Bilaman illuziyasidan qanday qutulish mumkin?
Abiturient vaqtimda ustoz ona tilidan dars o’tyaptilar, oldimdagi do’stim e’tiborsiz, yozmasdan o’tiribdi. “Nega yozmayapsan?” desam, “Buni men bilaman, o’tganmiz,” dedi.
Keyingi dars boshqa do’stim ustozning har bir aytganini yozib olayotganini ko’rdim. “Nega buncha yozayapsan? Sen bilasanku,” dedim. Muhammad: “Xuddi bilmaydigandek o’rganmasang, o’rganolmaysan,” dedi. Vaholanki, ikkinchi yigit shu vaqtda shahrimizdagi eng kuchli abiturient edi. U yozardi, ustozlarning har bir aytganini qilardi.
Yil oxirida birinchi do’stim 185 ball, ikkinchisi esa 210 atrofida ball yig’di.
Siz dars o’tayotganingizda ham shunday bo’lib tursa kerak. “Ustoz, men bu mavzuni bilaman,” deydi chalaroq biladigan o’quvchilar. Yozgisi, eshitgisi kelmaydi ba’zan. So’rasangiz, bilmaydi.
Nega?
Metacognition — fikrlashimizni ongli ravishda kuzatishimiz, nimalarni bilishimiz va bilmasligimizni anglashimiz.
Biror narsani qayta-qayta o’qirkanmiz, eshitarkanmiz, boshidagidan ko’ra tanishroq, tushunarliroq bo’lib boraveradi. Oqibatda “haaa, bilarkanman” degan illuziyani yaratib qo’yadi. Sabab: biz o’zimizni, qobilyatlarimizni bilmaymiz, o’lchay olmaymiz. O’zimizga chetdan baho berolmaymiz. Bugun shuni o’rganamiz.
O’quvchilar imtihonlarda, testlarda, darslarda qiynalib qolishining sababi ham shu.
Nima qilish kerak?
1. Mavzu o’tib bo’lganingizdan so’ng sinfga o’tilgan mavzuni o’z so’zlari bilan yozishini ayting. Hozir eshitgan gaplarining hammasi esidagidek tuyuladi, yozganda esa aslida adashganini biladi. Men 10 daqiqa oldin yozdirishni boshlayman.
2. Keyingi darsda bolalardan qayta so’rayotganda mavzuni necha foiz tushunganini tahmin qilishini so’rang. Va mavzu topshirib bo’lgandan keyin ham qayta baholashini so’rasangiz bo’ladi, 1-10 gacha. Shunda kutilma va reallik o’rtasini aniq bilib oladi.
3. Kitobning har bobini yoki kichik bo’limlarini tugatganingizda, o’z so’zlaringiz va misollaringiz bilan tushunganingizni yozing yoki gapiring. Qanchalik tushunayotganingizni bilib olasiz. Mustahkamlab olasiz.
@MuallimMuhammad
