Սարդարապատի ճակատամարտ (1918 թ.)
Սարդարապատի ճակատամարտը տեղի է ունեցել 1918 թվականի մայիսի 21-29-ը՝ Արևելյան Հայաստանի տարածքում՝ Սարդարապատի մոտ (այժմ՝ Արմավիրի մարզ)։ Այն հայկական պատմության ամենակարևոր ռազմական հաղթանակներից է, որը կանխեց թուրքական զորքերի առաջխաղացումը դեպի Երևան և Էջմիածին։
Պատմական նախապատմություն
1917 թվականին, երբ Ռուսական կայսրությունը փլուզվեց, նրա բանակը քայքայվեց, և Կովկասյան ռազմաճակատում հայերը մնացին առանց ռուսական զորքերի աջակցության։ Օսմանյան Թուրքիան, օգտվելով իրավիճակից, 1918 թվականին սկսեց ներխուժել Անդրկովկաս՝ նպատակ ունենալով վերացնել հայության վերջին պետական կազմավորումները։
1918 թվականի մայիսի կեսերին թուրքական զորքերը՝ Յաքուբ Շևքի փաշայի հրամանատարությամբ, շարժվեցին դեպի Երևան։ Նրանց հիմնական նպատակն էր գրավել Էջմիածինը, որտեղ գտնվում էր Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածինը, ապա՝ Երևանի տարածքը։ Եթե նրանք հաջողության հասնեին, հայությունը կկորցներ վերջին հույսը՝ սեփական պետականություն ստեղծելու։
Հայկական կողմը կազմակեպվեց ինքնապաշտպանության։ Հայկական ուժերը ղեկավարում էին գեներալ Մովսես Սիլիկյանը, զորավար Դանիել Բեկ-Փիրումյանը, Գևորգ Բաշինջաղյանը, ինչպես նաև հայ կամավորական ջոկատների հրամանատարներ։
Ճակատամարտի ընթացքը
Մայիսի 21-ին թուրքական զորքերը մոտեցան Սարդարապատին։ Հայկական բանակը, որը հիմնականում կազմված էր Հայրենակցական միությունների զինված ուժերից, գյուղացիներից, նախկին ռուսական բանակի հայ զինվորներից, լուրջ դիմադրություն կազմակերպեց։
Մայիսի 22-ին սկսվեցին ծանր մարտերը։ Հայկական զորքերը խիզախորեն հարձակվեցին և մեծ վնասներ պատճառեցին թուրքերին։ Հատկապես աչքի ընկան հայկական հեծելազորը և հրետանին։
Մայիսի 26-28-ին հայերը վճռական հակահարված տվեցին, թուրքերը սկսեցին նահանջել։ Մայիսի 29-ին նրանք ամբողջությամբ դուրս մղվեցին Սարդարապատի տարածքից՝ ուղղություն վերցնելով դեպի Ալեքսանդրապոլ (ներկայիս Գյումրի)։
Հաղթանակի նշանակությունը
✔ Կասեցվեց թուրքերի առաջխաղացումը դեպի Երևան և Էջմիածին։
✔ Հնարավորություն ստեղծվեց 1918 թ. մայիսի 28-ին հռչակել Հայաստանի Առաջին Հանրապետությունը։
✔ Հայությունը ապացուցեց, որ կարող է ինքնուրույն պաշտպանել իր հայրենիքը։
Այս հաղթանակը դարձավ հայ ժողովրդի ռազմական պատմության կարևորագույն դրվագներից մեկը և ոգեշնչման աղբյուր հետագա սերունդների համար։
Այսօր Սարդարապատի ճակատամարտի հերոսներին նվիրված է Սարդարապատի հուշահամալիրը, որտեղ ամփոփված են այդ փառավոր մարտի հիշատակը կրող վկայություններ։
Նշանավոր դեմքեր
1. Մովսես Սիլիկյան (1862-1937)
2. Դանիել Բեկ-Փիրումյան (1861-1921)
3. Գևորգ Բաշինջաղյան (1860-1919)
4. Տովմաս Նազարբեկյան (1855-1931)
5. Արշակ Ջամալյան (1872-1918)
6. Համազասպ Սրվանձտյան (1873-1921)
7. Կրիկոր Հասրաթյան (1871-1941)
8. Նժդեհ (Գարեգին Տեր-Հարությունյան, 1886-1955)
9. Հակոբ Մեղապարտ (մոտ 1860-1920-ականներ)
10. Հովհաննես Քաջազնունի (1868-1938)
11. Հովհաննես Բաղրամյան (1897-1982)
