Мир сегодня с "Юрий Подоляка"
Мир сегодня с "Юрий Подоляка"
Труха⚡️Україна
Труха⚡️Україна
Николаевский Ванёк
Николаевский Ванёк
Мир сегодня с "Юрий Подоляка"
Мир сегодня с "Юрий Подоляка"
Труха⚡️Україна
Труха⚡️Україна
Николаевский Ванёк
Николаевский Ванёк
~AkademiK TiL~ avatar
~AkademiK TiL~
~AkademiK TiL~ avatar
~AkademiK TiL~
07.05.202510:05
#Etnografiya
Nisholda qanday tayyorlanadi?

https://youtu.be/bed5xw42o6Q?si=EV0qK0GQETtK7wt4

@akademik_til
06.05.202516:49
#Sõzlik
Mo‘g‘ulcha so‘zliklarni titkilayotib, mana bu so‘zga ko‘zim tushib qoldi. Farg‘onaliklar sizga nimadirni eslatib yubormayaptimi?

@akademik_til
#Sheva
Farg‘onaning, ayrim, shevalarida "mahalladoshlarni ziyorat qilmoq" yoki "mahalladagi qarindoshlarnikiga mehmonga bormoq" anglamida MAHALLA OVLAMOQ iborasi ishlatiladi.

👉 Ayam mahalla ovlagani ketdilar.

@akademik_til
05.05.202516:55
Bunday chalkashliklar o‘tgan mavzularimizda ham kuzatilgan edi. M.Koshg‘ariy "Devonu lug‘otit turk" olma so‘zini [qadimgi shakli almila] turkcha deb bergan. Lekin uning kelib chiqishi toxarchaga borib taqalishi haqida yozgan edik.

@akademik_til
05.05.202514:02
#Savol
Ijtimoiy tarmoqlarda "o‘zbekcha gapir-gapirlar" ko‘payib ketibdi. Xalqimizga o‘zbek tilini o‘rgatish yaxshi. Lekin ko‘pchiligi rus tilini boykot qilgan holda fors va arabcha og‘ay so‘zlarni tiqishrishga urunishyapti. Sof o‘zbekcha (turkcha) so‘zlar esa javonlarda chang bosib, qolib ketyapti.

Hurmatli o‘quvchilar! Navbatdagi savolimizni taqdim etamiz. O‘zbek tilidagi NARVON so‘zini bilasiz. Fors tilida o‘zlashgan so‘z hisoblanadi. Uning sinonimlari bo‘lmish ZINA, ZINAPOYA, PILLAPOYA, POG‘ONA so‘zlari ham forschadir. Farg‘ona shevasi vakillari qo‘llaydigan ShOTI so‘zi esa xitoychadan kirib kelgan. Savol bu so‘zning asl turkchasi qanday bo‘lgan?

👉 Biroz ter to‘king, so‘zliklardan ham izlang.

@akademik_til
03.05.202514:03
#Tõxtam
Xullas, yakuniy to‘xtamga keladigan bo‘lsak:

Paqir – mis.
Chelak – po‘lat.

Bilib qo‘ygan yaxshi.

@akademik_til
07.05.202508:55
#Etnografiya
O‘ZBEK MILLIY CHEKIMLIGIMIZ.

Men xalqimni qusurlari bilan sevaman.

https://youtu.be/6uHQQCK61nY?si=qI7o3EP6pZ-Ea9L5

@akademik_til
06.05.202516:29
#Etimologiya
MEGAJIN

📌 Megajin – [mo‘g‘. megj – urg‘ochi qobon] – urg‘ochi cho‘chqa.
Bu leksik birlik ikki morfemadan tashkil topgan: meg (megj) va -jin.

👉 MEGJ – cho‘chqaning urg‘ochisi.
👉 MEGJI [< mege-jin] — bu so‘z Mo‘g‘ul tillari oilasiga kiruvchi turli lahjalarda quyidagicha uchraydi: xalxa: megj, qalmiq: měgǰ, buryat: megeje, dagur: megdji. Bu shakllarning barchasi “yovvoyi cho‘chqaning urg‘ochisi” ma’nosini bildiradi.

Qiyoslang:
👉 evenk: menedin — yovvoyi cho‘chqaning urg‘ochisi; ba’zida “ayiq” ma’nosida ham ishlatiladi.
👉 manchjur: mexe — yosh urg‘ochi cho‘chqa; ba’zida qochirilgan ho‘kiz (bo‘r) ma’nosida.

Shuningdek, evenk tilida quyidagi shakllar mavjud:
megetu — yovvoyi bug‘u;
mengetu — yovvoyi bug‘u-buqa;
mengti — yovvoyi bug‘u-buqa; ayrim hollarda “jigarrang bug‘u” ma’nosida ishlatiladi.

Turkiy tillarda:
qirg‘izcha: megejin (< mo‘g‘ulcha); turkmancha: mekejin (< mo‘g‘ulcha) — cho‘chqaning urg‘ochisi.

