~AkademiK TiL~
25.04.202518:36
#Ismlar
SOF O‘ZBEK ISMLAR RO‘YXATI (1-qism)
1. Abay.
2. Avaz.
3. Avazturdi.
4. Adash.
5. Aka.
6. Aldan.
7. Aqcha.
8. Aran.
9. Ardoq.
10. Aron.
11. Aronqul.
12. Arslon.
13. Arslonqul.
14. Archa.
15. Arqaboy (Orqaboy).
16. Arqon.
17. Asov.
18. Asra.
19. Ataman.
20. Atan.
21. Atlas.
22. Ayaz. (Ayazim).
23. Ayoz.
24. Ayako‘z.
25. Aqcha (q. Og‘acha).
26. Bayon.
27. Bayot.
28. Bayotqul
29. Bayzoq (q. Boyuzoq).
30. Bayir.
31. Bayirqul.
32. Bayna.
33. Bayram.
34. Bayri.
35. Baliq.
36. Balqi.
37. Balqin.
38. Barlos.
39. Bayan.
40. Beganch, Beganji.
41. Begi.
42. Begim.
43. Begimtoy.
44. Begimqul.
45. Beglar.
46. Begli.
47. Begliqul.
48. Begman.
49. Begjam.
50. Bejam.
51. Bejirim.
52. Bek.
53. Bekam.
54. Bekbergan.
55. Bekberdi.
56. Bekbo‘l.
57. Bekbo‘ldi.
58. Bekbo‘ta.
59. Bekdurdi.
60. Beki.
61. Bekil.
62. Bekinboy.
63. Bekish.
64. Bekyigit.
65. Bekkel.
66. Bekkeldi.
67. Beklar.
68. Bekli.
69. Bekoy.
70. Bektemir.
71. Bektilov.
72. Bektoy.
73. Bektosh.
74. Bektur.
75. Bekturdi.
76. Bektursin.
77. Bekturg‘on.
78. Bekturg‘un
79. Bektug‘di.
80. Bekto‘ra.
81. Bekqora.
82. Bekqul.
83. Bekqo‘zi.
84. Berdi.
85. Berdibek.
86. Berdiboy.
87. Berdiqul.
88. Berdiqo‘zi.
89. Berka.
90. Berkboy.
91. Berkin.
92. Berkli.
93. Betlar.
94. Besh.
95. Beshbola.
96. Beshbo‘ldi.
97. Beshqul.
98. Beshqo‘zi.
99. Biytemir
100. Biyto‘ra.
[Begmatov E. A. "O‘zbek ismlari ma'nolari" kitobi. – Toshkent. 2007.].
To‘plovchi: Alisherbek Mamajonov.
@akademik_til
SOF O‘ZBEK ISMLAR RO‘YXATI (1-qism)
1. Abay.
2. Avaz.
3. Avazturdi.
4. Adash.
5. Aka.
6. Aldan.
7. Aqcha.
8. Aran.
9. Ardoq.
10. Aron.
11. Aronqul.
12. Arslon.
13. Arslonqul.
14. Archa.
15. Arqaboy (Orqaboy).
16. Arqon.
17. Asov.
18. Asra.
19. Ataman.
20. Atan.
21. Atlas.
22. Ayaz. (Ayazim).
23. Ayoz.
24. Ayako‘z.
25. Aqcha (q. Og‘acha).
26. Bayon.
27. Bayot.
28. Bayotqul
29. Bayzoq (q. Boyuzoq).
30. Bayir.
31. Bayirqul.
32. Bayna.
33. Bayram.
34. Bayri.
35. Baliq.
36. Balqi.
37. Balqin.
38. Barlos.
39. Bayan.
40. Beganch, Beganji.
41. Begi.
42. Begim.
43. Begimtoy.
44. Begimqul.
45. Beglar.
46. Begli.
47. Begliqul.
48. Begman.
49. Begjam.
50. Bejam.
51. Bejirim.
52. Bek.
53. Bekam.
54. Bekbergan.
55. Bekberdi.
56. Bekbo‘l.
57. Bekbo‘ldi.
58. Bekbo‘ta.
59. Bekdurdi.
60. Beki.
61. Bekil.
62. Bekinboy.
63. Bekish.
64. Bekyigit.
65. Bekkel.
66. Bekkeldi.
67. Beklar.
68. Bekli.
69. Bekoy.
70. Bektemir.
71. Bektilov.
72. Bektoy.
73. Bektosh.
74. Bektur.
75. Bekturdi.
76. Bektursin.
77. Bekturg‘on.
78. Bekturg‘un
79. Bektug‘di.
80. Bekto‘ra.
81. Bekqora.
82. Bekqul.
83. Bekqo‘zi.
84. Berdi.
85. Berdibek.
86. Berdiboy.
87. Berdiqul.
88. Berdiqo‘zi.
89. Berka.
90. Berkboy.
91. Berkin.
92. Berkli.
93. Betlar.
94. Besh.
95. Beshbola.
96. Beshbo‘ldi.
97. Beshqul.
98. Beshqo‘zi.
99. Biytemir
100. Biyto‘ra.
[Begmatov E. A. "O‘zbek ismlari ma'nolari" kitobi. – Toshkent. 2007.].
