U bilan bir g‘alati voqea bo‘lgan – qiziqligi shundaki, umuman, bunday holatlar unchalik ko‘p sodir bo‘lavermaydi. Bu odam sheriklari bilan birga, siyosiy ayblovlar tufayli qatlga hukm qilingan. Oradan yigirma daqiqa o‘tib esa, uni kechirishgan va boshqa hukm o‘qilgan, lekin bilasizmi, mana shu ikki hukm orasidagi yigirma daqiqa, yoki kamida chorak soat davomida, u bir necha daqiqadan keyin o‘zining shubhasiz o‘lishi haqidagi fikr bilan yashagan. Uning ba’zida mana shu yigirma daqiqalik hayoti haqida gapirib berishi menga judayam yoqardi va bir qayta-qayta aytib berishini so‘rardim. U aql bovar qilmas aniqlik bilan barchasini eslar va aytardiki, hech qachon o‘sha daqiqalarni unuta olmas ekan.
Uchta ustun qoqib qo‘yilgan, ularning yon verida soldatlar va odamlar to‘planib turishibdi, zero jinoyatchilar bir necha kishi edilar. Avvaliga uch mahkumni ustunlar ostiga olib bordilar, bog‘ladilar, o‘lim kiyimini (oq, uzun) kiydirdilar, ko‘zlariga oq bog‘ich bog‘ladilar, keyin har bir ustun oldiga bir necha soldat to‘planib, miltiq bilan otdilar.
O‘sha tanishim sakkizinchi sirada edi, demak, uning ustunga bog‘lanish navbati uchinchi bo‘lib kelardi. Hisob kitobga ko‘ra, yana besh daqiqa umri qolgan, ko‘p emas. U aytadiki, o‘sha besh daqiqa juda katta muddatdek, katta boylikdek tuyulgan, uning tasavvurida mana shu besh daqiqa ichida ko‘plab umrlarni yashab o‘tishi mumkindek edi. Go‘yoki, hali vaqt bor, umrning oxirgi daqiqasi haqida o‘ylashga erta, ixtiyoridagi mana shu besh daqiqani taqsimlay boshlagan, do‘stlari bilan xayrlashib olish uchun ikki daqiqa, keyin yana ikki daqiqa o‘zi haqida oxirgi marta o‘ylab olish, keyin esa, atrofga oxirgi marta nazar tashlashni rejalashtirgan.
U aynan mana shu taqsimotni amalga oshirganini va o‘sha daqiqalarni aynan mana shu reja asosida sarf qilganini juda yaxshi eslardi. U yigirma yetti yoshida o‘layotgandi, navqiron va kuchli, do‘stlari bilan vidolashar ekan, eslaydiki, ulardan biriga qanaqadir aloqasiz savol bergan va hatto javobi bilan qiziqib ham ko‘rgan. Keyin, do‘stlari bilan xayrlashib bo‘lgach, o‘zi haqida fikr yuritish uchun ajratilgan ikki daqiqa boshlanadi, u oldindan nima haqida o‘ylashni bilardi: iloji boricha tezroq va tiniqroq tarzda o‘zining mana shu borlig‘i uch daqiqadan, hech narsaga aylanadi, yoki nimadir, kimdir – xo‘p, kim? Qayerda bo‘ladi? Mana shu uch daqiqada u bu masalaning yechimi haqida o‘ylamoqchi bo‘lgan. Yaqin atrofda cherkov bor edi, uning nigohi ibodatxonaning oftobda yaltirab turgan tomiga tushadi. U eslaydiki, bor diqqati bilan o‘sha yaltiroq tomga, unga tushib turgan nurga tikiladi, uningcha, mana shu yorug‘lik, mana shu nur endi uning yangi vujudi, uch daqiqadan shu o‘sha yangi borliq bilan qovushib ketadi.
Kutilayotgan noaniqlik va undan nafratlanish tuyg‘usi dahshatli edi, ammo u aytadiki, o‘sha holatdan ham ko‘ra, uni mana bu o‘ylar uni ko‘proq dahshatga solardi - “Agar o‘lmaganimda nima bo‘lardi! Agar hayot qaytarib berilsa — yashash cheksiz davom etsa! Bularning barchasi meniki bo‘lardi! Bunda men har bir daqiqani asrlarga almashtirardim, hech narsa yo‘qotmasdim, har bir daqiqani hisoblab yurardim, hech narsani bekorga sarflamasdim!” Uning aytishicha, bu fikrlar alal oqibatda shunday bir g‘azabga do‘ndiki, tezroq o‘zini otib tashlashlarini istab qolibdi.
“Telba"
@dostoyevskiydan_qaydlar