Manbalar:
[1. O‘zbek tilining izohli so‘zligi.
2. Санжеев Г.Д., Орловская М.Н., Шевернина З.В. Этимологический словарь
монгольских языков. II том. Москва
2016.].
3. Charles Bawden. Mongolian-english dictionary. Kegan Paul international London and New York. 1997.
4. Ferdinand D. Lessing. Mongolian-english dictionary. University of California press. Berkeley and Los Anjeles. 1960].

@akademik_til
#Savol
O‘zbek tilida o‘zlashgan ikkita o‘gay so‘zimiz bor. G‘UNAJIN va MEGAJIN so‘zlari. Shu so‘zlar tarkibidagi -jin komponentining ma'nosini bilasizmi?

@akademik_til
05.05.202516:30
#Izoh
Hurmatli o‘quvchilar!
Yuqorida biz tomonimizdan katta xatolikka yo‘l qo‘yildi. Uzr so‘raymiz.

M. Koshg‘ariyning "Devonu lug‘otit turk" asaridagi BAĞNA so‘zi asl forscha ekan. Bu so‘z bugungi o‘zbek tilida forscha pog‘ona shaklida ishlatiladi.

👉 Narvon so‘zining sof o‘zbekchasi hozircha ZANGI bo‘lib turibdi.

👉 Demak, "M. Koshg‘ariy"dagi ko‘p so‘zlar turkcha emas ekan. Tekshirish talab etiladi.

Manbalar:
[1.Древнетюркский словарь. Издательсто "наука" Ленинградское отделение. Ленинград. 1969. 78-bet.
2. O‘zbek tilining izohli so‘zligi].

@akademik_til
#Dondurma
O‘sha siz bilgan mashhur turk muzqaymog‘i DONDURMA ham shu o‘zakka borib taqaladi.

Toŋ > doŋ > don > dondurma.

@akademik_til
03.05.202513:59
#Etimologiya
CHELAK

Chelak sо‘zi turkcha chelmoq yoki chalmoq (bir narsaning yoy shaklida harakatlanishi) sо‘zidan yasalgan bо‘lishi ehtimoli yuksak. Chelakka suv olish uchun uni suvda yoy shaklida hakatlantirish kerak bо‘ladi. Tatarchada cho‘michni "chelpak" deyilishi bu fikrni quvvatlaydi. Ya'ni chо‘michga suv olish uchun uni suvda yoy shaklida harakatlantirish lozim. Demak, chelak – bu yoy shaklida harakatlantiriladigan buyum. Qо‘ng‘iroqni chalish uchun uni yoy shaklida harakatga keltiriladi. oyog‘idan chalishda ham yoy (yarim oy) shaklida harakat yuzaga keladi.

Yana bir ehtimol. turk tillarida pо‘lat chelik (chalik) deyiladi. Baqir (mis)dan yasalgan suv idishi paqir (tovush о‘zgarishi) deyilganiday, pо‘latdan yasalgan suv idishi nomi chelik, keyinchalik tovush о‘zgarishi natijasida chelak bо‘lgan bо‘lishi mumkin. (Tohir Vaqqosov)

https://uz.m.wiktionary.org/wiki/chelak

@akademik_til
07.05.202502:44
#Sõz
Oldin ham turk tillaridagi "jij" (çiç) o‘zagi haqida yozgan edim. Mana mo‘g‘ul tilida ham shunday asosli so‘zlar bor ekan. Bu o‘zak ikki til o‘rtasida kognat bo‘lishi ham mumkin.

Turk tillaridagi "jij" (çiç) asosli so‘zlar:
1. Jajji.
2. Jijaloq.
3. Jijamuq.
4. Jiji.
5. Jimjiloq.
6. Jichcha.
7. Jujuq.
8. Cho‘choq [asl anglami "kalta, pakana"].
9. Cho‘chqa.
10. Cüce [<t.turk.]<br>11. Civciv [<t.turk.].<br>12. Çocuk [<t.turk.]<br>
📌 Kognat — bu o‘xshash shakl va ma’noga ega bo‘lgan, kelib chiqishi bir (ya’ni umumiy ildizga ega) bo‘lgan so‘zlar.
Kognatlar asosan tarixiy tilshunoslikda tillar qarindoshligini aniqlashda muhim rol o‘ynaydi.

@akademik_til
06.05.202515:44
#Etimologiya
G‘UNAJIN

📌 G‘unajin — [mo‘g‘.] ikki yoshdan oshgan urg‘ochi qoramolni bildiruvchi nom.
Bu leksik birlik ikki morfemadan tashkil topgan: g‘una va -jin.

👉 G‘una — mo‘g‘ul tilida “uch yoshli buqa (yoki boshqa hayvon)” ma’nosini bildiradi.
👉 -jin // -çin — urg‘ochilik ma’nosi beruvchi morfema bo‘lib, odatda hayvonlarga nisbatan qo‘llanadi.

Demak, g‘unajin so‘zi etimologik jihatdan g‘una (“uch yoshli erkak hayvon”) va -jin (“urg‘ochi”) morfemalarining birikmasidan hosil bo‘lib, “uch yoshli urg‘ochi hayvon” degan ma’noni anglatadi.

