg‘otadi. Kredit olishga xohishni esa pasaytiradi. Kredit olishning sekinlashishi esa yuqori inflyatsiya sharoitida inflyatsiyani sekinlashtiruvchi omil bo‘lib xizmat qiladi.
Rivojlanayotgan davlatlarda kreditlar foiz stavkasi yuqoriligining asosiy sababi depozitlar stavkasi yuqoriligi degan fikr mavjud. Shu sababli, kreditlarning foiz stavkasini pasaytirish maqsadida depozitlarning foiz stavkasini pasaytirishga qaratilgan siyosat uchrab turadi (foiz stavkasiga yuqori chegara o‘rnatish, yoki boshqa ma’muriy yo‘llar bilan pasaytirish). Lekin “yaxshi” niyatlar bilan qilingan bunday siyosatlar oxir-oqibat qaror qabul qiluvchilar xohlamagan og‘ir oqibatlarga olib keladi. Ya’ni oldin kreditlar qimmat bo‘lgan bo‘lsa foiz stavkasi nazorati o‘rnatilgandan keyin kreditlar shunchaki mavjud bo‘lmay qoladi. Bundan tashqari, jamg‘arma mablag‘larining bank tizimidan chiqib ketishi natijasida, boshqa ko‘zlanmagan sektorlarda (masalan, uy-joy, avtomobil bozorlari) narx “pufak”larining hosil bo‘lishiga sabab bo‘ladi.
Yuqori foizlarni hamma yomon ko‘radi, lekin yuqori foizlarga to‘g‘ridan-to‘g‘ri qarshi kurashish oqibat bilan kurashishdan boshqa narsa emas. Masalan so‘nggi yillardagi Turkiya bunga yaqqol misol. Siyosiy xohishlar bilan foiz stavkasini pasaytirishga qaratilgan harakatlar yuqori inflyatsiya, valyuta kursining keskin qadrsizlanishi kabi oqibatlarga olib keldi.
Foiz stavkasi (ya’ni narx) nazorati eng oqilona va to‘g‘ri yo‘l bo‘lganda hamma davlatlar rivojlanishda shu yo‘ldan borgan bo‘lardi. Bozor prinsiplariga qarshi harakatlar esa oxir oqibat jazolanmasdan qolmaydi. Bu rivojlanishning orqaga surilishi, aholining kambag‘allashishi, iqtisodiy barqarorlikning yo‘qolishi kabi omillar bilan namoyon bo‘ladi.
@Mirkonomika
Agar depozitlar uchun foiz stavkasi baland bo‘lsa, demak foiz stavkasi balandligining sababi bor. Ya’ni uni shunchaki ma’muriy yo‘llar bilan pasaytirib bo‘lmaydi. Agar shunday qilinsa, tabiiyki, bu yomon oqibatlarga olib keladi.
Foiz stavkasi bu narx, bilamizki narxlar muhim ma’lumot, signal va rag‘batlarni tashuvchi vosita. Foiz stavkasining balandligi esa odamlar tomonidan ko‘proq depozit qo‘yishga rag‘batni uyg‘otadi. Kredit olishga xohishni esa pasaytiradi. Kredit olishning sekinlashishi esa yuqori inflyatsiya sharoitida inflyatsiyani sekinlashtiruvchi omil bo‘lib xizmat qiladi.
Rivojlanayotgan davlatlarda kreditlar foiz stavkasi yuqoriligining asosiy sababi depozitlar stavkasi yuqoriligi degan fikr mavjud. Shu sababli, kreditlarning foiz stavkasini pasaytirish maqsadida depozitlarning foiz stavkasini pasaytirishga qaratilgan siyosat uchrab turadi (foiz stavkasiga yuqori chegara o‘rnatish, yoki boshqa ma’muriy yo‘llar bilan pasaytirish). Lekin “yaxshi” niyatlar bilan qilingan bunday siyosatlar oxir-oqibat qaror qabul qiluvchilar xohlamagan og‘ir oqibatlarga olib keladi. Ya’ni oldin kreditlar qimmat bo‘lgan bo‘lsa foiz stavkasi nazorati o‘rnatilgandan keyin kreditlar shunchaki mavjud bo‘lmay qoladi. Bundan tashqari, jamg‘arma mablag‘larining bank tizimidan chiqib ketishi natijasida, boshqa ko‘zlanmagan sektorlarda (masalan, uy-joy, avtomobil bozorlari) narx “pufak”larining hosil bo‘lishiga sabab bo‘ladi.
