філалабайкі беларускія
09.04.202505:22
#alala_байка
Граматычная катэгорыя эвідэнцыяльнасці паказвае, якім чынам гаворачы атрымаў інфармацыю, якую перадае. У мове туюка эвідэнцыяльнасць мае пяць значэнняў, у намбіквара — таксама пяць, а ў дэсана — нават шэсць.
Канешне, крыніцу інфармацыі можна пазначыць у любой мове. У беларускай, напрыклад, для гэтага служаць асобныя словы і выразы: «кажуць, у Слуцку ўсё па-людску», «я думаю, у Валожыне ўсё, як паложана», «на ўласныя вочы бачыў: у Мінску ўсё па-свінску». Але ў мовах кшталту туюка, дэсана ці намбіквара эвідэнцыяльнасць граматыкалізаваная — гэта значыць, што паходжанне звестак абавязкова перадаецца праз форму дзеяслова, якую гаворачы мусіць выбраць.
Можа падацца, што такая асаблівасць уласцівая толькі рэдкім мовам з малой колькасцю носьбітаў і далёкіх ад Беларусі. Аднак гэта не так. Эвідэнцыяльныя маркеры сустракаюцца і ў некаторых еўрапейскіх мовах.
Так, катэгорыя эвідэнцыяльнасці вылучаецца ў балгарскай мове. Яе часта апісваюць як сістэму з чатырох значэнняў:
* інфармацыя, якой гаворачы быў непасрэдным сведкам або лічыць яе агульнавядомай («кучето изяде рибата» — я ведаю, што сабака з’еў рыбу);
* інфармацыя, да якой гаворачы прыйшоў шляхам разважанняў («кучето е изяло рибата» — я думаю, што сабака з’еў рыбу);
* інфармацыя, атрыманая з чужых слоў («кучето изяло рибата» — мне паведамілі, што сабака з’еў рыбу);
* інфармацыя, якую гаворачы ўспрымае з сумневам або здзіўленнем («кучето било изяло рибата» — мне сказалі, што сабака з’еў рыбу, але я не ўпэўнены).
Не ўсе даследчыкі згодныя з такой класіфікацыяй, бо на практыцы гэтыя формы часта перакрыжоўваюцца з іншымі граматычнымі катэгорыямі — напрыклад, часам або аспектам. Можна вылучыць асноўнае супрацьпастаўленне: інфармацыя, якую гаворачы атрымаў асабіста, супраць усёй астатняй інфармацыі. Вынікі разважанняў і переказы аб’ядноўваюцца ў адну групу — так званыя «непрамыя звесткі». Цікава, што гэтыя формы выкарыстоўваюць адзін і той жа суфікс -л-, а розняцца толькі формай дапаможнага дзеяслова.
Супрацьпастаўленне «быў сведкам / не быў сведкам» можна разгледзець і з іншага боку. Калі чалавек асабіста бачыў нейкую падзею, ён мае падставу расказваць пра яе як пра факт. А ўсё, што ён толькі пачуў або пра што здагадваецца — можа аказацца няпраўдай. Такім чынам, эвідэнцыяльнасць цесна звязаная з эпістэмічнасцю — упэўненасцю гаворачага ў праўдзівасці інфармацыі. Формы без суфікса -л- перадаюць надзейныя звесткі; формы з -л- — у той ці іншай ступені няпэўныя.
Гэтае граматычнае назіранне мела і практычнае выкарыстанне. Да 1989 года Балгарыя ўваходзіла ў сацыялістычны блок і была пад уплывам СССР. У балгарскай прэсе даволі паслядоўна прытрымліваліся правіла: у навінах з Савецкага Саюза выкарыстоўваліся формы без -л-, а паведамленні з заходніх інфармагенцтваў — пераважна з -л-. Так рэдактары падкрэслівалі, што не цалкам давяраюць заходнім крыніцам і не нясуць адказнасці за іх дакладнасць, тады як ТАСС — бесперабойны пастаўшчык самай праўдзівай праўды.
Граматычная катэгорыя эвідэнцыяльнасці паказвае, якім чынам гаворачы атрымаў інфармацыю, якую перадае. У мове туюка эвідэнцыяльнасць мае пяць значэнняў, у намбіквара — таксама пяць, а ў дэсана — нават шэсць.
Канешне, крыніцу інфармацыі можна пазначыць у любой мове. У беларускай, напрыклад, для гэтага служаць асобныя словы і выразы: «кажуць, у Слуцку ўсё па-людску», «я думаю, у Валожыне ўсё, як паложана», «на ўласныя вочы бачыў: у Мінску ўсё па-свінску». Але ў мовах кшталту туюка, дэсана ці намбіквара эвідэнцыяльнасць граматыкалізаваная — гэта значыць, што паходжанне звестак абавязкова перадаецца праз форму дзеяслова, якую гаворачы мусіць выбраць.
Можа падацца, што такая асаблівасць уласцівая толькі рэдкім мовам з малой колькасцю носьбітаў і далёкіх ад Беларусі. Аднак гэта не так. Эвідэнцыяльныя маркеры сустракаюцца і ў некаторых еўрапейскіх мовах.
Так, катэгорыя эвідэнцыяльнасці вылучаецца ў балгарскай мове. Яе часта апісваюць як сістэму з чатырох значэнняў:
* інфармацыя, якой гаворачы быў непасрэдным сведкам або лічыць яе агульнавядомай («кучето изяде рибата» — я ведаю, што сабака з’еў рыбу);
* інфармацыя, да якой гаворачы прыйшоў шляхам разважанняў («кучето е изяло рибата» — я думаю, што сабака з’еў рыбу);
* інфармацыя, атрыманая з чужых слоў («кучето изяло рибата» — мне паведамілі, што сабака з’еў рыбу);
* інфармацыя, якую гаворачы ўспрымае з сумневам або здзіўленнем («кучето било изяло рибата» — мне сказалі, што сабака з’еў рыбу, але я не ўпэўнены).
Не ўсе даследчыкі згодныя з такой класіфікацыяй, бо на практыцы гэтыя формы часта перакрыжоўваюцца з іншымі граматычнымі катэгорыямі — напрыклад, часам або аспектам. Можна вылучыць асноўнае супрацьпастаўленне: інфармацыя, якую гаворачы атрымаў асабіста, супраць усёй астатняй інфармацыі. Вынікі разважанняў і переказы аб’ядноўваюцца ў адну групу — так званыя «непрамыя звесткі». Цікава, што гэтыя формы выкарыстоўваюць адзін і той жа суфікс -л-, а розняцца толькі формай дапаможнага дзеяслова.