To‘plovchi: Alisherbek Mamajonov.
@akademik_til
23.04.202514:30
#Etnografiya #Andi
ANDI
Andi so‘zlashuv tilida. 1 Boshqa joydan kelib oʻrnashib qolgan; kelgindi. Cholu kampirning har bir oʻtirishlarida soʻz.. margʻilonlik «andi» kelin ustida boʻlar.. edi. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar.
2 Tagi, zoti past (zodagonlar, boylar nazarida).
[O‘zbek tilining izohli so‘zligi].
@akademik_til
ANDI
Andi so‘zlashuv tilida. 1 Boshqa joydan kelib oʻrnashib qolgan; kelgindi. Cholu kampirning har bir oʻtirishlarida soʻz.. margʻilonlik «andi» kelin ustida boʻlar.. edi. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar.
2 Tagi, zoti past (zodagonlar, boylar nazarida).
[O‘zbek tilining izohli so‘zligi].
@akademik_til
22.04.202508:35
#Kitob
Avesto
Toshkent. "Ta'lim nashriyoti". 2021.
👉 Bir varaqlaylikchi.
@akademik_til
Avesto
Toshkent. "Ta'lim nashriyoti". 2021.
👉 Bir varaqlaylikchi.
@akademik_til
21.04.202517:26
#Argo
Yo, Jamshid!
Qimorbozlar nutqida uchraydigan argo* ifoda. Odatda, o‘yin oldidan aytiladi va "omad kelsin" degan anglamni bildiradi.
Mazkur ibora afsonaviy Shoh Jamshid obraziga borib taqaladi. Rivoyatlarga ko‘ra, Jamshid aysh-u ishratga, sharob va qimorga mukkasidan ketgan hukmdor bo‘lgan. Shu sababli xalq tasavvurida u vaqt o‘tishi bilan qimorbozlarning homiysi sifatida gavdalanib borgan. Natijada, uning nomi ko‘p hollarda o‘yin-kulgi va tavakkal bilan bog‘liq vaziyatlarda tilga olinadigan bo‘lgan.
👉 *ARGO — fr. argot — jargon] tlsh. Yasama til. Biror ijtimoiy guruh, toifaning (maye., talabalar, sportchilar, oʻgʻrilar va b.) oʻziga xos, boshqalar tushunmaydigan lugʻaviy birliklardan iborat tili.
@akademik_til
Yo, Jamshid!
Qimorbozlar nutqida uchraydigan argo* ifoda. Odatda, o‘yin oldidan aytiladi va "omad kelsin" degan anglamni bildiradi.
Mazkur ibora afsonaviy Shoh Jamshid obraziga borib taqaladi. Rivoyatlarga ko‘ra, Jamshid aysh-u ishratga, sharob va qimorga mukkasidan ketgan hukmdor bo‘lgan. Shu sababli xalq tasavvurida u vaqt o‘tishi bilan qimorbozlarning homiysi sifatida gavdalanib borgan. Natijada, uning nomi ko‘p hollarda o‘yin-kulgi va tavakkal bilan bog‘liq vaziyatlarda tilga olinadigan bo‘lgan.
👉 *ARGO — fr. argot — jargon] tlsh. Yasama til. Biror ijtimoiy guruh, toifaning (maye., talabalar, sportchilar, oʻgʻrilar va b.) oʻziga xos, boshqalar tushunmaydigan lugʻaviy birliklardan iborat tili.
@akademik_til
20.04.202514:36
#Sheva #Farğona
Farg‘ona shevasi
👉 O‘QLAMA – qalbaki, yasama, soxta, sifatsiz, kamchiligi bor.
M: O‘qlama sovun [qalbaki sovun].
👉 O‘QLANGAN – soxtalashtirishgan, sifatsiz, qalbaki, yasama.
M: O‘qlangan o‘yinchoq [soxta o‘yinchoq].
@akademik_til
Farg‘ona shevasi
👉 O‘QLAMA – qalbaki, yasama, soxta, sifatsiz, kamchiligi bor.
M: O‘qlama sovun [qalbaki sovun].
👉 O‘QLANGAN – soxtalashtirishgan, sifatsiz, qalbaki, yasama.
M: O‘qlangan o‘yinchoq [soxta o‘yinchoq].
@akademik_til
18.04.202514:00
#Sarma
Turkiya turklari bu yemakni SARMA deyishadi.
Turkchada sarmak – o‘ramoq, bog‘lamoq degani.
@akademik_til
Turkiya turklari bu yemakni SARMA deyishadi.
Turkchada sarmak – o‘ramoq, bog‘lamoq degani.
