#Adabiyot_olami
❗️Qahramondan baland ijodkor
Taniqli hikoyanavis Shukur Xolmirzayev ijodini kuzatsak, uning ko‘pgina hikoyalari, ayniqsa, o‘tgan asrning 90-yillarida bitgan asarlari yuqoridagi ta’rifga “sig‘masligi” ayonlashadi. Boshqacha aytganda, adib adabiy janrlarga ancha erkin munosabatda bo‘ladi, ularning chegarasini nisbiy qabul qiladi.
Yozuvchi boshqa janrlarda ham samarali ijod qilgan bo‘lsa-da, asosan, hikoyanavis sifatida dovruq qozondi. Shukur Xolmirzayevning hikoyanavis sanalishiga uning jahon hikoyachiligini chuqur o‘zlashtirgani, hikoya tabiati borasida asosli to‘xtamlarga kelgani va o‘z ijodida bu nazariy asoslardan o‘rinli foydalangani ham sababdir. Zotan, adib dunyoning yetuk hikoyanavislari Jek London, Robindranat Thakur, Anton Chexov, Ernest Xeminguey, Abdulla Qahhor va boshqalarning asarlarini shunchaki o‘qimaydi, balki ularning ijodidagi yetakchi belgilarga diqqat qaratadi, ushbu asarlarni qay xususiyatlar hikoyaga aylantirgan, ularning asosi nima, degan savollarga javob izlaydi. Shu jihatdan adibning “Hikoya haqida” degan maqolasi diqqatga sazovordir. Muallif ushbu maqolasida o‘ziga kuchli ta’sir ko‘rsatgan ulug‘ hikoyanavislarning alohida qirralarini bilimdonlik bilan ko‘rsatish barobarida g‘oyat dolzarb muammo – asarning badiiyatiga putur yetkazuvchi illatlardan biri – hikoyada bayonchilik masalasiga ham to‘xtalib o‘tadi. Ma’lumki, badiiy asar fabulasi hayotiy voqea asosida tiklansa ham, bu hayotda qanday bo‘lsa, shundayicha ko‘chirish kerak, degani emas. Aksincha, Abdulla Qahhor ta’biri bilan aytganda, hayotdan aynan ko‘chirish kitobdan ko‘chirishday gap. Asarga sinch vazifasini bajargan hayotiy voqea muallif tomonidan qayta ishlanishi, so‘ng boyitilgan, aniqlashtirilgan va yozuvchining ijodiy prinsiplariga muvofiqlashtirilgan holda o‘quvchilar hukmiga havola etilishi lozim.
Shukur Xolmirzayev yozadi: “Bir zamonlar, hozirgi kunda ham ba’zan, shunday hikoyalarni o‘qir edim: bir qiz bir yigitni sevadi, keyin yigit vafosiz chiqipti, keyin qiz uning yuziga… Yoki, bir yigit bir qizni seva turib, eskilik sarqiti yo‘liga ko‘ndalang bo‘lgani uchun uni yenga olmay, boshqaga uylanipti, keyin o‘sha qizni ko‘ripti – ikkisi ham pushaymon… Yoki, yomon odam bilan yaxshi odam haqidagi hikoyalarni aytmaysizmi… Xullas, sanayversam, ado qilolmayman” (Xolmirzayev Sh. Hikoya haqida//”Sharq yulduzi”, 1971. № 1). Darhaqiqat, voqeani quruq bayon qiluvchi lavhalarning “hikoya degan narsa bilan aloqasi juda kam ekan, ular shunchaki ermak uchun yozilgan yoki umuman adabiyotni tushunmaslik oqibatida paydo bo‘lgan mahsulotlar ekan” (Xolmirzayev Sh. Hikoya haqida//”Sharq yulduzi”, 1971. № 1).
“Moʻjiza bo‘lib qolsin” maqolasida Shukur Xolmirzayev zamondosh hikoyanavislar ijodiga keng to‘xtaladi. Ayni maqolada adibning hikoya janriga qo‘yiladigan talablarga munosabati, hikoyani boshqa janrlardan farqlantiruvchi belgilarga oid qarashlari ancha oydinlashadi. Garchi maqola avvalida adib “mulohazalarimni ham mutlaq ob’yektiv deb emas, jurnalning fikri yoki qat’iy xulosasi deb emas, balki shaxsning nisbiy ob’yektiv mulohazalari, deb qabul qilasiz”, deya ta’kidlasa-da, uning umumadabiy mezonlar asosida ish ko‘rgani fikrlarining haqiqatga yovuqligidan dalolat beradi. Ikkinchidan, ayni mulohazalar Shukur Xolmirzayevning qozilik da’vo qilmasligini, o‘zining fikrlari xatodan xoli bo‘lmasligini e’tirof etishini, qolaversa, har kimning ta’bi har xilligini hisobga olganini ko‘rsatadi.
Muallif yigirmadan ortiq yozuvchining 1987-yili chop etilgan hikoyasi misolida o‘zbek hikoyachiligining “shaklan va qisman mazmunan ham an’anaviy yo‘lda ilgarila”yotganini, “hikoyanavislarimiz turmushga chuqurroq sho‘ng‘iy boshla”ganlarini, “bir qurum adiblar tasvir imkoniyatlarini kengaytirish ustida turli tajribalar ham qilish”ayotganini va buning-da “sifat o‘zgarishlariga olib borishi tabiiy”ligini ta’kidlaydi. Adib asar mazmunini boshdan-oyoq qayta so‘zlab bermaydi, bil’aks, tahlil qilinayotgan hikoyaning yutuq va kamchiliklarini aniq misollar bilan ko‘rsatadi.
📚 @kitoblar_pdf