Супрацьпастаўленне «быў сведкам / не быў сведкам» можна разгледзець і з іншага боку. Калі чалавек асабіста бачыў нейкую падзею, ён мае падставу расказваць пра яе як пра факт. А ўсё, што ён толькі пачуў або пра што здагадваецца — можа аказацца няпраўдай. Такім чынам, эвідэнцыяльнасць цесна звязаная з эпістэмічнасцю — упэўненасцю гаворачага ў праўдзівасці інфармацыі. Формы без суфікса -л- перадаюць надзейныя звесткі; формы з -л- — у той ці іншай ступені няпэўныя.
Гэтае граматычнае назіранне мела і практычнае выкарыстанне. Да 1989 года Балгарыя ўваходзіла ў сацыялістычны блок і была пад уплывам СССР. У балгарскай прэсе даволі паслядоўна прытрымліваліся правіла: у навінах з Савецкага Саюза выкарыстоўваліся формы без -л-, а паведамленні з заходніх інфармагенцтваў — пераважна з -л-. Так рэдактары падкрэслівалі, што не цалкам давяраюць заходнім крыніцам і не нясуць адказнасці за іх дакладнасць, тады як ТАСС — бесперабойны пастаўшчык самай праўдзівай праўды.
转发自:
Wir.by
19.03.202510:42
Якія беларускія словы ўзялі суседзі? 🤫
Мы часта чуем пра русізмы і паланізмы, але што, калі некаторыя «свае» словы беларуская мова аддала сама?
🇵🇱 Чаму палякі кажуць żubr і dziady?
🇱🇹 Як у літоўскай з’явіліся šalikas і krivda?
🇮🇱 Адкуль у ідышы juške і večere?
🇷🇺 Якім чынам капец і халява трапілі ў рускую мову?
Беларуская мова не толькі брала, але і шчодра дзялілася. Хочаце ведаць, якія яшчэ словы “мігравалі” да суседзяў? Чытайце поўны артыкул па спасылцы!
Мы часта чуем пра русізмы і паланізмы, але што, калі некаторыя «свае» словы беларуская мова аддала сама?
🇵🇱 Чаму палякі кажуць żubr і dziady?
🇱🇹 Як у літоўскай з’явіліся šalikas і krivda?
🇮🇱 Адкуль у ідышы juške і večere?
🇷🇺 Якім чынам капец і халява трапілі ў рускую мову?
Беларуская мова не толькі брала, але і шчодра дзялілася. Хочаце ведаць, якія яшчэ словы “мігравалі” да суседзяў? Чытайце поўны артыкул па спасылцы!
08.03.202520:19
#alala_байка
Праца Мікалая Паўленкі Мікалай «Жаночыя асабовыя намінацыі ў старабеларускай мове» падрабязна разглядае, як у старабеларускіх тэкстах XVI—XVIII стагоддзя ўтвараліся словы, якія б зараз называліся фемінітывамі.
Жаночыя асабовыя назвы прадстаўлены ў старабеларускіх запісах не надта шырока — такія былі часы, што пра жанчын увогуле пісалі нячаста. Тыя ж формы, што трапілі ў тэксты, часам маюць арфаграфічную і марфалагічную варыятыўнасць, што абумоўлена адсутнасцю зафіксаваных лінгвістычных нормаў, узаемадзеяннем старажытнабеларускай мовы з іншымі мовамі і гаворкамі, а таксама багатай сістэмай словаўтварэння, якая дазваляла па-рознаму будаваць словы з адным і тым жа сэнсам.
Паўленка адзначыў целы шэраг суфіксаў, якія выкарыстоўваліся для ўтварэння фемінітываў, але найбольш прадуктыўнымі назваў тры: -к-а, -іц-а і -ніц-а. Дарэчы, Філалош тут і далей будзе імкнуцца адаптаваць словы пад сучасную арфаграфію, але варта разумець, што старабеларуская мова запісвалася інакш і, прынамсі, мела літару -и-.
Разглядзім, якім чынам назвы жанчын утвараліся ў тыя часы ад назваў мужчын. Ніжэй пералічана, якія фемінныя суфіксы маглі быць дапасаваныя да асабовых назоўнікаў мужчынскага роду, у залежнасці ад іх уласнай структуры, каб утварыць адпаведны назоўнік жаночага роду.
-ак/-як:
* -іна/-ына/-іня/-ыня (сваяк — сваячына)
-ар:
* -іна/-ына/-іня/-ыня (гаспадар — гаспадарыня, гасудар — гасударыня)
* -іха/-ыха (ганчар — ганчарыха, пачтар — пачтарыха)
* -ка (аптэкар — аптэкарка, звяздар — звяздарка, крачмар — карчмарка, повар — поварка)
-атай/-отай:
* -ка (хадатай — хадатайка)
-ач:
* -ка (адзінач — адзіначка, прач — прачка)
-дзей
* -іца (чарадзей — чарадзеіца)
* -ніца (злодзей — зладзейніца)
-ень
* -ка з усячэннем асновы (перакупень — перакупка)
-ец/-эц:
* -іца з усячэннем асновы (владзелец — владзеліца, старэц — старыца)
* -ка з усячэннем асновы (літовец — літоўка, паганец — паганка, пастаялец — пастаялка)
-і/-ы:
* -анка/-янка (леснічы — леснічанка, харужы — харужанка)
* -ая (вратны — вратная, падданы — падданая, харужы — харужая)
* -іна/-ына/-іня/-ыня (дзяржаўчы — дзяржаўчыня)
* -ка (падданы — падданка)
-ік/-нік:
* -іха/-ыха (радчык — радчыха)
* -іца з усячэннем асновы (работнік — работніца, памочнік — памочніца, чараўнік — чараўніца)
* -ка (дворнік — дворнічка, пасрэднік — пасрэднічка, равеснік — равеснічка)
-ін:
* -аса з усячэннем асновы (рабін — рабаса [адзіночны прыклад])
* -іна/-ына/-іня/-ыня з усячэннем асновы (балгарын — балгарыня, баярын — баярыня, гаспадзін — гаспадыня)
* -ка з усячэннем асновы (баярын — баярка, мяшчанін — мяшчанка, хрэсціянін — хрэсціянка)
-іт:
* -ка (варажбіт — варажбітка, найміт — наймітка)
-іч/-ыч:
* -анка/-янка (шляхціч — шляхцянка)
* -ка (княжыч — княжычка, отчыч [наследнік маёмасці свайго бацькі] — отчычка)
* -на з усячэннем асновы (братаніч [сын старэйшага брата] — братанна, княжыч — княжна, царэвіч — царэўна)
-jа
* -анка/-янка (судзья — судзьянка)
-тух:
* -ка (пастух — пастушка)
* -ніца (пастух — пастушніца)
-ун:
* -ка (апекун — апекунка)
* -jа (рыкун [рэканструяваная форма] — рыкунья)
-цель:
* -ка (пацешыцель — пацешыцелка, прыяцель — прыяцелька, сказіцель — сказіцелка)
* -ніца (пітацель — пітацельніца, учыцель — учыцельніца)
невытворныя асновы:
* -а (манах — манаха, раб — раба, супруг — супруга)
* -анка/-янка (ваевода — ваевадзянка, стараста — старасцянка)
* -ева/-ова (кароль — каралева)
* -енка (пан — паненка)
* -ена (пан — панена [адзіночны прыклад])
* -інка (стараста — старасцінка)
* -іна/-ына/-іня/-ыня (враг — врагіня, грэк — грэкыня, чэх — чэхыня)
* -іса (абат — абаціса, д'якан — д'яканіса)
* -іха/-ыха (папеж — папежыха)
* -іца/-ыца (кароль — караліца, патрыярх — патрыяршыца, цар — царыца)
* -jа (ігумен — ігуменья, поп — пападзья [з дадатковым суфіксам -ад-])
* -ка (актор [уладар маёнтка] — акторка, салдат — салдатка, султан — султанка, таварыш — таварышка)
* -ніца (скамарох — скамарошніца)
* -овіца (отрак — атраковіца)
* -ша (канцлер — канцлерша)
Праца Мікалая Паўленкі Мікалай «Жаночыя асабовыя намінацыі ў старабеларускай мове» падрабязна разглядае, як у старабеларускіх тэкстах XVI—XVIII стагоддзя ўтвараліся словы, якія б зараз называліся фемінітывамі.