@akademik_til
25.04.202510:28
#Chingizxon
CHINGIZXONNING HOKIMIYAT YO‘LIDAGI BIRINCHI QURBONLIGI
Chingizxon (Temuchin) o‘zining akasi Behter (yoki Bekter) bilan ovqat talashib, janjallashib, uni o‘ldiradi.
Voqea shunday bo‘lgan:
Temuchin va uning akasi Behter baliq ovlayotganda ovlangan o‘ljani bo‘lisholmaydi. Behter Temuchindan kuchliroq bo‘lgani uchun o‘ljani o‘ziga olib qo‘ymoqchi bo‘ladi. Bunga g‘azablangan Temuchin Bekterni o‘ldirishga qaror qiladi. Ul Bekterga yashirincha kamondan o‘q otib o‘ldiradi.
Bu voqea Chingizxonning bolalik hayotida kuch va hukmronlik uchun kurashning qanchalik shiddatli va qonli bo‘lganini ko‘rsatadi. Shundan keyin Temuchin oilasi ichida yetakchi mavqega ega bo‘ladi.
@akademik_til
CHINGIZXONNING HOKIMIYAT YO‘LIDAGI BIRINCHI QURBONLIGI
Chingizxon (Temuchin) o‘zining akasi Behter (yoki Bekter) bilan ovqat talashib, janjallashib, uni o‘ldiradi.
Voqea shunday bo‘lgan:
Temuchin va uning akasi Behter baliq ovlayotganda ovlangan o‘ljani bo‘lisholmaydi. Behter Temuchindan kuchliroq bo‘lgani uchun o‘ljani o‘ziga olib qo‘ymoqchi bo‘ladi. Bunga g‘azablangan Temuchin Bekterni o‘ldirishga qaror qiladi. Ul Bekterga yashirincha kamondan o‘q otib o‘ldiradi.
Bu voqea Chingizxonning bolalik hayotida kuch va hukmronlik uchun kurashning qanchalik shiddatli va qonli bo‘lganini ko‘rsatadi. Shundan keyin Temuchin oilasi ichida yetakchi mavqega ega bo‘ladi.
@akademik_til
23.04.202502:33
#Etimologiya #Xitoycha
CHIYLAMOQ XITOYCHAMI?
Qimorbozlik terminlaridan uzoqlashmaymiz.
Karta o‘yinida kartani aralashtirish CHIYLAMOQ deyiladi. Mana shu so‘z xitoy tilidan kirib kelgan desam ishonasizlarmi?
"O‘zbek tilining izohli so‘zligi"da bu so‘zga quyidagicha ta'rif berilgan.
ChIYLAMOQ - a) Aralashtirmoq (o'yin qartasini). b) Qo'lda yoki maxsus yigiruv asbobi vositasida ipni, ipakni pishitmoq, tovlamoq.
Hammamiz karta o‘yini o‘ynaganmiz yoki biror yerda bu o‘yinni ko‘rganmiz. Bu o‘yinda ishlatiladigan mashhur so‘zni ishitgansiz. Ya'ni "chiyla-" so‘zi.
Bu so‘z xitoychada SI – kartani aralashtirmoq so‘zidan olingan. Xitoy tilidan uyg‘urchada SHILIMAQ, CHILIMAQ (aralashtirmoq) bo‘lib o‘zlashgan. Uyg‘urcha orqali o‘zbek tiliga bugungi shaklda kirib kelgan.
Xitoycha [si-] >> uyg‘urcha [chili-, shili-] >> o‘zbekcha [chiyla-].
[Tursunov U., O‘rinboyev B., Aliyev A. O‘zbek adabiy tili tarixi. Toshkent. "O‘qituvchi". 1995.]
@akademik_til
CHIYLAMOQ XITOYCHAMI?
Qimorbozlik terminlaridan uzoqlashmaymiz.
Karta o‘yinida kartani aralashtirish CHIYLAMOQ deyiladi. Mana shu so‘z xitoy tilidan kirib kelgan desam ishonasizlarmi?
"O‘zbek tilining izohli so‘zligi"da bu so‘zga quyidagicha ta'rif berilgan.
ChIYLAMOQ - a) Aralashtirmoq (o'yin qartasini). b) Qo'lda yoki maxsus yigiruv asbobi vositasida ipni, ipakni pishitmoq, tovlamoq.
Hammamiz karta o‘yini o‘ynaganmiz yoki biror yerda bu o‘yinni ko‘rganmiz. Bu o‘yinda ishlatiladigan mashhur so‘zni ishitgansiz. Ya'ni "chiyla-" so‘zi.
Bu so‘z xitoychada SI – kartani aralashtirmoq so‘zidan olingan. Xitoy tilidan uyg‘urchada SHILIMAQ, CHILIMAQ (aralashtirmoq) bo‘lib o‘zlashgan. Uyg‘urcha orqali o‘zbek tiliga bugungi shaklda kirib kelgan.
Xitoycha [si-] >> uyg‘urcha [chili-, shili-] >> o‘zbekcha [chiyla-].
