بررسی دلایل مرکزیت و سکون زمین در خلاصة الهیئة اثر سیدعلی رئیس
✍️ امیرمحمد گمینی و ناصر حایری
خلاصة الهیئة اثر سید علی رئیس (-۹۷۰ق) اولین اثر هیئت به زبان ترکی شناخته می‌شود. تألیف
آثاری در زمینۀ هیئت با تمرکز بر ساختار فیزیکی افلاک و زمین بر اساس مدل‌های بطلمیوسی، به
پیروی از کتاب فی هیئةالعالمِ ابن هیثم (۳۵۴- ح۴۳۰ق) آغاز شد. کتاب‌های هیئت از حدود
قرن ششم هجری به دو شکل نوشته می‌شدند: مختصر و جامع. برجسته‌ترین آثار جامع در هیئت،
در قرن هفتم هجری نوشته شدند، از جمله التذکرة فی الهیئة نوشتۀ نصیرالدین طوسی (۵۷۹- ۶۷۲ق)، کتاب الهیئة نوشتۀ مؤیدالدین عرضی (-۶۶۴ق) و سه‌گانهٔ قطب‌الدین شیرازی (۶۳۳- ۷۱۰ق). این رساله‌ها تأثیرگذارترین آثار هیئت و بهترین منبع برای شناخت کیهانشناسی علمی در دورۀ اسلامی ازجمله بحث مرکزیت و سکون زمین به شمار می‌روند. کتاب‌های هیئت معمولاً از ساختار چهارقسمتی متعارف پیروی می‌کردند:
۱. مقدمات: هندسه، فلسفۀ طبیعی، مناظر (نورشناخت).
۲. هیئت زمین و اجرام آسمانی: سکون و مرکزیت زمین، ترتیب افلاک، الگوهای بطلمیوسی (و غیربطلمیوسی) افلاک و غیره.
۳. جغرافیای ریاضی: اقلیمها، رودخانه‌ها، کوه‌ها و غیره.
۴. محاسبۀ اندازه‌ها و فواصل سیارات از زمین.
مأخذ: دوشمارۀ ۲۶-۲۵ «میراث علمی اسلام و ایران»
@mirasmaktoob
.