Жаночыя асабовыя назвы прадстаўлены ў старабеларускіх запісах не надта шырока — такія былі часы, што пра жанчын увогуле пісалі нячаста. Тыя ж формы, што трапілі ў тэксты, часам маюць арфаграфічную і марфалагічную варыятыўнасць, што абумоўлена адсутнасцю зафіксаваных лінгвістычных нормаў, узаемадзеяннем старажытнабеларускай мовы з іншымі мовамі і гаворкамі, а таксама багатай сістэмай словаўтварэння, якая дазваляла па-рознаму будаваць словы з адным і тым жа сэнсам.
Паўленка адзначыў целы шэраг суфіксаў, якія выкарыстоўваліся для ўтварэння фемінітываў, але найбольш прадуктыўнымі назваў тры: -к-а, -іц-а і -ніц-а. Дарэчы, Філалош тут і далей будзе імкнуцца адаптаваць словы пад сучасную арфаграфію, але варта разумець, што старабеларуская мова запісвалася інакш і, прынамсі, мела літару -и-.
Разглядзім, якім чынам назвы жанчын утвараліся ў тыя часы ад назваў мужчын. Ніжэй пералічана, якія фемінныя суфіксы маглі быць дапасаваныя да асабовых назоўнікаў мужчынскага роду, у залежнасці ад іх уласнай структуры, каб утварыць адпаведны назоўнік жаночага роду.
-ак/-як:
* -іна/-ына/-іня/-ыня (сваяк — сваячына)
-ар:
* -іна/-ына/-іня/-ыня (гаспадар — гаспадарыня, гасудар — гасударыня)
* -іха/-ыха (ганчар — ганчарыха, пачтар — пачтарыха)
* -ка (аптэкар — аптэкарка, звяздар — звяздарка, крачмар — карчмарка, повар — поварка)
-атай/-отай:
* -ка (хадатай — хадатайка)
-ач:
* -ка (адзінач — адзіначка, прач — прачка)
-дзей
* -іца (чарадзей — чарадзеіца)
* -ніца (злодзей — зладзейніца)
-ень
* -ка з усячэннем асновы (перакупень — перакупка)
-ец/-эц:
* -іца з усячэннем асновы (владзелец — владзеліца, старэц — старыца)
* -ка з усячэннем асновы (літовец — літоўка, паганец — паганка, пастаялец — пастаялка)
-і/-ы:
* -анка/-янка (леснічы — леснічанка, харужы — харужанка)
* -ая (вратны — вратная, падданы — падданая, харужы — харужая)
* -іна/-ына/-іня/-ыня (дзяржаўчы — дзяржаўчыня)
* -ка (падданы — падданка)
-ік/-нік:
* -іха/-ыха (радчык — радчыха)
* -іца з усячэннем асновы (работнік — работніца, памочнік — памочніца, чараўнік — чараўніца)
* -ка (дворнік — дворнічка, пасрэднік — пасрэднічка, равеснік — равеснічка)
-ін:
* -аса з усячэннем асновы (рабін — рабаса [адзіночны прыклад])
* -іна/-ына/-іня/-ыня з усячэннем асновы (балгарын — балгарыня, баярын — баярыня, гаспадзін — гаспадыня)
* -ка з усячэннем асновы (баярын — баярка, мяшчанін — мяшчанка, хрэсціянін — хрэсціянка)
-іт:
* -ка (варажбіт — варажбітка, найміт — наймітка)
-іч/-ыч:
* -анка/-янка (шляхціч — шляхцянка)
* -ка (княжыч — княжычка, отчыч [наследнік маёмасці свайго бацькі] — отчычка)
* -на з усячэннем асновы (братаніч [сын старэйшага брата] — братанна, княжыч — княжна, царэвіч — царэўна)
-jа
* -анка/-янка (судзья — судзьянка)
-тух:
* -ка (пастух — пастушка)
* -ніца (пастух — пастушніца)
-ун:
* -ка (апекун — апекунка)
* -jа (рыкун [рэканструяваная форма] — рыкунья)
-цель:
* -ка (пацешыцель — пацешыцелка, прыяцель — прыяцелька, сказіцель — сказіцелка)
* -ніца (пітацель — пітацельніца, учыцель — учыцельніца)
невытворныя асновы:
* -а (манах — манаха, раб — раба, супруг — супруга)
* -анка/-янка (ваевода — ваевадзянка, стараста — старасцянка)
* -ева/-ова (кароль — каралева)
* -енка (пан — паненка)
* -ена (пан — панена [адзіночны прыклад])
* -інка (стараста — старасцінка)
* -іна/-ына/-іня/-ыня (враг — врагіня, грэк — грэкыня, чэх — чэхыня)
* -іса (абат — абаціса, д'якан — д'яканіса)
* -іха/-ыха (папеж — папежыха)
* -іца/-ыца (кароль — караліца, патрыярх — патрыяршыца, цар — царыца)
* -jа (ігумен — ігуменья, поп — пападзья [з дадатковым суфіксам -ад-])
* -ка (актор [уладар маёнтка] — акторка, салдат — салдатка, султан — султанка, таварыш — таварышка)
* -ніца (скамарох — скамарошніца)
* -овіца (отрак — атраковіца)
* -ша (канцлер — канцлерша)
03.03.202518:37
#alala_alala
Латышскі мульцік «Flow» атрымаў «Оскар» як лепшы анімацыйны фільм, і з гэтай нагоды Інстытут латышскай мовы сабраў спіс сінонімаў да слова «кот». Некаторыя даволі файныя, напрыклад:
* zivgribītis — аматар рыбы;
* krāsnkungs — пячны пан;
* muriķis — мурчацель;
* peļu junkurs — мышыны памешчык.