[Tursunov U., O‘rinboyev B., Aliyev A. O‘zbek adabiy tili tarixi. Toshkent. "O‘qituvchi". 1995.]
@akademik_til
22.04.202505:46
#Avesto #Zardushtiylik #Mifologiya
"Avesto"da Xo‘roz va uning qichqirishi tungi jin-ajina quvishiga inonch.
U Pravdarsh qushidir (xo‘roz)... Bu qush bomdod mahali erta tongda shunday deb bong uradi:
Ey, insonlar!
Oyoqqa qalqing! Devlarni itqitib tashlaguvchi go‘zal Ashah – haqiqatni vasf aylang!..."
[Avesto. Toshkent. "Ta'lim nashriyoti". 2021].
@akademik_til
"Avesto"da Xo‘roz va uning qichqirishi tungi jin-ajina quvishiga inonch.
U Pravdarsh qushidir (xo‘roz)... Bu qush bomdod mahali erta tongda shunday deb bong uradi:
Ey, insonlar!
Oyoqqa qalqing! Devlarni itqitib tashlaguvchi go‘zal Ashah – haqiqatni vasf aylang!..."
[Avesto. Toshkent. "Ta'lim nashriyoti". 2021].
@akademik_til
Қайта жіберілді:
Асанов формати
21.04.202511:29
#этимология
Дарвоқе, яна бир ўхшаш саволни кўп учратаман. “Ўзбек тилидаги қайси шакл бирламчи – ‘мен’ми ёки ‘ман’ми?”, деган. Компаративистика бу саволга ҳам аниқ жавоб беради.
Гап шундаки, “мен” ва “ман” шаклан жуда ўхшаш ва маъноси бир хил бўлишига қарамай, аслида мутлақо бошқа-бошқа сўзлар, ҳатто қариндош эмас. Бу олмошларнинг бугунига эмас, ўтмишига назар ташлаш саволнинг ечимини тақдим этади.
“Мен” соф туркча биринчи шахс кишилик олмоши бўлиб, унинг қадимги турк тили манбаларида қайд этилган шакли – bän. Қадимги турк тилида сўзлар m товушидан бошланмаган. Кейинчалик сўз бошидаги b баъзи туркий тилларда m’га ўтган. Бу жараён ҳам бир текис бормаган: Туркия туркчасида ben шакли сақланиб қолгани ҳолда, унга энг яқин қариндош бўлмиш озарбайжон тилида mǝn ишлатилади. Қипчоқ ва қарлуқ тилларида men, лекин biz ўзгаришсиз қолган, ваҳоланки b>m қонуниятига мувофиқ у ҳам miz’га айланиши керак эди. Фақатгина лобнор тилида men ва miz шакллари b’лик инвариантларни тўла сиқиб чиқарган (“миз” шакли қарлуқ ва қипчоқ тилларида ҳам юзага келган, аммо мустақил олмош сифатида эмас, шахс-сон қўшимчаси сифатида қўлланади).
Янада чуқурроқ кавласак, bän пратурк тилидаги биринчи шахсни бирликдаги bi олмошига бориб тақалади. Унга қўшимчалар қўшиш йўли билан bän ва biz олмошлари ясалган.
“Ман” эса форсча олмошдир. Қадимги форс тилида ҳамда ўрта форс тилининг илк босқичларида “мен” маъносини берувчи олмош az бўлган. Ўрта форс тили ривожланиши асносида az тушиб қолиб, унинг ўрнида “меники”, “менинг” маъноларини берувчи man олмоши ишлатила бошланган. Форс тилидан бу сўз ўзбек тилининг айрим қарлуқ диалектларига ўтган.
Бу диалектларга контаминация йўли билан, яъни ўхшатма қилиб “сан” деган иккинчи шахс олмоши ҳам ясалган. Бундай шакл туркий тилларда ҳам, форс тилида ҳам йўқ, бу ўзбек шеваларида XVII–XVIII асрларда вужудга келган сўз. Асл туркий шакл, тушуниб турганингиздек, “сен”дир.
👉 @AsanovEldar
Дарвоқе, яна бир ўхшаш саволни кўп учратаман. “Ўзбек тилидаги қайси шакл бирламчи – ‘мен’ми ёки ‘ман’ми?”, деган. Компаративистика бу саволга ҳам аниқ жавоб беради.
Гап шундаки, “мен” ва “ман” шаклан жуда ўхшаш ва маъноси бир хил бўлишига қарамай, аслида мутлақо бошқа-бошқа сўзлар, ҳатто қариндош эмас. Бу олмошларнинг бугунига эмас, ўтмишига назар ташлаш саволнинг ечимини тақдим этади.