Bu jarayon xuddi odamlarni boy qilish uchun past foizdan imtiyozli kreditlar uchun resurs ajratishga o‘xshaydi. Oxir oqibat esa resurslar “niyat” qilingani kabi unga eng muhtoj bo‘lganlarga yetib bormaydi. Shuningdek, imtiyozli kreditning haqiqiy narxi kredit oluvchi uchun bozor narxiga aylanaveradi (kredit olishdagi norasmiy qo‘shimcha to‘lovlar evaziga).
Yuqori foizlarni hamma yomon ko‘radi, lekin yuqori foizlarga to‘g‘ridan-to‘g‘ri qarshi kurashish oqibat bilan kurashishdan boshqa narsa emas. Masalan so‘nggi yillardagi Turkiya bunga yaqqol misol. Siyosiy xohishlar bilan foiz stavkasini pasaytirishga qaratilgan harakatlar yuqori inflyatsiya, valyuta kursining keskin qadrsizlanishi kabi oqibatlarga olib keldi.
Foiz stavkasi (ya’ni narx) nazorati eng oqilona va to‘g‘ri yo‘l bo‘lganda hamma davlatlar rivojlanishda shu yo‘ldan borgan bo‘lardi. Bozor prinsiplariga qarshi harakatlar esa oxir oqibat jazolanmasdan qolmaydi. Bu rivojlanishning orqaga surilishi, aholining kambag‘allashishi, iqtisodiy barqarorlikning yo‘qolishi kabi omillar bilan namoyon bo‘ladi.
@Mirkonomika
27.03.202509:38
Tariflar inflyatsiyaga sabab bo‘ladimi?
Bojlar inflyatsiyaga qanday ta’sir qiladi degan muhokamalar hozirgi savdo urushi fonida yana dolzarblashdi. Bu yerda tariflarning inflyatsiyaga ta’siri haqida yaxshi yozilibdi.
Asosiy xulosa, tayyor mahsulotlarga o‘rnatilgan bojlar inflyatsiyaga asosan bir martalik ta’sir o‘tkazsa, oraliq tovarlar (intermidiate goods) uchun o‘rnatilgan bojlarning inflyatsiyaga ta’siri uzoqroq muddat saqlanib qoladi ekan.
Bojlar inflyatsiyaga qanday ta’sir qiladi degan muhokamalar hozirgi savdo urushi fonida yana dolzarblashdi. Bu yerda tariflarning inflyatsiyaga ta’siri haqida yaxshi yozilibdi.
Asosiy xulosa, tayyor mahsulotlarga o‘rnatilgan bojlar inflyatsiyaga asosan bir martalik ta’sir o‘tkazsa, oraliq tovarlar (intermidiate goods) uchun o‘rnatilgan bojlarning inflyatsiyaga ta’siri uzoqroq muddat saqlanib qoladi ekan.
31.03.202509:28
Portfel investitsiyalar kim tomonidan jalb qilinyapti?
2024 yilda jalb qilingan portfel investitsiyalar hajmi 3,1 mlrd dollarni tashkil etib, 2023 yilga nisbatan 3,2 barobarga oshgan. Bunda, Portfel investitsiyalarning hammasi qimmatli qog‘ozlar chiqarish orqali jalb qilingan (qarz instrumenti)
Hukumat tomonidan jalb qilingan portfel investitsiyalar (majburiyatlarning sof o‘zgarishi) 854 mln dollarni tashkil etib, 2023 yilga nisbatan 2 foizga kamaygan bo‘lsa, bank sektori tomonidan jalb qilingan portfel investitsiyalar hajmi 1,2 mlrd dollarni tashkil etgan. Ta’kidlash kerakki, bank sektori 2020 yildan buyon katta hajmda portfel investitsiya jalb qilmagan edi.
Boshqa sektorlar esa 1 mlrd dollar miqdorida portfel investitsiyalar jalb qilgan bo‘lib, boshqa sektorlarning portfel investitsiya orqali bunday yirik miqdorda qarz jalb qilishi faqat 2021 yilda kuzatilgan (2021 yilda 1 mlrd). Boshqa yillarda esa bu sektor portfel investitsiya ko‘rinishida qarz jalb qilmagan.