(Філалош спадзяецца, што ён правільна ўсё пераклаў).
Крыніца.
Латышскі мульцік «Flow» атрымаў «Оскар» як лепшы анімацыйны фільм, і з гэтай нагоды Інстытут латышскай мовы сабраў спіс сінонімаў да слова «кот». Некаторыя даволі файныя, напрыклад:
* zivgribītis — аматар рыбы;
* krāsnkungs — пячны пан;
* muriķis — мурчацель;
* peļu junkurs — мышыны памешчык.
(Філалош спадзяецца, што ён правільна ўсё пераклаў).
Крыніца.
30.03.202500:05
#alala_alala
Дарэчы, пра старажытнаіндыйскую пісьменнасць: яна дагэтуль не дэшыфравана, хаця спрабавалі разабрацца з ёй не толькі Берджых Грозны, але і, напрыклад, Юрый Кнарозаў.
А ў 2025 годзе ўлады індыйскага штата Таміл-Наду паабяцалі мільён долараў таму, хто дэшыфруе гэтыя надпісы. Абвясціў пра гэта асабіста старшыня ўраду Мутхувел Карунанідхі Сталін. (Так, сапраўды Сталін: ён нарадзіўся 1 сакавіка 1953 года і быў названы ў гонар Іосіфа Сталіна, які памёр праз чатыры дні).
Варыянт, як зарабіць трохі грошай! Праўда, сам Сталін — лідар партыі «Федэрацыя дравідскага прагрэсу», таму не факт, што прапанова будзе дзейнічаць, калі вы прачытаеце тыя надпісы не па-дравідыйску...
Крыніца малюнка: BBC.
Дарэчы, пра старажытнаіндыйскую пісьменнасць: яна дагэтуль не дэшыфравана, хаця спрабавалі разабрацца з ёй не толькі Берджых Грозны, але і, напрыклад, Юрый Кнарозаў.
А ў 2025 годзе ўлады індыйскага штата Таміл-Наду паабяцалі мільён долараў таму, хто дэшыфруе гэтыя надпісы. Абвясціў пра гэта асабіста старшыня ўраду Мутхувел Карунанідхі Сталін. (Так, сапраўды Сталін: ён нарадзіўся 1 сакавіка 1953 года і быў названы ў гонар Іосіфа Сталіна, які памёр праз чатыры дні).
Варыянт, як зарабіць трохі грошай! Праўда, сам Сталін — лідар партыі «Федэрацыя дравідскага прагрэсу», таму не факт, што прапанова будзе дзейнічаць, калі вы прачытаеце тыя надпісы не па-дравідыйску...
Крыніца малюнка: BBC.
14.03.202516:48
#alala_alala
Фрагмент шумера-акадскага слоўніка Urra=hubullu, прысвечаны розным сасудам. Гэты экземпляр быў створаны каля 2500 гадоў таму, але з'яўляецца копіяй яшчэ больш старажытнага тэксту энцыклапедыі.
Крыніца малюнка.
Фрагмент шумера-акадскага слоўніка Urra=hubullu, прысвечаны розным сасудам. Гэты экземпляр быў створаны каля 2500 гадоў таму, але з'яўляецца копіяй яшчэ больш старажытнага тэксту энцыклапедыі.
Крыніца малюнка.
07.03.202511:24
#alala_факт
У немцаў была свая Шчучыншчына — вёсачка Tzschetzschnow. Потым яе перайменавалі ў Güldendorf, а зараз гэта частка Франкфурта-на-Одэры.
Пентаграф tzsch выкарыстоўваўся ў нямецкай мове для запісу гука /tʃ/. Зараз яго звычайна пішуць усяго толькі чатырма літарамі — tsch, але ва ўласных імёнах захоўваюць старое напісанне. Напрыклад, «Nietzsche».
Крыніца малюнка.
У немцаў была свая Шчучыншчына — вёсачка Tzschetzschnow. Потым яе перайменавалі ў Güldendorf, а зараз гэта частка Франкфурта-на-Одэры.
Пентаграф tzsch выкарыстоўваўся ў нямецкай мове для запісу гука /tʃ/. Зараз яго звычайна пішуць усяго толькі чатырма літарамі — tsch, але ва ўласных імёнах захоўваюць старое напісанне. Напрыклад, «Nietzsche».
Крыніца малюнка.
01.03.202516:15
#alala_каляндар
1 сакавіка 1806 года па старому стылю ў Тарту выйшаў першы нумар першай газеты на эстонскай мове. Выданне называлася «Tarto maa rahwa Näddali-Leht». Усяго ў 1806 годзе выдаўцы падрыхтавалі каля 40 нумароў, але ў снежні газета была забаронена ўладамі Расійская імперыі, а выдадзеныя экзэмпляры знішчаны.
Доўгі час змест газеты ўвогуле не быў вядомы гісторыкам. Толькі ў 1967 была знойдзена справаздача, у якой цэнзары аналізавалі тэксты «Tarto maa rahwa Näddali-Leht». Гэта дазволіла даследчыкам зразумець, пра што пісала першая эстонская газета. А ў 2009 годзе ў архівах атрымалася знайсці некалькі цудам ацалелых нумароў.
Варта адзначыць, што «Tarto maa rahwa Näddali-Leht» — не першае перыядычнае выданне на эстонскай мове. У другой палове XVIII стагоддзя існаваў часопіс «Lühhike öppetus», але ён звычайна не класіфікуецца як газета, бо не змяшчаў аніякіх навін, а даваў у асноўным медыцынскія парады.
1 сакавіка 1806 года па старому стылю ў Тарту выйшаў першы нумар першай газеты на эстонскай мове. Выданне называлася «Tarto maa rahwa Näddali-Leht». Усяго ў 1806 годзе выдаўцы падрыхтавалі каля 40 нумароў, але ў снежні газета была забаронена ўладамі Расійская імперыі, а выдадзеныя экзэмпляры знішчаны.
Доўгі час змест газеты ўвогуле не быў вядомы гісторыкам. Толькі ў 1967 была знойдзена справаздача, у якой цэнзары аналізавалі тэксты «Tarto maa rahwa Näddali-Leht». Гэта дазволіла даследчыкам зразумець, пра што пісала першая эстонская газета. А ў 2009 годзе ў архівах атрымалася знайсці некалькі цудам ацалелых нумароў.
Варта адзначыць, што «Tarto maa rahwa Näddali-Leht» — не першае перыядычнае выданне на эстонскай мове. У другой палове XVIII стагоддзя існаваў часопіс «Lühhike öppetus», але ён звычайна не класіфікуецца як газета, бо не змяшчаў аніякіх навін, а даваў у асноўным медыцынскія парады.