“Мен” соф туркча биринчи шахс кишилик олмоши бўлиб, унинг қадимги турк тили манбаларида қайд этилган шакли – bän. Қадимги турк тилида сўзлар m товушидан бошланмаган. Кейинчалик сўз бошидаги b баъзи туркий тилларда m’га ўтган. Бу жараён ҳам бир текис бормаган: Туркия туркчасида ben шакли сақланиб қолгани ҳолда, унга энг яқин қариндош бўлмиш озарбайжон тилида mǝn ишлатилади. Қипчоқ ва қарлуқ тилларида men, лекин biz ўзгаришсиз қолган, ваҳоланки b>m қонуниятига мувофиқ у ҳам miz’га айланиши керак эди. Фақатгина лобнор тилида men ва miz шакллари b’лик инвариантларни тўла сиқиб чиқарган (“миз” шакли қарлуқ ва қипчоқ тилларида ҳам юзага келган, аммо мустақил олмош сифатида эмас, шахс-сон қўшимчаси сифатида қўлланади).
Янада чуқурроқ кавласак, bän пратурк тилидаги биринчи шахсни бирликдаги bi олмошига бориб тақалади. Унга қўшимчалар қўшиш йўли билан bän ва biz олмошлари ясалган.
“Ман” эса форсча олмошдир. Қадимги форс тилида ҳамда ўрта форс тилининг илк босқичларида “мен” маъносини берувчи олмош az бўлган. Ўрта форс тили ривожланиши асносида az тушиб қолиб, унинг ўрнида “меники”, “менинг” маъноларини берувчи man олмоши ишлатила бошланган. Форс тилидан бу сўз ўзбек тилининг айрим қарлуқ диалектларига ўтган.
Бу диалектларга контаминация йўли билан, яъни ўхшатма қилиб “сан” деган иккинчи шахс олмоши ҳам ясалган. Бундай шакл туркий тилларда ҳам, форс тилида ҳам йўқ, бу ўзбек шеваларида XVII–XVIII асрларда вужудга келган сўз. Асл туркий шакл, тушуниб турганингиздек, “сен”дир.
👉 @AsanovEldar
20.04.202511:20
#Hindcha #Sheva
Hind tilidan uzoqlashmaymiz.
Hind tilida kurka (indyuk) parandasini "gulugulu" (asosan, bolalar nutqida) deyishar ekan.
📌 Farg‘ona shevasida shu parandani "g‘ulig‘uli" deyishadi.
Menimcha, bu tovushga taqlid natijasida kelib chiqqan bo‘lishi mumkin. 🧐
@akademik_til
Hind tilidan uzoqlashmaymiz.
Hind tilida kurka (indyuk) parandasini "gulugulu" (asosan, bolalar nutqida) deyishar ekan.
📌 Farg‘ona shevasida shu parandani "g‘ulig‘uli" deyishadi.
Menimcha, bu tovushga taqlid natijasida kelib chiqqan bo‘lishi mumkin. 🧐
@akademik_til
18.04.202513:52
#Etnografiya
TOK DO‘LMA YOKI KOVATOK DO‘LMA
[Karim MAHMUDOV. O‘zbek tansiq taomlari. – Toshkent. "Mehnat". 1989].
@akademik_til
TOK DO‘LMA YOKI KOVATOK DO‘LMA
[Karim MAHMUDOV. O‘zbek tansiq taomlari. – Toshkent. "Mehnat". 1989].
@akademik_til
24.04.202508:13
#Etnografiya #Yemak
JIZZA
Odamning sovugʻi oshganida koʻproq shoʻr narsa yeb qoʻyganda, ogʻzidan suv kelib oshqozon jizillaganda, koʻngil yogʻliroq narsa tilaganida tayyorlanadi.
Qoʻy dumbasini olib loʻnda-loʻnda qilib toʻgʻrab qizitilgan qozonga solasiz, vaqti-vaqti bilan kovlab turasiz, erib oʻz yogʻiga qovuriladi. Dumbaning jizzasi qovurilganida olib likopchaga solib yirikroq toʻgʻralgan piyoz, rediskadan, yoz oylarida pomidor yo bodringdan garnir qilib beriladi.
👉 Farg‘ona va Toshkentda, asosan, palovdan oldin qorinni aldab turish uchun yeyiladi.
👉 Sizning shevangizda qanday?
@akademik_til
JIZZA
Odamning sovugʻi oshganida koʻproq shoʻr narsa yeb qoʻyganda, ogʻzidan suv kelib oshqozon jizillaganda, koʻngil yogʻliroq narsa tilaganida tayyorlanadi.
Qoʻy dumbasini olib loʻnda-loʻnda qilib toʻgʻrab qizitilgan qozonga solasiz, vaqti-vaqti bilan kovlab turasiz, erib oʻz yogʻiga qovuriladi. Dumbaning jizzasi qovurilganida olib likopchaga solib yirikroq toʻgʻralgan piyoz, rediskadan, yoz oylarida pomidor yo bodringdan garnir qilib beriladi.
👉 Farg‘ona va Toshkentda, asosan, palovdan oldin qorinni aldab turish uchun yeyiladi.
👉 Sizning shevangizda qanday?
@akademik_til
22.04.202511:15
#Irimlar
Buni qarang.☝️Irimlar, nafaqat, xalqning kundalik faoliyatida, balki, qimorbozlik o‘yinlarigacha o‘z aksini topgan.