Hukumat tomonidan 2024 yilning boshidan 2019 yilda jalb qilingan birinchi yevrobondlar qaytarilgan. Shu sababli birinchi chorakda hukumatning norezidentlar oldidagi majburiyatlari 490 mln dollarga kamaygan. Ikkinchi chorakda esa 1,3 mlrd dollarlik portfel investitsiyalar jalb qilingan. Shu sababli, 2024 yilda portfel investitsiya bo‘yicha majburiyatlar 854 mln dollarga oshgan.
@Mirkonomika
2024 yilda jalb qilingan portfel investitsiyalar hajmi 3,1 mlrd dollarni tashkil etib, 2023 yilga nisbatan 3,2 barobarga oshgan. Bunda, Portfel investitsiyalarning hammasi qimmatli qog‘ozlar chiqarish orqali jalb qilingan (qarz instrumenti)
Hukumat tomonidan jalb qilingan portfel investitsiyalar (majburiyatlarning sof o‘zgarishi) 854 mln dollarni tashkil etib, 2023 yilga nisbatan 2 foizga kamaygan bo‘lsa, bank sektori tomonidan jalb qilingan portfel investitsiyalar hajmi 1,2 mlrd dollarni tashkil etgan. Ta’kidlash kerakki, bank sektori 2020 yildan buyon katta hajmda portfel investitsiya jalb qilmagan edi.
Boshqa sektorlar esa 1 mlrd dollar miqdorida portfel investitsiyalar jalb qilgan bo‘lib, boshqa sektorlarning portfel investitsiya orqali bunday yirik miqdorda qarz jalb qilishi faqat 2021 yilda kuzatilgan (2021 yilda 1 mlrd). Boshqa yillarda esa bu sektor portfel investitsiya ko‘rinishida qarz jalb qilmagan.
Hukumat tomonidan 2024 yilning boshidan 2019 yilda jalb qilingan birinchi yevrobondlar qaytarilgan. Shu sababli birinchi chorakda hukumatning norezidentlar oldidagi majburiyatlari 490 mln dollarga kamaygan. Ikkinchi chorakda esa 1,3 mlrd dollarlik portfel investitsiyalar jalb qilingan. Shu sababli, 2024 yilda portfel investitsiya bo‘yicha majburiyatlar 854 mln dollarga oshgan.
@Mirkonomika
21.04.202506:43
Yevropa "moliyaviy boshpanaga" aylanmoqdami?
AQShda qimmatli qog‘ozlarining daromadliligi oshayotganligiga qaramasdan dollar kuchsizlanishda davom etmoqda (odatda teskarisi yuz berar edi). Yevropada esa teskari holat, Germaniya qimmatli qog‘ozlari daromadliligi pasayayotgan bo‘lishiga qaramasdan yevro dollarga nisbatan mustahkamlanishda davom etmoqda.
Xususan, aprel oyida yevro dollarga nisbatan taxminan 5 foizga mustahkamlandi. Shuningdek AQShning ikki yillik qimmatli qog‘ozlari daromadliligi Germaniyanikidan taxminan 2 foiz bandga yuqori shakllanmoqda (mart oyi boshida bu farq taxminan 1,7 foiz band edi). Ya’ni AQShdagi nisbatan yuqori foiz stavkalari ham AQShga kapital oqimini oshirish uchun yetarli bo‘lmayapti.
Ya’ni investorlar AQShdagi hozirgi noaniqliklar fonida Yevropa mamlakatlarini (Xususan Germaniyani) "moliyaviy boshpana" sifatida ko‘rishni boshlayotgandek.
AQShda qimmatli qog‘ozlarining daromadliligi oshayotganligiga qaramasdan dollar kuchsizlanishda davom etmoqda (odatda teskarisi yuz berar edi). Yevropada esa teskari holat, Germaniya qimmatli qog‘ozlari daromadliligi pasayayotgan bo‘lishiga qaramasdan yevro dollarga nisbatan mustahkamlanishda davom etmoqda.