29.03.202523:39
#alala_байка
Хеты — народ, які жыў у II тысячагоддзі да н.э. ў Анатоліі (сучасная Турцыя). Яны стварылі магутную Хецкую імперыю, якая супернічала з Егіптам і Асірыяй. Адной з самых вядомых бітваў старажытнага свету стала бітва пры Кадэшы, дзе хецкае войска сутыкнулася з егіпецкім. Яе вынікам стаў Кадэшскі мірны дагавор — адзін з найстарэйшых вядомых міжнародных пагадненняў. Лічыцца, што хеты першымі асвоілі выкарыстанне баявых калясніц. Аднак на час Кадэша яны ўжо былі і ў егіпцян — у бітве сутыкнулася каля чатырох тысяч калясніц. У канцы XII ст. да н.э. Хецкая імперыя заняпала падчас моцнага крызісу, вядомага як «катастрофа бронзавага веку». Гэта была эпоха масавых разбурэнняў і міграцый, калі загінулі многія дзяржавы Усходняга Міжземнамор'я, у тым ліку Мікенская цывілізацыя, царствы ў Сірыі і Ханаане. Хецкую краіну спустошылі нашэсці і голад, сталіца Хатуса была зруйнаваная, а хецкая культура паступова растварылася сярод іншых анаталійскіх народаў.
Хетаў не варта блытаць з хатамі — карэнным народам Цэнтральнай Анатоліі, які жыў там яшчэ да прыходу хетаў. Хаты размаўлялі на ўласнай хацкай мове, пра якую мала што вядома, але яна дакладна не індаеўрапейская і не семіцкая. Менавіта хаты заснавалі горад Хатуса і назвалі сваю краіну «зямлёй Хатаў». Калі хеты захапілі гэтыя землі, яны асімілявалі мясцовае насельніцтва, але захавалі назвы: сталіца засталася Хатусай, а іх дзяржава працягвала называцца краінай Хатаў. Сучасная назва «хеты» паходзіць з Бібліі, дзе згадваюцца «хэтэяне» і «зямля Хэтэяў». Аднак даследчыкі дагэтуль не ўпэўнены, ці ідэнтычныя біблейскія хеты анаталійскім хетам, або гэта былі розныя народы.
***
У самым пачатку XX стагоддзя даследчыкі амаль нічога не ведалі пра Хецкую дзяржаву. Да таго моманту былі знойдзены толькі некалькі лістоў, выкананых месапатамскім клінапісам на невядомай мове, ды яшчэ некалькі дакументаў, што згадвалі «зямлю Хетаў» у розных напісаннях — не было нават упэўненасці, што размова ідзе пра адну і тую ж краіну. Але ў 1906 годзе нямецкі даследчык Гуга Вінклер адкапаў старажытны горад Хатуса і ў тым ліку знайшоў каралеўскі архіў, дзе захаваліся некалькі тысяч таблічак на хецкай мове. Яны былі запісаны добра вядомым шумера-акадскім клінапісам, таму даследчыкі маглі чытаць гэтыя тэксты — але іх змест заставаўся невядомым. У архіве не было дзвюхмоўных надпісаў, якія маглі б дапамагчы расшыфраваць тэксты.
***
Дэшыфроўшчыкам хецкай мовы лічыцца чэшскі вучоны Берджых Грозны. Ён знайшоў сказ, у якім была выкарыстана шумераграма «хлеб». Шумераграма — гэта значок, які захоўвае сэнс, але ў розных мовах чытаецца па-рознаму, прыкладна як лічба 3 значыць «тры» ў тэкстах і на беларускай, і на англійскай, і на іспанскай мовах. Улічваючы асаблівасці шумерскага клінапісу, Грозны быў упэўнены, што і ў хетаў гэты значок мусіць азначаць «хлеб», хаця яго вымаўленне заставалася невядомым.
Побач з «хлебам» Грозны знайшоў паслядоўнасць значкоў, якая чыталася «waatar». Ён зрабіў бліскучую дагадку: гэта мусіць быць слова «вада», роднаснае англійскаму «water», нямецкаму «Wasser» і беларускаму «вада». Гэта ж даволі лагічна, што ў адным сказе могуць называцца і хлеб, і вада. Тады атрымліваецца, што хецкая мова — індаеўрапейская! Побач з «хлебам» і «вадой» ён знайшоў паслядоўнасці сімвалаў, якія заканчваліся аднолькава: «ezzatteni» і «ekutteni». Гэта маглі быць формы дзеясловаў: і калі ezza- звязана з «eat», «есці», то eku- падобна на лацінскае «aqua», «вада». У выніку Грозны прачытаў увесь сказ: «Вы будзеце есці хлеб і піць ваду».
Свае першыя вынікі Грозны прадставіў у 1915 годзе, а ў 1917 выдаў граматыку хецкай мовы.
***
Берджых Грозны сапраўды знайшоў ключ да хецкай мовы, але яго метад быў даволі вольным. Многія з прапанаваных ім этымалогій былі адкінуты як памылковыя — што не дзіўна, бо ён не быў экспертам у індаеўрапейскіх мовах. Больш за тое, напрыканцы кар'еры Грозны пачаў дэшыфроўваць усё запар: крыцкае лінейнае пісьмо Б, лувійскія іерогліфы, старажытнаіндыйскую пісьменнасць... Але гэтыя яго вынікі лінгвістыка не лічыць хоць трохі пэўнымі.
Хеты — народ, які жыў у II тысячагоддзі да н.э. ў Анатоліі (сучасная Турцыя). Яны стварылі магутную Хецкую імперыю, якая супернічала з Егіптам і Асірыяй. Адной з самых вядомых бітваў старажытнага свету стала бітва пры Кадэшы, дзе хецкае войска сутыкнулася з егіпецкім. Яе вынікам стаў Кадэшскі мірны дагавор — адзін з найстарэйшых вядомых міжнародных пагадненняў. Лічыцца, што хеты першымі асвоілі выкарыстанне баявых калясніц. Аднак на час Кадэша яны ўжо былі і ў егіпцян — у бітве сутыкнулася каля чатырох тысяч калясніц. У канцы XII ст. да н.э. Хецкая імперыя заняпала падчас моцнага крызісу, вядомага як «катастрофа бронзавага веку». Гэта была эпоха масавых разбурэнняў і міграцый, калі загінулі многія дзяржавы Усходняга Міжземнамор'я, у тым ліку Мікенская цывілізацыя, царствы ў Сірыі і Ханаане. Хецкую краіну спустошылі нашэсці і голад, сталіца Хатуса была зруйнаваная, а хецкая культура паступова растварылася сярод іншых анаталійскіх народаў.