Qimorboz qo‘li baland (omadi) kelishi uchun ong yelkasini silaydi. E'tibor bering, ong yelkasini.
["O‘yin" filmidan].
@akademik_til
Buni qarang.☝️Irimlar, nafaqat, xalqning kundalik faoliyatida, balki, qimorbozlik o‘yinlarigacha o‘z aksini topgan.
Qimorboz qo‘li baland (omadi) kelishi uchun ong yelkasini silaydi. E'tibor bering, ong yelkasini.
["O‘yin" filmidan].
@akademik_til
21.04.202518:00
#Men
O‘zi Shoh Jamshid bobomizdan bizga ko‘p narsalar va odatlar meros qolgan. Juda bir o‘rnak bo‘ladigan inson bo‘lgan ekan-da. 😁
Aytgandek, Navro‘z bayramimizning kelib chiqishi ham shu kishining mo‘tabar nomlari bilan bog‘liq.
@akademik_til
O‘zi Shoh Jamshid bobomizdan bizga ko‘p narsalar va odatlar meros qolgan. Juda bir o‘rnak bo‘ladigan inson bo‘lgan ekan-da. 😁
Aytgandek, Navro‘z bayramimizning kelib chiqishi ham shu kishining mo‘tabar nomlari bilan bog‘liq.
@akademik_til
21.04.202511:27
#Izoh
Yuqoridagi ikki holatga tahlil qilib ko‘ramiz.
1. Farg‘ona shevasidagi "ona" anglamida qo‘llanuvchi AYA leksikasi polisemantik (ko‘p ma'nolik) xususiyatiga ega. Ya'ni bu shevada ona anglamidan tashqari, bu so‘z ayollarga murojaat shaklida qo‘llaniladi. Masalan, o‘zingiz tanimagan biror ayolni chaqirmoqchi bo‘lsangiz AYA deb murojaat qilasiz. Shunga monand uyma-uy yurib, tilanchilik lo‘lilar ham o‘zganing uyiga kelganida AYA-YU tarzidan murojaat qilishadi.
2. "Man" bu forscha so‘z, "men" esa turkcha. Farg‘ona, umuman, O‘zbekistonning ko‘pchilik shahar shevalari forsiylashgan zona hisoblanadi. Qishloq shevalarida esa asl turkcha so‘zlar saqlanib qolgan. MAN olmoshi, asosan, forsiylashgan shahar zonalarida ishlatiladi. Lekin adabiy tilga "qishloqi"larning MENi olingan. 😎
@akademik_til
Yuqoridagi ikki holatga tahlil qilib ko‘ramiz.
1. Farg‘ona shevasidagi "ona" anglamida qo‘llanuvchi AYA leksikasi polisemantik (ko‘p ma'nolik) xususiyatiga ega. Ya'ni bu shevada ona anglamidan tashqari, bu so‘z ayollarga murojaat shaklida qo‘llaniladi. Masalan, o‘zingiz tanimagan biror ayolni chaqirmoqchi bo‘lsangiz AYA deb murojaat qilasiz. Shunga monand uyma-uy yurib, tilanchilik lo‘lilar ham o‘zganing uyiga kelganida AYA-YU tarzidan murojaat qilishadi.
2. "Man" bu forscha so‘z, "men" esa turkcha. Farg‘ona, umuman, O‘zbekistonning ko‘pchilik shahar shevalari forsiylashgan zona hisoblanadi. Qishloq shevalarida esa asl turkcha so‘zlar saqlanib qolgan. MAN olmoshi, asosan, forsiylashgan shahar zonalarida ishlatiladi. Lekin adabiy tilga "qishloqi"larning MENi olingan. 😎
@akademik_til
19.04.202515:31
#Sheva #Xorazm #Surxondaryo #Farğona
📌 JO‘SHMOQ – Xorazm va Surxondaryo shevasida chin ko‘ngildan mehmon qilmoq, ziyofat bermoq.
Og‘a siz jo‘shing [Og‘a siz mehmon qiling].
📌 Farg‘ona shevasida, aynan, shu ma'noda ERIMOQ so‘zi qo‘llaniladi.
Bugun men sizga eriyman Bugun men sizni mehmon qilaman].
👉 Sizning shevangizda bu ma'no qaysi so‘z bilan aytiladi, izohlarda qoldiring!
@akademik_til
📌 JO‘SHMOQ – Xorazm va Surxondaryo shevasida chin ko‘ngildan mehmon qilmoq, ziyofat bermoq.
Og‘a siz jo‘shing [Og‘a siz mehmon qiling].
📌 Farg‘ona shevasida, aynan, shu ma'noda ERIMOQ so‘zi qo‘llaniladi.
Bugun men sizga eriyman Bugun men sizni mehmon qilaman].
👉 Sizning shevangizda bu ma'no qaysi so‘z bilan aytiladi, izohlarda qoldiring!