Xususan, aprel oyida yevro dollarga nisbatan taxminan 5 foizga mustahkamlandi. Shuningdek AQShning ikki yillik qimmatli qog‘ozlari daromadliligi Germaniyanikidan taxminan 2 foiz bandga yuqori shakllanmoqda (mart oyi boshida bu farq taxminan 1,7 foiz band edi). Ya’ni AQShdagi nisbatan yuqori foiz stavkalari ham AQShga kapital oqimini oshirish uchun yetarli bo‘lmayapti.
Ya’ni investorlar AQShdagi hozirgi noaniqliklar fonida Yevropa mamlakatlarini (Xususan Germaniyani) "moliyaviy boshpana" sifatida ko‘rishni boshlayotgandek.
27.03.202508:31
Tug‘ilishlar soni pasayishi haqida
Tug‘ilishlar pasayishni boshlagandan buyon yozib kelaman (bu mavzuda maqola ham chiqqan) tug‘ilishlarning hozirgi pasayishi fertillikning (farzand ko‘rishga munosabat) pasayishi emas balki avlodlar almashinuvi natijasida yuzaga kelmoqda.
Ya’ni mustaqillikning ilk yillaridan yangi asrgacha deyarli har yili oldingi yilga nisbatan kamroq bolalar tug‘ilgan. Hozirgi kunga kelib esa aynan ular mamlakatda tug‘ilish darajasini belgilab beruvchilar hisoblanadi. Ayni shu sabab 2024 yilda tug‘ilishlar soni 2023 yildagi 962 mingdan 926,4 mingtagacha kamaygan.
Statistika qo‘mitasi e’lon qilgan ma’lumotlar ko‘ra, 2024 yilda umumiy fertillik darajasi 3,35 ni tashkil etib, 2023 yildagi ko‘rsatkichga nisbatan biroz (0,095 ga) pasaygan, hamda tug‘ilishlar soni ko‘p bo‘lgan 2022 yilga nisbatan yuqori shakllangan. Taqqoslash uchun 2022 yilda tug‘ilishlar soni 932 ming tani, fertillik darajasi esa 3,31 ni tashkil etgan edi.
Respublika bo‘yicha fertillik pasaygan bo‘lishiga qaramasdan, Buxoro, Qashqadaryo, Namangan, Xorazm, Farg‘ona kabi viloyatlarning qishloq hududlarida tug‘ilish darajasi oshgan. Shahar hududlarda esa fertillikning pasayishi kuzatilmoqda. 2024 yilda eng katta pasayish Toshkent shahriga to‘g‘ri kelgan. Tug‘ilish darajasi eng past hudud esa Qoraqalpog‘iston bo‘lib qolmoqda (umumiy fertillik 2,64).
Fertillik pasaygan bo‘lishiga qaramasdan, uning hozirgi darajasi mintaqadagi boshqa davlatlar hamda o‘z-o‘zini tiklash darajasidan (2,1) sezilarli yuqori shakllanmoqda. To‘g‘ri, turmush qurish yoshining kechikishi, farzand ko‘rishdagi rejalashtirish kabi omillarning ahamiyati oshayotganligi fertillikka ta’sir qilgan lekin ayni hozirgi vaqtda ular jiddiy demografik muammolarni keltirib chiqaradigan darajada yirik emas.
Katta ehtimol bilan avlodlar almashinuvi davri o‘tishi bilan tug‘ilishlar soni yana o‘suvchi trendni namoyon qiladi. Ya’ni fundamental demografik muammolar ayni vaqtda mamlakatimizga xavf solayotgani yo‘q.
@Mirkonomika
Tug‘ilishlar pasayishni boshlagandan buyon yozib kelaman (bu mavzuda maqola ham chiqqan) tug‘ilishlarning hozirgi pasayishi fertillikning (farzand ko‘rishga munosabat) pasayishi emas balki avlodlar almashinuvi natijasida yuzaga kelmoqda.
Ya’ni mustaqillikning ilk yillaridan yangi asrgacha deyarli har yili oldingi yilga nisbatan kamroq bolalar tug‘ilgan. Hozirgi kunga kelib esa aynan ular mamlakatda tug‘ilish darajasini belgilab beruvchilar hisoblanadi. Ayni shu sabab 2024 yilda tug‘ilishlar soni 2023 yildagi 962 mingdan 926,4 mingtagacha kamaygan.