Хетаў не варта блытаць з хатамі — карэнным народам Цэнтральнай Анатоліі, які жыў там яшчэ да прыходу хетаў. Хаты размаўлялі на ўласнай хацкай мове, пра якую мала што вядома, але яна дакладна не індаеўрапейская і не семіцкая. Менавіта хаты заснавалі горад Хатуса і назвалі сваю краіну «зямлёй Хатаў». Калі хеты захапілі гэтыя землі, яны асімілявалі мясцовае насельніцтва, але захавалі назвы: сталіца засталася Хатусай, а іх дзяржава працягвала называцца краінай Хатаў. Сучасная назва «хеты» паходзіць з Бібліі, дзе згадваюцца «хэтэяне» і «зямля Хэтэяў». Аднак даследчыкі дагэтуль не ўпэўнены, ці ідэнтычныя біблейскія хеты анаталійскім хетам, або гэта былі розныя народы.
***
У самым пачатку XX стагоддзя даследчыкі амаль нічога не ведалі пра Хецкую дзяржаву. Да таго моманту былі знойдзены толькі некалькі лістоў, выкананых месапатамскім клінапісам на невядомай мове, ды яшчэ некалькі дакументаў, што згадвалі «зямлю Хетаў» у розных напісаннях — не было нават упэўненасці, што размова ідзе пра адну і тую ж краіну. Але ў 1906 годзе нямецкі даследчык Гуга Вінклер адкапаў старажытны горад Хатуса і ў тым ліку знайшоў каралеўскі архіў, дзе захаваліся некалькі тысяч таблічак на хецкай мове. Яны былі запісаны добра вядомым шумера-акадскім клінапісам, таму даследчыкі маглі чытаць гэтыя тэксты — але іх змест заставаўся невядомым. У архіве не было дзвюхмоўных надпісаў, якія маглі б дапамагчы расшыфраваць тэксты.
***
Дэшыфроўшчыкам хецкай мовы лічыцца чэшскі вучоны Берджых Грозны. Ён знайшоў сказ, у якім была выкарыстана шумераграма «хлеб». Шумераграма — гэта значок, які захоўвае сэнс, але ў розных мовах чытаецца па-рознаму, прыкладна як лічба 3 значыць «тры» ў тэкстах і на беларускай, і на англійскай, і на іспанскай мовах. Улічваючы асаблівасці шумерскага клінапісу, Грозны быў упэўнены, што і ў хетаў гэты значок мусіць азначаць «хлеб», хаця яго вымаўленне заставалася невядомым.
Побач з «хлебам» Грозны знайшоў паслядоўнасць значкоў, якая чыталася «waatar». Ён зрабіў бліскучую дагадку: гэта мусіць быць слова «вада», роднаснае англійскаму «water», нямецкаму «Wasser» і беларускаму «вада». Гэта ж даволі лагічна, што ў адным сказе могуць называцца і хлеб, і вада. Тады атрымліваецца, што хецкая мова — індаеўрапейская! Побач з «хлебам» і «вадой» ён знайшоў паслядоўнасці сімвалаў, якія заканчваліся аднолькава: «ezzatteni» і «ekutteni». Гэта маглі быць формы дзеясловаў: і калі ezza- звязана з «eat», «есці», то eku- падобна на лацінскае «aqua», «вада». У выніку Грозны прачытаў увесь сказ: «Вы будзеце есці хлеб і піць ваду».
Свае першыя вынікі Грозны прадставіў у 1915 годзе, а ў 1917 выдаў граматыку хецкай мовы.
***
Берджых Грозны сапраўды знайшоў ключ да хецкай мовы, але яго метад быў даволі вольным. Многія з прапанаваных ім этымалогій былі адкінуты як памылковыя — што не дзіўна, бо ён не быў экспертам у індаеўрапейскіх мовах. Больш за тое, напрыканцы кар'еры Грозны пачаў дэшыфроўваць усё запар: крыцкае лінейнае пісьмо Б, лувійскія іерогліфы, старажытнаіндыйскую пісьменнасць... Але гэтыя яго вынікі лінгвістыка не лічыць хоць трохі пэўнымі.
14.03.202516:27
#alala_байка
У XIX стагоддзі даследчыкі прыйшлі да высновы, што носьбіты акадскай мовы наўрад ці маглі самі стварыць акадскі клінапіс. Калі б гэта было так, яны, верагодна, выпрацавалі б больш зручную сістэму, чым складовае пісьмо, якое дрэнна адпавядала семіцкай мове. Такім чынам, узнікла неабходнасць шукаць папярэднюю мову — мову вынаходцаў клінапісу.
Генры Роўлінсан выявіў у гарадах Ларса, Ніпур і Урук надпісы, якія не паддаваліся семіцкаму прачытанню. Эдвард Хінкс, герой мінулай байкі, вызначыў некаторыя граматычныя асаблівасці гэтых тэкстаў, што дазволіла яму зрабіць першыя высновы пра марфалогію шумерскай мовы. Саму назву «шумерская мова» прапанаваў Жуль Оперт, яшчэ адзін герой мінулай байкі: ён звярнуў увагу, што ў некаторых надпісах сустракаецца тытул «цар Шумера і Акада» і выказаў здагадку, што Акад быў семіцкай часткай царства, а Шумер — несеміцкай. Самі шумеры, дарэчы, сябе ніколі шумерамі не звалі.
Гэтыя адкрыцці не адразу былі прызнаны бясспрэчнымі. Некаторыя даследчыкі меркавалі, што новыя, несеміцкія тэксты — гэта акадскія надпісы, зашыфраваныя вавілонскімі святарамі з дапамогай спецыяльнай крыптаграфічнай сістэмы. Аднак па меры таго, як археолагі знаходзілі ўсё больш шумерскіх тэкстаў, гэтая гіпотэза страціла сваю пераканаўчасць і была канчаткова абвергнута.
Дэшыфроўка шумерскай мовы стала сапраўдным выклікам. Пры расшыфроўцы старажытнаперсідскай мовы даследчыкі маглі абапірацца на роднасныя ёй персідскую і санскрыт. У выпадку акадскай дапамагалі іншыя семіцкія мовы — іўрыт, арамейская, арабская, фінікійская. Аднак шумерская застаецца мовай-ізалятам, без вядомых сваякоў. Дык як жа яе вывучаць?
Дапамаглі… слоўнікі. У старажытнай Месапатаміі пісцы стваралі таблічкі з шумера-акадскімі спісамі прадметаў — своеасаблівыя дзвюхмоўныя энцыклапедыі. Найбольш вядомая з іх — 𒄯𒊏 𒄷𒇧𒈝, Urra=hubullu. Гэтая энцыклапедыя пачынаецца з пераліку юрыдычных тэрмінаў, прычым першым у спісе стаіць «працэнтная пазыка» — urra па-шумерску і hubullu па-акадску, адсюль і яе ўмоўная назва. Усяго да Urra=hubullu адносяць 24 таблічкі, якія змяшчаюць каля 9700 запісаў пра навакольны свет старажытнай Месапатаміі: назвы жывёл, раслін, матэрыялаў, камянёў, марской і сухапутнай тэхнікі, частак цела, ежы... Тэкст выкарыстоўваўся ў навучанні пісьму, таму археолагі знаходзяць мноства невялікіх школьных таблічак з яго фрагментамі.