👉 G‘UNA > G‘unaǰin, g‘unan.
👉 G‘UNAJ‌IN > G‘unjin.
Xalxa: g‘unj(in)., buryat: g‘unjan., qalmiq: hunǰn., dagur: g‘undjin.,
Barcha holatlarda mazkur birlik “uch yoshli urg‘ochi hayvon” ma’nosida ishlatiladi.

👉 Bundan tashqari o‘zbek tiliga o‘zlashgan G‘O‘NON ham shu o‘zakka borib taqaladi.
G'O'NON – Ikki yashar ayg'ir yoki qo'chqor

👉 G‘UNAN. Xalxa, buryat, dagur: g‘unan., qalmiq: hunn – uch yoshli har qanday erkak jinsidagi hayvon.

Manbalar:
[1. O‘zbek tilining izohli so‘zligi.
2. Charles Bawden. Mongolian-english dictionary. Kegan Paul international London and New York. 1997.
3. Поппе Н.Н. Монгольский словарь. Мукаддимат ал-адаб. Издательство академии наук СССР. Москва-Ленинград. 1938.
4. Санжеев Г.Д., Орловская М.Н., Шевернина З.В. Этимологический словарь
монгольских языков. II том. Москва
2016.
5. Ferdinand D. Lessing. Mongolian-english dictionary. University of California press. Berkeley and Los Anjeles. 1960.]

@akademik_til
06.05.202503:00
#Navoiy
Bordi yor tüzmon el bormoqqa ham, turmoqqa ham,
Chin desam rashk oʻlturur tangriga topshurmoqqa ham.
[Xazoyinul-maoniy, IIb-410.]

#Bobur
Tangri taoloning inoyati va koinot sarvari boʻlgan hazrat Rasuli akramning shafoati, pokkoʻngil chahoryorlarning himmati bilan seshanba kuni, ramazon oyining beshinchisida, sakkiz yuz toʻqson toʻkkizinchi yili Fargʻona viloyatiga oʻn ikki yoshda podshoh boʻldim.
[Boburnoma].

@akademik_til
05.05.202516:30
#Etnografiya
Vrach va Badikxon.

@akademik_til
03.05.202513:56
#Etimologiya
ChELIK

Bu so‘z O‘rta turkchada "urmoq", "urilmoq" anglamini beruvchi çal- fe'lidan yasalgan. So‘ng bu fe'lga +uk qo‘shimchasi qo‘shilib, "urilgan, zarblangan temir (po‘lat)" anglamida ÇALUK so‘zi hosil bo‘lgan.

[Nishanyan so‘zligi]

@akademik_til
06.05.202518:23
#Sheva
SIMIDAN

Farg‘ona shevasida SIMIDAN degan so‘z ishlatiladi. Bu so‘z "haddan tashqari ortiq, ko‘p" (asosan, suyuqliklarga) ma'noga ega. Masalan:
Piyolaga choyni simidan quy.
Bugun bozorda odam simidan.

📌 Bu so‘zning etimologiyasini bir yerda eshitgan edim. Oldinlari piyola va kosalarning labi atrofiga sim halqalar o‘rnatilgan ekan. Bu idishlarga suyuqlikni to‘ldirib quymoqchi bo‘lsa, "simidan quy" tarzida ishlatganlar. Keyinchalik tilga shunday shaklda qotib qolgan.

@akademik_til
06.05.202515:34
#Javob
Bu savolning javobini bilish uchun bu ikki so‘zning etimologiyasini ko‘rib chiqamiz.
👇👇👇
06.05.202502:58
ALLOH (arabcha) ✅
TANGRI ✅
XUDO (forscha) ❌

@akademik_til
#Etimologiya #Bağna
BAĞNA

Narvon so‘zining sof turkchasini, dastlab, M. Koshg‘ariydan izlash kerak. "Devon"da BAĞNA so‘zi uchraydi.

BAĞNA – pog‘ona, narvon poyasi ma'nosida keladi. Bu so‘zning etimologiyasi esa bağ (bog‘) o‘zagidan yasalgan bo‘lib, bağ – bo‘g‘in, bog‘lam degan anglamlariga ega. Narvon (bağna) ikki yog‘ochni bir-biriga bog‘lab, ularning tutashgan joyida bog‘lam, ya’ni bo‘g‘in hosil qilgani uchun shunday nomlangan.

Manbalar:
[1. Devonu lug‘otit turk. Indek-lug‘at. O‘zbekiston SSR "Fan" nashriyoti. Toshkent. 1967. 62-bet.
2. Divan-i Lugat-i it-Türk Dizini. 2003.
3. Древнетюркский словарь. Издательсто "наука" Ленинградское отделение. Ленинград. 1969. 77–78-bet.]

@akademik_til
03.05.202514:28
#Men
Bugun chordog‘imizni tozalayotib, shu osori atiqani topib oldim. Topingchi nima bu?

@akademik_til
#Chelik
Qirg‘iz tilida "челек" (çelek) – yog‘ochdan yasalgan bochka anglamida saqlanib qolgan.

@akademik_til
显示 1 - 24 327
登录以解锁更多功能。