Statistika qo‘mitasi e’lon qilgan ma’lumotlar ko‘ra, 2024 yilda umumiy fertillik darajasi 3,35 ni tashkil etib, 2023 yildagi ko‘rsatkichga nisbatan biroz (0,095 ga) pasaygan, hamda tug‘ilishlar soni ko‘p bo‘lgan 2022 yilga nisbatan yuqori shakllangan. Taqqoslash uchun 2022 yilda tug‘ilishlar soni 932 ming tani, fertillik darajasi esa 3,31 ni tashkil etgan edi.
Respublika bo‘yicha fertillik pasaygan bo‘lishiga qaramasdan, Buxoro, Qashqadaryo, Namangan, Xorazm, Farg‘ona kabi viloyatlarning qishloq hududlarida tug‘ilish darajasi oshgan. Shahar hududlarda esa fertillikning pasayishi kuzatilmoqda. 2024 yilda eng katta pasayish Toshkent shahriga to‘g‘ri kelgan. Tug‘ilish darajasi eng past hudud esa Qoraqalpog‘iston bo‘lib qolmoqda (umumiy fertillik 2,64).
Fertillik pasaygan bo‘lishiga qaramasdan, uning hozirgi darajasi mintaqadagi boshqa davlatlar hamda o‘z-o‘zini tiklash darajasidan (2,1) sezilarli yuqori shakllanmoqda. To‘g‘ri, turmush qurish yoshining kechikishi, farzand ko‘rishdagi rejalashtirish kabi omillarning ahamiyati oshayotganligi fertillikka ta’sir qilgan lekin ayni hozirgi vaqtda ular jiddiy demografik muammolarni keltirib chiqaradigan darajada yirik emas.
Katta ehtimol bilan avlodlar almashinuvi davri o‘tishi bilan tug‘ilishlar soni yana o‘suvchi trendni namoyon qiladi. Ya’ni fundamental demografik muammolar ayni vaqtda mamlakatimizga xavf solayotgani yo‘q.
@Mirkonomika
21.04.202511:57
Birinchi chorakda iqtisodiy o‘sish tezlashgan
Birinchi chorakda iqtisodiy o‘sish 6,8 foizni tashkil etib, 2024 yilning birinchi choragiga nisbatan 0,4 foiz bandga tezlashgan. Bunda, oldingi yilga nisbatan o‘sish tezlashgan tarmoqlar qurilish ( o‘sish 6,8 foizdan, 10,8 foizgacha tezlashgan), chakana savdo (9,3 foizdan 9,5 foizgacha), transport hamda qishloq xo‘jaligi bo‘lsa, bozor xizmatlarida o‘sish 14,2 foizdan 12,6 foizgacha sekinlashgan. Sanoatda esa o‘sish 2024 yilning birinchi choragidagi kabi 6,5 foiz shakllangan.
Shuningdek, tashqi savdo aylanmasining o‘sish sur’ati 2024 yilning birinchi choragidagi 7 foizdan 8,6 foizgacha tezlashgan. Bu holat eksportda o‘sishning 12,3 foizdan 24,4 foizgacha (asosan oltin eksporti hisobiga) tezlashganligi qatorida importning 2,3 foizga qisqarganligi bilan izohlanadi (2024 yilning birinchi choragida 3,6 foizga o‘sgan edi).
Birinchi chorakda iqtisodiy o‘sish 6,8 foizni tashkil etib, 2024 yilning birinchi choragiga nisbatan 0,4 foiz bandga tezlashgan. Bunda, oldingi yilga nisbatan o‘sish tezlashgan tarmoqlar qurilish ( o‘sish 6,8 foizdan, 10,8 foizgacha tezlashgan), chakana savdo (9,3 foizdan 9,5 foizgacha), transport hamda qishloq xo‘jaligi bo‘lsa, bozor xizmatlarida o‘sish 14,2 foizdan 12,6 foizgacha sekinlashgan. Sanoatda esa o‘sish 2024 yilning birinchi choragidagi kabi 6,5 foiz shakllangan.
Shuningdek, tashqi savdo aylanmasining o‘sish sur’ati 2024 yilning birinchi choragidagi 7 foizdan 8,6 foizgacha tezlashgan. Bu holat eksportda o‘sishning 12,3 foizdan 24,4 foizgacha (asosan oltin eksporti hisobiga) tezlashganligi qatorida importning 2,3 foizga qisqarganligi bilan izohlanadi (2024 yilning birinchi choragida 3,6 foizga o‘sgan edi).
