SUN’IY ONG VA YARIMO‘TKAZGICHLI CHIPLAR UCHUN RAQOBAT: AQSH VA XITOY O‘RTASIDAGI GLOBAL YETAKCHILIK UCHUN KURASH
Sun’iy ong (SO) va yarimo‘tkazgichli chiplar ustunligi uchun kurash 21-asr geosiyosiy maydonida o‘ziga xos jihatiga aylandi. AQSh va Xitoy ikkita asosiy da’vogar sifatida paydo bo‘ldi. Ikkala davlat ham SO iqtisodiyotni qayta shakllantirish, harbiy salohiyatni oshirish va global ta’sirni kuchaytirsh harakat qilmoqda. Qo‘shma shtatlar o‘zining texnologik ustunligi va innovatsiyon mukammalligi foydalansada, Xitoy kattta investitsiyalar, markazlashtirilgan strategiyalari bilan ajralib turadi. Ushbu raqobat nafaqat texnologik yetakchilik, balki SO ustunligi uchun kurash kengroq oqibatlari ochib beradi.
Shuningdek, Qo‘shma shtatlar sun’iy ong texnologiyasini rivojlantirish uchun tezlashayotgan texnologiya sohasida ustunlik saqlab qolmoqchi va turli-xil tashkilotlarni moliyalashtirmoqda. Misol uchun, Milliy Innovatsion Tizim (NIS) ilmiy-tadqiqot markazini va yangi texnologiyalarni rivojlantirish muhim o’rin tutadi va Milliy sog’liqni saqlash instituti bilan Qo‘shma shtatlar bulutli xizmat ko'rsatuvchi provayderlar (cloud service providers) ma’lumotlar almashish platformasini ishlab chiqish uchun ular bilan hamkorlik qilishni yo‘lga qo‘ygan. Albatta, Qo‘shma Shtatlar super qudrat unvonini yo‘qotish arafasida va bunday yo‘qotishda Xitoy Xalq Respublikasi asosiy omil rolini o‘ynashi mumkin. 2018-yil Financial Times bilan suhbat jarayonida Genri Kissinjer shuni ta’kidlagan, hozirgi “yangi sovuq urush” ildizlari AQSh va Xitoy o‘rtasidagi keskinlikda namoyon bo‘lmoqda.
Bu albatta, sun’iy ong (SO) nafaqat zamonaviy geosiyosiy raqobatni shakllantirishda, balki kuch vositasida va muhim jang maydoni bo‘lib qolmoqda.Yaponiya davlati orqali Qo‘shma Shtatlar “CHIP-4 ALYANSI” orqali Xitoy mamlakat yarimo‘tqazgich (semiconductors) sanoatini cheklashmoqchi. Bu alyansda AQSh, Janubiy Koreya, Yaponiya va Tayvan muhim rol o‘ynaydi. Binobarin, texnologik ustunlik uchun kurashda ikkita global kuch bo'lgan Qo'shma Shtatlar va Xitoy o'rtasidagi shiddatli raqobatda chip ishlab chiqarish ta'minot zanjirlari bo'yicha asosiy tortishuv nuqtasi sifatida paydo bo'ldi. AQSh tomonidan Xitoyga nisbatan cheklovlar yarimo'tkazgich sanoatida ustuvorliklarning o'zgarishiga olib keldi. Tramp ma'muriyati davrida boshlangan va Bayden ma'muriyati tomonidan mustahkamlangan ushbu cheklovlar Xitoy texnologik firmalarining chiplarni sotib olishiga to'sqinlik qiluvchi va Xitoyning chip ishlab chiqarishdagi asosiy texnologiyalar va xodimlarga kirishini cheklaydigan omillar bu texnologik sanksiyalar o'z ichiga oladi. Bu yerda asosiy shart shundaki, AQSh Tayvan vositasi orqali chip ishlab chiqarishdagi ilg'or texnologiyalar va uskunalarni demokratik (ya’ni g’arb demokratiyasiga) dunyoga qarshi kurashish uchun ulardan foydalanishi mumkin bo'lgan mamlakatlarga yetkazib berilmasligi kerak ta’kidlab o‘tgan.
Shuningdek, Xitoy davlat kengachi (CSC) 2017-yil 20-iyulda “Yangi avlod sun’iy intellektni rivojlantirish rejasi ” bo‘yicha qaror chiqargandi. Shuningdek, ushbu muhim rivojlanish mamlakatning sun’iy ong (SO) texnologiyasi va programma chiplari rivojlantirish orqali bo‘lgan yondashuvini, 2030-yilgacha bo’lgan keng qamrovli maqsadlarni belgilovchi yuqori dadrajada bo‘lgan rivojlanishni maqsad qilib qoygan. Bosh kotib Si Szipinning so‘zlari, yangi tushunchalari va yangi strategiyasini amalga oshirish uchun SOning iqtisodiyot bilan chuqur integretsiyalashuvini tezlashtirish va SO uchun ilmiy va texnologik innovatsion salohiyati, milliy xavfsizlikni himoya qilish va texnolagik klasterlar (bu soha muayyan korxonalar yoki tarmoqlar asoslangan) yaratish maqsadi oldiga qo‘yilgan.
Otabek Akromov