Шмат пытанняў, звязаных з шумерскай мовай, дагэтуль застаюцца без адказу. Нярэдка жартуюць, што ў кожнага шумеролага — свая шумерская мова, бо спрэчных момантаў вельмі шмат, і кожны даследчык мае ўласнае меркаванне наконт іх. То-бок, мы не можам дакладна ведаць, як гучала жывое маўленне старажытных шумераў. Але, прынамсі, існуючыя рэканструкцыі выглядаюць больш надзейнымі, чым цалкам гіпатэтычныя мадэлі праіндаеўрапейскай мовы, бо прынамсі абапіраюцца на сапраўдныя тэксты тых часоў.
Дарэчы, станаўленне шумерскай мовы адбывалася прыкладна 5000 гадоў таму — у той час, калі праіндаеўрапейская яшчэ не распалася на асобныя дыялекты!
У XIX стагоддзі даследчыкі прыйшлі да высновы, што носьбіты акадскай мовы наўрад ці маглі самі стварыць акадскі клінапіс. Калі б гэта было так, яны, верагодна, выпрацавалі б больш зручную сістэму, чым складовае пісьмо, якое дрэнна адпавядала семіцкай мове. Такім чынам, узнікла неабходнасць шукаць папярэднюю мову — мову вынаходцаў клінапісу.
Генры Роўлінсан выявіў у гарадах Ларса, Ніпур і Урук надпісы, якія не паддаваліся семіцкаму прачытанню. Эдвард Хінкс, герой мінулай байкі, вызначыў некаторыя граматычныя асаблівасці гэтых тэкстаў, што дазволіла яму зрабіць першыя высновы пра марфалогію шумерскай мовы. Саму назву «шумерская мова» прапанаваў Жуль Оперт, яшчэ адзін герой мінулай байкі: ён звярнуў увагу, што ў некаторых надпісах сустракаецца тытул «цар Шумера і Акада» і выказаў здагадку, што Акад быў семіцкай часткай царства, а Шумер — несеміцкай. Самі шумеры, дарэчы, сябе ніколі шумерамі не звалі.
Гэтыя адкрыцці не адразу былі прызнаны бясспрэчнымі. Некаторыя даследчыкі меркавалі, што новыя, несеміцкія тэксты — гэта акадскія надпісы, зашыфраваныя вавілонскімі святарамі з дапамогай спецыяльнай крыптаграфічнай сістэмы. Аднак па меры таго, як археолагі знаходзілі ўсё больш шумерскіх тэкстаў, гэтая гіпотэза страціла сваю пераканаўчасць і была канчаткова абвергнута.
Дэшыфроўка шумерскай мовы стала сапраўдным выклікам. Пры расшыфроўцы старажытнаперсідскай мовы даследчыкі маглі абапірацца на роднасныя ёй персідскую і санскрыт. У выпадку акадскай дапамагалі іншыя семіцкія мовы — іўрыт, арамейская, арабская, фінікійская. Аднак шумерская застаецца мовай-ізалятам, без вядомых сваякоў. Дык як жа яе вывучаць?
Дапамаглі… слоўнікі. У старажытнай Месапатаміі пісцы стваралі таблічкі з шумера-акадскімі спісамі прадметаў — своеасаблівыя дзвюхмоўныя энцыклапедыі. Найбольш вядомая з іх — 𒄯𒊏 𒄷𒇧𒈝, Urra=hubullu. Гэтая энцыклапедыя пачынаецца з пераліку юрыдычных тэрмінаў, прычым першым у спісе стаіць «працэнтная пазыка» — urra па-шумерску і hubullu па-акадску, адсюль і яе ўмоўная назва. Усяго да Urra=hubullu адносяць 24 таблічкі, якія змяшчаюць каля 9700 запісаў пра навакольны свет старажытнай Месапатаміі: назвы жывёл, раслін, матэрыялаў, камянёў, марской і сухапутнай тэхнікі, частак цела, ежы... Тэкст выкарыстоўваўся ў навучанні пісьму, таму археолагі знаходзяць мноства невялікіх школьных таблічак з яго фрагментамі.
Шмат пытанняў, звязаных з шумерскай мовай, дагэтуль застаюцца без адказу. Нярэдка жартуюць, што ў кожнага шумеролага — свая шумерская мова, бо спрэчных момантаў вельмі шмат, і кожны даследчык мае ўласнае меркаванне наконт іх. То-бок, мы не можам дакладна ведаць, як гучала жывое маўленне старажытных шумераў. Але, прынамсі, існуючыя рэканструкцыі выглядаюць больш надзейнымі, чым цалкам гіпатэтычныя мадэлі праіндаеўрапейскай мовы, бо прынамсі абапіраюцца на сапраўдныя тэксты тых часоў.
Дарэчы, станаўленне шумерскай мовы адбывалася прыкладна 5000 гадоў таму — у той час, калі праіндаеўрапейская яшчэ не распалася на асобныя дыялекты!
06.03.202511:53
#alala_alala
(Мы без канца смяемся з Grzegorza Brzęczyszczykiewicza, і, зразумела, нездарма. І ўсё ж я хачу спытаць — хто праглядзеў мільён разоў кліп пра Шчучыншчыну?)
(Мы без канца смяемся з Grzegorza Brzęczyszczykiewicza, і, зразумела, нездарма. І ўсё ж я хачу спытаць — хто праглядзеў мільён разоў кліп пра Шчучыншчыну?)
25.02.202520:14
#alala_каляндар
Імаверна, слова «фатаграфія» упершыню з'явілася ў друку роўна 186 год таму. Калі дакладна, то нямецкае «Photographie»: так астраном Іаган Генрых Медлер назваў свой артыкул, апублікаваны ў газеце «Vossische Zeitung» 25 лютага 1839 года.
Варта адзначыць, што асобна ад Медлера слова «фатаграфія» прыдумаў вучоны-палімат сэр Джон Гершэль. 14 сакавіка 1839 года ён прачытаў перад Лонданскім каралеўскім таварыствам даклад «Note on the Art of Photography, or the application of the Chemical rays of Light to the purposes of Pictorial Representation». Вядома, што яшчэ раней Гершэль падпісаў адзін са сваіх фотаздымкаў «J. F. W. H. Photogr Feb. 10 1839». Але гэта ўсё рукапісныя нататкі, а тэкст дакладу ён вырашыў не публікаваць.
Цікава, што Гершэль актыўна перапісваўся з іншым піянерам фатаграфіі, Фоксам Талботам — які быў героям мінулай байцы пра дэшыфроўку акадскай мовы. Талбот, між чынам, свае здымкі называў «photogenic drawings», але гэтая назва не прыжылася.
На карцінцы фрагмент «Vossische Zeitung» ад 25 лютага 1839 года. Адразу пад табліцай з надвор'ем можна пабачыць загаловак «Photographie».