@akademik_til
18.04.202512:06
#Etnografiya
🍚 + ☘ + 🪡 = ?
@akademik_til
🍚 + ☘ + 🪡 = ?
@akademik_til
23.04.202516:14
#Etimologiya #Xitoycha
XONIM XITOYCHA SO‘Z
Ko‘pchilik o‘zbek xamirli ovqatlari singari bu so‘z ham xitoychadir. "Xonim"ning asl nomi "Xunon"dir.
Xunon bizga uyg‘ur oshpazligidan qadimda kirib kelgan tansiq taom bo‘lib, lug‘aviy ma'nosi "Xu" – bug‘, "non" – xamir degani bo‘ladi. Biroq Toshknetda ushbu taomning nomini "xonim" deb buzib ataydilar." "Xonim" ovqatning emas, balki ayol kishining atamasi boʻlishi mumkin. Aslida "Xu" – bugʻ (par) va "non" – xamir (non) soʻzlaridan kelib chiqib, bugʻda pishgan non maʼnosining anglatadi. Boshqa bir versiyaga koʻra atama Xitoycha «Xu-myan» dan olingan boʻlib, bu ham bugʻlama xamir maʼnosida. Lekin zinxor «xonim» emas.
[Karim MAHMUDOV. O‘zbek tansiq taomlari. – Toshkent. "Mehnat". 1989].
@akademik_til
XONIM XITOYCHA SO‘Z
Ko‘pchilik o‘zbek xamirli ovqatlari singari bu so‘z ham xitoychadir. "Xonim"ning asl nomi "Xunon"dir.
Xunon bizga uyg‘ur oshpazligidan qadimda kirib kelgan tansiq taom bo‘lib, lug‘aviy ma'nosi "Xu" – bug‘, "non" – xamir degani bo‘ladi. Biroq Toshknetda ushbu taomning nomini "xonim" deb buzib ataydilar." "Xonim" ovqatning emas, balki ayol kishining atamasi boʻlishi mumkin. Aslida "Xu" – bugʻ (par) va "non" – xamir (non) soʻzlaridan kelib chiqib, bugʻda pishgan non maʼnosining anglatadi. Boshqa bir versiyaga koʻra atama Xitoycha «Xu-myan» dan olingan boʻlib, bu ham bugʻlama xamir maʼnosida. Lekin zinxor «xonim» emas.
[Karim MAHMUDOV. O‘zbek tansiq taomlari. – Toshkent. "Mehnat". 1989].
@akademik_til
22.04.202510:52
#Argo
Qimorbozlik argolari.
👉 Gardkam – und. s. Qimor o'yinida oshiq tashlashda aytiladigan xitob.
👉 Oshig'i olchi - Ishi o'ngdan kelgan, yurishgan, omadi kelgan.
👉 Yo Jamshid!
["Shum bola" filmdan].
@akademik_til
Qimorbozlik argolari.
👉 Gardkam – und. s. Qimor o'yinida oshiq tashlashda aytiladigan xitob.
👉 Oshig'i olchi - Ishi o'ngdan kelgan, yurishgan, omadi kelgan.
👉 Yo Jamshid!
["Shum bola" filmdan].
@akademik_til
21.04.202517:42
#Jomi_Jam
Jomi Jam!
Jomi Jam – bu Shoh Jamshidning afsonaviy "may kosasi" bo‘lib, mumtoz adabiyotda keng tarqalgan ifodalardan biridir. Afsonalarga ko‘ra, Shoh Jamshid mayni kashf etgan hukmdor sifatida tanilgan. "Shohnoma"da esa Jomi Jam, Shoh Jamshidning hech qachon tugamaydigan may kosasi sifatida tasvirlangan. Bu ifoda ko‘pincha, ilohiy bilim, qudrat yoki baxtning davomiyligi va to‘xtovsizligi ramzi sifatida ishlatiladi.
Jomi Jamning tasvirlanishi, o‘zining cheksiz yuksakligi, barcha narsalarga ta'sir qilish qobiliyati va ruhiy uyg‘unlikni ifodalaydi. Mumtoz adabiyotda, bu ifoda ko‘pincha ma'naviy yetuklik, donolik va vaqtning o‘zgarmas tabiati bilan bog‘lanadi. Shoh Jamshidning "hech qachon tugamaydigan may kosasi" tasviri esa, insoniyatning dunyoqarashi, ma'naviy va jismoniy ehtiyojlarining muvozanatiga ishora qiladi.
@akademik_til
Jomi Jam!
Jomi Jam – bu Shoh Jamshidning afsonaviy "may kosasi" bo‘lib, mumtoz adabiyotda keng tarqalgan ifodalardan biridir. Afsonalarga ko‘ra, Shoh Jamshid mayni kashf etgan hukmdor sifatida tanilgan. "Shohnoma"da esa Jomi Jam, Shoh Jamshidning hech qachon tugamaydigan may kosasi sifatida tasvirlangan. Bu ifoda ko‘pincha, ilohiy bilim, qudrat yoki baxtning davomiyligi va to‘xtovsizligi ramzi sifatida ishlatiladi.