31.03.202511:10
2024 yilda zaxiralardan qancha daromad olingan?
Zaxiralarning valyuta qismini qisqa muddatli depozitga qo‘yishdan 2024 yilda 416 mln dollar foizli daromad olinib 2023 yilga nisbatan 11 foizga (yoki 51,3 mln dollar) kamaygan. 2019 yil bilan taqqoslaganda esa zaxiralardan olingan daromadlar 47 foiz yoki 132.4 mln dollarga oshgan.
So‘nggi 6 yilda eng past daromad olingan yil 2021 yilga to‘g‘ri kelib, 2021 yilda zaxiralardan olingan foizli daromadlar 38,6 mln dollarni tashkil etgan. Bu holat o‘sha vaqtda butun dunyoda foiz stavkalarining keskin pasayganligi bilan izohlanadi. Masalan, 2019 yilda bozor stavkasi (LIBOR 6 oylik, yillik o'rtacha ) 2,3 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2021 yilga kelib 0,2 foizgacha pasaygan (2020 yilda 0,7 foiz). Ya’ni foiz stavkasining pasayishi o‘z navbatida zaxiralarni depozitga joylashtirishdan keladigan daromadning keskin qisqarishiga sabab bo‘lgan.
Keyinchalik yuqori inflyatsiyani jilovlash maqsadida rivojlangan davlatlarda oshirilgan foiz stavkalari foizli daromadlarning o‘sishiga olib kelgan. Masalan, 2022 yilda zaxiralardan foizli daromadlar 2021 yilga nisbatan 5 barobarga oshib 196,3 mln dollarga yetgan (foiz stavkalarining o‘zgarishidan tashqari depozitga qo‘yilgan miqdor ham foizli daromadning o‘zgarishida muhim rol o‘ynaydi lekin bu haqida ma’lumotlar mavjud emas).
@Mirkonomika
Zaxiralarning valyuta qismini qisqa muddatli depozitga qo‘yishdan 2024 yilda 416 mln dollar foizli daromad olinib 2023 yilga nisbatan 11 foizga (yoki 51,3 mln dollar) kamaygan. 2019 yil bilan taqqoslaganda esa zaxiralardan olingan daromadlar 47 foiz yoki 132.4 mln dollarga oshgan.
So‘nggi 6 yilda eng past daromad olingan yil 2021 yilga to‘g‘ri kelib, 2021 yilda zaxiralardan olingan foizli daromadlar 38,6 mln dollarni tashkil etgan. Bu holat o‘sha vaqtda butun dunyoda foiz stavkalarining keskin pasayganligi bilan izohlanadi. Masalan, 2019 yilda bozor stavkasi (LIBOR 6 oylik, yillik o'rtacha ) 2,3 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2021 yilga kelib 0,2 foizgacha pasaygan (2020 yilda 0,7 foiz). Ya’ni foiz stavkasining pasayishi o‘z navbatida zaxiralarni depozitga joylashtirishdan keladigan daromadning keskin qisqarishiga sabab bo‘lgan.
Keyinchalik yuqori inflyatsiyani jilovlash maqsadida rivojlangan davlatlarda oshirilgan foiz stavkalari foizli daromadlarning o‘sishiga olib kelgan. Masalan, 2022 yilda zaxiralardan foizli daromadlar 2021 yilga nisbatan 5 barobarga oshib 196,3 mln dollarga yetgan (foiz stavkalarining o‘zgarishidan tashqari depozitga qo‘yilgan miqdor ham foizli daromadning o‘zgarishida muhim rol o‘ynaydi lekin bu haqida ma’lumotlar mavjud emas).
@Mirkonomika
23.03.202510:03
Savdo urushi mamlakatimizga ta’sir qilishni boshladimi? Xitoydan import so‘nggi 7 oydan birinchi marta o‘sgan
AQShning Xitoy tomoniga o‘rnatgan bojlari mamlakatimizga importning o‘sishi hamda eksportning qisqarishi bilan ta’sir qilishi mumkinligi haqida yozgan edim.