Крыніца (старонка 9).
Імаверна, слова «фатаграфія» упершыню з'явілася ў друку роўна 186 год таму. Калі дакладна, то нямецкае «Photographie»: так астраном Іаган Генрых Медлер назваў свой артыкул, апублікаваны ў газеце «Vossische Zeitung» 25 лютага 1839 года.
Варта адзначыць, што асобна ад Медлера слова «фатаграфія» прыдумаў вучоны-палімат сэр Джон Гершэль. 14 сакавіка 1839 года ён прачытаў перад Лонданскім каралеўскім таварыствам даклад «Note on the Art of Photography, or the application of the Chemical rays of Light to the purposes of Pictorial Representation». Вядома, што яшчэ раней Гершэль падпісаў адзін са сваіх фотаздымкаў «J. F. W. H. Photogr Feb. 10 1839». Але гэта ўсё рукапісныя нататкі, а тэкст дакладу ён вырашыў не публікаваць.
Цікава, што Гершэль актыўна перапісваўся з іншым піянерам фатаграфіі, Фоксам Талботам — які быў героям мінулай байцы пра дэшыфроўку акадскай мовы. Талбот, між чынам, свае здымкі называў «photogenic drawings», але гэтая назва не прыжылася.
На карцінцы фрагмент «Vossische Zeitung» ад 25 лютага 1839 года. Адразу пад табліцай з надвор'ем можна пабачыць загаловак «Photographie».
Крыніца (старонка 9).
21.03.202521:10
#alala_спасылка
Ужо шмат было баек пра мовы Месапатаміі — варта нарэшце пачуць іх гучанне.
https://www.soas.ac.uk/baplar/recordings
Тут можна паслухаць, як вучоныя чытаюць старажытныя акадскія тэксты. Вядома, гэта сучасная рэканструкцыя, і яна можа не ўлічваць нейкія яшчэ невядомыя асаблівасці акадскага вымаўлення. Аднак гэта дае магчымасць хаця б прыблізна пачуць, як магла гучаць мова Шумера і Акада некалькі тысячагоддзяў таму.
Ужо шмат было баек пра мовы Месапатаміі — варта нарэшце пачуць іх гучанне.
https://www.soas.ac.uk/baplar/recordings
Тут можна паслухаць, як вучоныя чытаюць старажытныя акадскія тэксты. Вядома, гэта сучасная рэканструкцыя, і яна можа не ўлічваць нейкія яшчэ невядомыя асаблівасці акадскага вымаўлення. Аднак гэта дае магчымасць хаця б прыблізна пачуць, як магла гучаць мова Шумера і Акада некалькі тысячагоддзяў таму.
09.03.202515:27
#alala_факт
Яшчэ адзін важны факт пра коцікаў: па-чукоцку «кошка» будзе «мыльыттъын», што літаральна перакладаецца як «спрытны сабака». Бо сабаку чукчы добра ведалі, а кот — ну, гэта нешта падобнае.
Яшчэ адзін важны факт пра коцікаў: па-чукоцку «кошка» будзе «мыльыттъын», што літаральна перакладаецца як «спрытны сабака». Бо сабаку чукчы добра ведалі, а кот — ну, гэта нешта падобнае.
06.03.202511:39
#alala_факт
Калісьці была байка пра тое, што прыкметнай рысай польскай мовы з'яўляюцца вялікія спалучэнні шыпячых зычных. Пра гэта жартуюць нават самі палякі — напрыклад, у знакамітай сцэнцы пра Grzegorza Brzęczyszczykiewicza.
Цікава, што падобным чынам на захадзе часам успрымаюць і іншыя славянскія мовы. Напрыклад, не пазней за 1904 год малавядомы амерыканскі паэт Уільям Джэймс Лэмптан напісаў вершык пра рускага салдата, які ляжыць паранены на полі бітвы і просіць перадаць апошнюю вестачку ў родныя мясціны. Камічны эфект у вершы дасягаецца праз тапонімы, якія абраў Лэмптан — з бясконцымі зычнымі.
A Soldier of the Legion
A soldier of the Russians
Lay japanned at Tschrtzvkjskivitch,
There was lack of women’s nursing
And other comforts which
Might add to his last moments
And smooth his final way; —
But a comrade stood beside him
To hear what he might say.
The japanned Russian faltered
As he took that comrade’s hand,
And he said: “I never more shall see
My own my native land;
Take a message and a token
To some distant friends of mine,
For I was born at Smnlxzrskgqrxzski,
Fair Smnlxzrskgqrxzski on the Irkztrvzkimnov.”
Калісьці была байка пра тое, што прыкметнай рысай польскай мовы з'яўляюцца вялікія спалучэнні шыпячых зычных. Пра гэта жартуюць нават самі палякі — напрыклад, у знакамітай сцэнцы пра Grzegorza Brzęczyszczykiewicza.
Цікава, што падобным чынам на захадзе часам успрымаюць і іншыя славянскія мовы. Напрыклад, не пазней за 1904 год малавядомы амерыканскі паэт Уільям Джэймс Лэмптан напісаў вершык пра рускага салдата, які ляжыць паранены на полі бітвы і просіць перадаць апошнюю вестачку ў родныя мясціны. Камічны эфект у вершы дасягаецца праз тапонімы, якія абраў Лэмптан — з бясконцымі зычнымі.
A Soldier of the Legion
A soldier of the Russians
Lay japanned at Tschrtzvkjskivitch,
There was lack of women’s nursing
And other comforts which
Might add to his last moments
And smooth his final way; —
But a comrade stood beside him
To hear what he might say.
The japanned Russian faltered
As he took that comrade’s hand,
And he said: “I never more shall see
My own my native land;
Take a message and a token
To some distant friends of mine,
For I was born at Smnlxzrskgqrxzski,
Fair Smnlxzrskgqrxzski on the Irkztrvzkimnov.”
17.02.202513:19
#alala_alala
Вось, дарэчы, фрагмент з рукапісу 1865 года, дзе Брыджэс тлумачыць слова «ihlapɛnata» як «To be unable to to help thro’ the parties being near of kin» (надпіс самым цёмным колерам у сярэдзіне карцінкі). У гэтых запісах літарай -ɛ- Брыджэс пазначае доўгі гук [i:].
Крыніца (старонка 012a ў слоўніку Yahgan–English).
Вось, дарэчы, фрагмент з рукапісу 1865 года, дзе Брыджэс тлумачыць слова «ihlapɛnata» як «To be unable to to help thro’ the parties being near of kin» (надпіс самым цёмным колерам у сярэдзіне карцінкі). У гэтых запісах літарай -ɛ- Брыджэс пазначае доўгі гук [i:].
Крыніца (старонка 012a ў слоўніку Yahgan–English).
显示 1 - 16 共 16
登录以解锁更多功能。