Dunyo bugungi kunda global reaksiya davrining faol bosqichiga kirdi. Bu jarayonning ildizi 2007-yilda Vladimir Putinning Myunxendagi xavfsizlik konferensiyasidagi nutqiga borib taqaladi. Aynan shu paytda xalqaro maydonda G‘arbning liberal demokratik qadriyatlari va globalizatsiya siyosatiga qarshi ilk ochiq norozilik bildirildi. Ushbu reaksiya jarayoni 2016-yilda Donald Trampning AQSh prezidenti etib saylanishi bilan sezilarli darajada kuchaydi, 2025-yilda esa u hokimiyatga qaytishi reaksiyaning to‘liq shakllangan bosqichga o‘tishini anglatadi.
1990-yillarda boshlangan globalizatsiya jarayoni dunyoda liberal qadriyatlarning kengayishiga olib keldi. Ammo oxirgi o‘n yilliklarda ayrim davlatlar va jamiyatlar ushbu yo‘nalishga qarshi turib, ortga qaytishni afzal ko‘rmoqda. Buning asosiy sababi millatchilik va realpolitik tamoyillarining qayta tiklanishidir. Bugungi dunyo hozirga kelib, aynan ushbu jarayonning eng muhim bosqichiga kirganini ko‘rish mumkin.
Siyosiy tarix shuni ko‘rsatadiki, har qanday dominant ideologiya muqarrar ravishda unga qarshi reaksiya keltirib chiqaradi. XX asrda inqilobiy g‘oyalar qanday qarama-qarshi kuchlarni yuzaga chiqargan bo‘lsa, bugungi dunyoda ham liberal demokratik tartibga nisbatan reaksion harakatlar shakllanmoqda. Bu jarayonning asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat:
• Reaksiya konstruktiv emas, balki destruktiv xususiyatga ega
Asosiy maqsad yangi siyosiy tizim yaratish emas, balki mavjud global tartibotga qarshi chiqish, uni zaiflashtirish yoki yo‘q qilishdir. Shu bois reaksiya tarafdorlari yangi dunyo barpo etish o‘rniga eski tartibotni tiklash yoki globalizatsiya jarayonini sekinlashtirishni afzal ko‘rmoqda.
• Putin va Tramp reaksiyaning sababi emas, balki natijasi.
Ularning rahbarlikka kelishi jamiyatlarda allaqachon shakllanib bo‘lgan tendensiyalarning sirtga chiqishidan dalolat beradi. Tramp va Putin bo‘lmagan taqdirda ham, ushbu jarayon boshqa yetakchilar bilan davom etgan bo‘lardi.
• Reaksiya natijasida yangi normal holat yuzaga kelishi mumkin.
Siyosiy reaksiyalar doimiy emas va ular yangi siyosiy paradigmalar shakllanishi uchun sharoit yaratishi mumkin. Tramp va unga o‘xshash yetakchilarning siyosati liberal g‘oyalarning cheklanishiga olib kelsa ham, kelajakda bunday qarashlarga qarshi yangi yondashuvlar shakllanishi ehtimoli yuqori.
Reaksiya jarayoni uzoq davom etishi mumkin, chunki bunday jarayonlar ko‘pincha bir necha avlodga cho‘ziladi. Ammo Sergey Kapitsaning nazariyasiga ko‘ra, zamonaviy dunyoda tarixiy jarayonlar ancha tez kechadi. Bu shuni anglatadiki, reaksiya o‘z cho‘qqisiga tezroq yetishi va undan keyin yangi normal holat shakllanishi ehtimoli yuqori.
Reaksiyaning tugashi uchun ikki asosiy ssenariy mavjud:
• Agar reaktsiya o‘zining barcha resurslarini sarflab bo‘lsa, u tabiiy ravishda o‘z-o‘zidan yo‘qoladi.
• Agar unga qarshi yangi siyosiy va ijtimoiy harakat shakllansa, reaksiya davri kutilganidan tezroq yakunlanishi mumkin.
Ushbu reaktsiya liberal g‘oyalarning pasayishiga olib kelayotgan bo‘lsa-da, uzoq muddatli nuqtayi nazardan, aynan shu jarayon keyinchalik yangi siyosiy paradigmaga o‘tish uchun zamin yaratishi mumkin. Shu bois, kelajakdagi yangi normalizatsiya aynan ushbu reaksiyaga berilgan javob sifatida shakllanadi.
@therealniyozov