Fevral oyida Xitoydan oylik import so‘nggi 7 oyda birinchi marta o‘sganligi kuzatilgan. Oy davomida Xitoydan import 870,3 mln dollarni tashkil etib, 2024 yilning mos davriga nisbatan 5,1 foizga o‘sgan. Taqqoslash uchun, oylik import yanvar oyida 5,4 foizga, dekabr oyida 21,2 foizga, noyabr oyida 31,6 foizga qisqargan edi. Umuman olganda, Xitoydan import iyul oyidan buyon doimiy qisqarayotgan edi.
Fevral oyida importning o‘sishi avtomobillar importining chuqur qisqarishi fonida yuz berayotganligi albatta qiziq tendensiya. Xususan, fevral oyida transport vositalari importi 47,2 mln dollarni tashkil etib, 2024 yilning mos oyiga nisbatan 70,7 foizga yoki 113,6 mln dollarga qisqargan. Avtomobillar importiga qo‘shimcha cheklovlar natijasida importning qisqarishi fonida ehtiyot qismlar importining o‘sayotganligi ayni Xitoydan import tiklanganligini qisman tushuntirib berishi mumkin. Xususan ehtiyot qismlar importi fevral foyda 36,1 foizga o‘sib, o‘sish sur’ati yanvar oyiga nisbatan sezilarli (24 foiz bandga) tezlashgan.
Albatta tovarlar kesimida ma’lumotlar hozircha mavjud bo‘lmaganligi sababli, Xitoydan ayni qaysi tovarlar kesimida importimiz oylik importning o‘sishini ta’minlaganligini izohlash qiyinroq, lekin AQSh tomonidan o‘rnatilgan bojlar o‘zining ta’sirini ko‘rsatishni boshlagan bo‘lishi ehtimoli yo‘q emas.
Import qatorida eksport ham so‘nggi 5 oyda birinchi marta o‘sgan. Fevral oyida Xitoyga eksport hajmi 215.9 mln dollarni tashkil etib, 2024-yilning mos davriga 20 foizga o‘sgan. Taqqoslash uchun, oylik eksport yanvarda 48 foizga, dekabrda 33 foizga qisqargan edi. Oylik eksportning o‘sishi gaz eksportining yuqori sur’atlarda o‘sayotganligi bilan izohlanishi mumkin. Xususan, fevral oyining o‘zida gaz eksporti 3 barobarga yoki 13,5 mln dollarga oshgan. Bu Xitoyga umumiy eksport o‘sishining 37,2 foizini tashkil etadi.
@Mirkonomika
AQShning Xitoy tomoniga o‘rnatgan bojlari mamlakatimizga importning o‘sishi hamda eksportning qisqarishi bilan ta’sir qilishi mumkinligi haqida yozgan edim.
Fevral oyida Xitoydan oylik import so‘nggi 7 oyda birinchi marta o‘sganligi kuzatilgan. Oy davomida Xitoydan import 870,3 mln dollarni tashkil etib, 2024 yilning mos davriga nisbatan 5,1 foizga o‘sgan. Taqqoslash uchun, oylik import yanvar oyida 5,4 foizga, dekabr oyida 21,2 foizga, noyabr oyida 31,6 foizga qisqargan edi. Umuman olganda, Xitoydan import iyul oyidan buyon doimiy qisqarayotgan edi.
2024 yildavomida Xitoydan import hajmi 10,4 mlrd dollarni tashkil etib, 2023 yilga nisbatan 8,1 foizga (yoki qariyb 1 mlrd dollarga) qisqargan. Bunda, asosiy qisqarish avtobuslar (-160,9 mln dollar), yuk mashinalari (-120,7 mln dollar) hisobiga yuz bergan ( asosan bir martalik import). Shuningdek, 2023 yilda yuqori sur’atlarda o‘sgan boshqa transport vositalar importining o‘sishi ham sekinlashgan ( yuqori baza va qo‘shimcha cheklovlar).
Fevral oyida importning o‘sishi avtomobillar importining chuqur qisqarishi fonida yuz berayotganligi albatta qiziq tendensiya. Xususan, fevral oyida transport vositalari importi 47,2 mln dollarni tashkil etib, 2024 yilning mos oyiga nisbatan 70,7 foizga yoki 113,6 mln dollarga qisqargan. Avtomobillar importiga qo‘shimcha cheklovlar natijasida importning qisqarishi fonida ehtiyot qismlar importining o‘sayotganligi ayni Xitoydan import tiklanganligini qisman tushuntirib berishi mumkin. Xususan ehtiyot qismlar importi fevral foyda 36,1 foizga o‘sib, o‘sish sur’ati yanvar oyiga nisbatan sezilarli (24 foiz bandga) tezlashgan.