Jomi Jamning tasvirlanishi, o‘zining cheksiz yuksakligi, barcha narsalarga ta'sir qilish qobiliyati va ruhiy uyg‘unlikni ifodalaydi. Mumtoz adabiyotda, bu ifoda ko‘pincha ma'naviy yetuklik, donolik va vaqtning o‘zgarmas tabiati bilan bog‘lanadi. Shoh Jamshidning "hech qachon tugamaydigan may kosasi" tasviri esa, insoniyatning dunyoqarashi, ma'naviy va jismoniy ehtiyojlarining muvozanatiga ishora qiladi.
@akademik_til
21.04.202510:07
#Men
Farg‘onada bo‘lgan voqea.
Istirohat bog‘i oralab, tevarakni tomosha qilib ketayotsam, bir yosh ona qizchasiga tanbeh beryapti.
– Men senga necha marta aytganman, AYA debmas, OYIJON deb chaqir. AYA deb lo‘lilar aytadi. 😡
Shunga o‘xshash holatni oldin ham bir yerda kuzatgan edim.
Bir bolachaning buvisi yuqoridagidek nevarasi uqtirar edi.
– Bolam siz MEN deb emas, MAN deb ayting.
– Nega buvi?
– Chunki, MEN deb qishlaqilar aytadi. 🤬
👉 Tilchi bo‘lish qiying!
@akademik_til
Farg‘onada bo‘lgan voqea.
Istirohat bog‘i oralab, tevarakni tomosha qilib ketayotsam, bir yosh ona qizchasiga tanbeh beryapti.
– Men senga necha marta aytganman, AYA debmas, OYIJON deb chaqir. AYA deb lo‘lilar aytadi. 😡
Shunga o‘xshash holatni oldin ham bir yerda kuzatgan edim.
Bir bolachaning buvisi yuqoridagidek nevarasi uqtirar edi.
– Bolam siz MEN deb emas, MAN deb ayting.
– Nega buvi?
– Chunki, MEN deb qishlaqilar aytadi. 🤬
👉 Tilchi bo‘lish qiying!
@akademik_til
18.04.202517:07
#Etimologiya #Põstak #Sõğdcha
PO‘STAK SO‘G‘DCHA SO‘Z
B. G‘aribning "So‘g‘dcha so‘zligi"da po‘stak so‘zini bergan:
8228 pwstk
کتاب نوشته نامه سند در بیشتر متون - Aksariyat matnlarda kitob yozilgan
pōstē (pwsty, pwst'y, pwstk)
👉 Qadimgi forscha: pavastā;
👉 Parfiyacha: pwstg;
👉 Sankrit: pustaka.
Tushum k.. pwstkw, pwstw;
Chiqish k. pwst;
Ko‘plik: pwstyt, pwstkt;
Vosita ko‘plik: pwstyty
kitob, Sutra, hujjat, yozuv, pergament
8229 pwst'y pwst'k
8230 pwst(h)
پوست، چرم، نامه - Teri, po‘st, xat
pōst
Teri, charm.
[B. Gharib. Sogdian dictionary (Sogdian-Persian-English) Farhangan publikation. 1995].
@akademik_til
PO‘STAK SO‘G‘DCHA SO‘Z
B. G‘aribning "So‘g‘dcha so‘zligi"da po‘stak so‘zini bergan:
8228 pwstk
کتاب نوشته نامه سند در بیشتر متون - Aksariyat matnlarda kitob yozilgan
pōstē (pwsty, pwst'y, pwstk)
👉 Qadimgi forscha: pavastā;
👉 Parfiyacha: pwstg;
👉 Sankrit: pustaka.
Tushum k.. pwstkw, pwstw;
Chiqish k. pwst;
Ko‘plik: pwstyt, pwstkt;
Vosita ko‘plik: pwstyty
kitob, Sutra, hujjat, yozuv, pergament
8229 pwst'y pwst'k
8230 pwst(h)
پوست، چرم، نامه - Teri, po‘st, xat
pōst
Teri, charm.
[B. Gharib. Sogdian dictionary (Sogdian-Persian-English) Farhangan publikation. 1995].
@akademik_til
18.04.202509:40
#Maqola.
Osman Fikri SERTKAYA. Elma Kelimesinin Kökeni Üzerine. Türk dili.
Ushbu maqolada "olma" so‘zining turkchaga kirib kelishi va uning turkcha ekanligi isbotlashga urinish hollari haqida yozilgan ekan.
@akademik_til
Osman Fikri SERTKAYA. Elma Kelimesinin Kökeni Üzerine. Türk dili.
Ushbu maqolada "olma" so‘zining turkchaga kirib kelishi va uning turkcha ekanligi isbotlashga urinish hollari haqida yozilgan ekan.
@akademik_til
Көрсетілген 1 - 24 арасынан 270
Көбірек мүмкіндіктерді ашу үшін кіріңіз.