Albatta tovarlar kesimida ma’lumotlar hozircha mavjud bo‘lmaganligi sababli, Xitoydan ayni qaysi tovarlar kesimida importimiz oylik importning o‘sishini ta’minlaganligini izohlash qiyinroq, lekin AQSh tomonidan o‘rnatilgan bojlar o‘zining ta’sirini ko‘rsatishni boshlagan bo‘lishi ehtimoli yo‘q emas.
Import qatorida eksport ham so‘nggi 5 oyda birinchi marta o‘sgan. Fevral oyida Xitoyga eksport hajmi 215.9 mln dollarni tashkil etib, 2024-yilning mos davriga 20 foizga o‘sgan. Taqqoslash uchun, oylik eksport yanvarda 48 foizga, dekabrda 33 foizga qisqargan edi. Oylik eksportning o‘sishi gaz eksportining yuqori sur’atlarda o‘sayotganligi bilan izohlanishi mumkin. Xususan, fevral oyining o‘zida gaz eksporti 3 barobarga yoki 13,5 mln dollarga oshgan. Bu Xitoyga umumiy eksport o‘sishining 37,2 foizini tashkil etadi.
@Mirkonomika
01.04.202507:36
Investorlar Qozog‘istondan investitsiyalarini olib chiqib ketishni boshlagan
Yuqoridagi postda yozganimdek, Qozog‘istonga to‘g‘ri investitsiyalar bo‘yicha sof oqim 2024 yilda 1,2 mlrd dollarni tashkil etgan.
Lekin sof oqimning shakllanishi asosan rezidentlarning to‘g‘ri investitsiyalar bo‘yicha boshqa davlatlardagi aktivlarning 1,9 mlrd dollarga qisqarganligi hisobiga yuz bergan. To‘g‘ri investitsiyalar bo‘yicha majburiyatlar esa 682 mln dollarga qisqargan hamda bu holat to‘lov balansi bo‘yicha ma’lumotlar mavjud bo‘lgan davrdan (2000 yildan) buyon birinchi marta kuzatilmoqda.
Ya’ni 2024 yilda chet ellik investorlar Qozog‘istonga qilgan investitsiyalaridan ko‘ra mamlakatga oldin qilingan investitsiyalarning olib chiqib ketilishi 682 mln dollarga ko‘proq bo‘lgan. Qozog‘istonlik tahlilchilar investitsiyalarning kamayishi qazib olish sektorida (neft) kechayotgan bo‘lsa-da ishlab chiqarishga investitsiyalar o‘sishda davom etayotganligini ta’kidlashgan.
Yuqoridagi postda yozganimdek, Qozog‘istonga to‘g‘ri investitsiyalar bo‘yicha sof oqim 2024 yilda 1,2 mlrd dollarni tashkil etgan.
Lekin sof oqimning shakllanishi asosan rezidentlarning to‘g‘ri investitsiyalar bo‘yicha boshqa davlatlardagi aktivlarning 1,9 mlrd dollarga qisqarganligi hisobiga yuz bergan. To‘g‘ri investitsiyalar bo‘yicha majburiyatlar esa 682 mln dollarga qisqargan hamda bu holat to‘lov balansi bo‘yicha ma’lumotlar mavjud bo‘lgan davrdan (2000 yildan) buyon birinchi marta kuzatilmoqda.
Ya’ni 2024 yilda chet ellik investorlar Qozog‘istonga qilgan investitsiyalaridan ko‘ra mamlakatga oldin qilingan investitsiyalarning olib chiqib ketilishi 682 mln dollarga ko‘proq bo‘lgan. Qozog‘istonlik tahlilchilar investitsiyalarning kamayishi qazib olish sektorida (neft) kechayotgan bo‘lsa-da ishlab chiqarishga investitsiyalar o‘sishda davom etayotganligini ta’kidlashgan.
Көбірек мүмкіндіктерді ашу үшін кіріңіз.
