Мир сегодня с "Юрий Подоляка"

Труха⚡️Україна

Переглянути

Николаевский Ванёк

Переглянути

Мир сегодня с "Юрий Подоляка"

Переглянути

Труха⚡️Україна

Переглянути

Николаевский Ванёк

Переглянути

De facto. Беларуская навука

Інфармацыя пра ўсе значныя падзеі ў беларускім даследчым жыцці ў краіне і за мяжой з фокусам на сацыяльныя і гуманітарныя дысцыпліны.
Перадрукі і цытаванні дапускаюцца – з абавязковай гіперспасылкай на канал.

Рейтинг TGlist

ТипПублічний

Верифікація

Не верифікований

Довіреність

Не надійний

Розташування

МоваІнша

Дата створення каналуЛип 04, 2022

Додано до TGlist

Лют 22, 2025

Я власник каналу

Історія змін

Прикріплена група

De facto. Беларуская навука Chat

Статистика Телеграм-каналу De facto. Беларуская навука

Детальніше

Підписників

785

24 год.

30.4%Тиждень

141.8%Місяць

9113.1%

Індекс цитування

0

Згадок1Репостів на каналах0Згадок на каналах1

Середнє охоплення 1 допису

193

12 год.297

53.9%24 год.1930%48 год.3130%

Залученість (ER)

5.7%

Репостів0Коментарів0Реакцій11

Залученість за охопленням (ERR)

24.68%

24 год.0%Тиждень

1.56%Місяць

8.48%

Охоплення 1 рекл. допису

193

1 год.00%1 – 4 год.00%4 - 24 год.14374.09%

Детальніше

Під'єднайте нашого бота до каналу і дізнайтеся стать аудиторії цього каналу.

Всього дописів за 24 години

2

Динаміка

Останні публікації в групі "De facto. Беларуская навука"

Всі дописи

19.04.202514:38

Вызвалялі ці рабавалі Беларусь?

У новым выпуску праграмы "Няпростая гісторыя" размова пойдзе пра казацтва.

Чым з'яўляецца гэты феномен для беларускай гісторыі? Наколькі казакі былі сваімі для беларусаў і якую ролю адыгралі ў нашым мінулым? Якія віды казакоў былі і чаму некаторым з іх можна было б паставіць помнік у нашай краіне?

Пра казацтва ў ВКЛ і на землях Беларусі размова з вядомым беларускім гісторыкам Віктарым Якубавым

19.04.202511:28

Выйшаў «Гістарычна-этымалагічны слоўнік іншамоўнай лексікі ў старабеларускай мове»

Яго складальнік – доктар філалагічных навук Аляксандр Мікалаевіч Булыка з Інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа. У выданні 1078 старонак. Гістарычна-этымалагічны слоўнік змяшчае лексіку, запазычаную старабеларускай літаратурна-пісьмовай мовай з іншых моў або ўжываную пад іншамоўным уплывам.

На базе фактычнага матэрыялу і этымалагічных меркаванняў разгледжана семантычная структура і крыніца паходжання і пранікнення кожнай лексемы, вызначана яе словаўтваральная актыўнасць на беларускай глебе.

Прыведзены час першай пісьмовай фіксацыі кожнай іншаземнай лексічнай адзінкі і яе тагачасныя мясцовыя адпаведнікі.

Переслав з:

ICBS (Міжнародны Кангрэс даследчыкаў Беларусі)

18.04.202513:36

Лепшыя навуковыя публікацыі 2024 года. Арганізацыйны камітэт Міжнароднага Кангрэса даследчыкаў Беларусі аб’яўляе пачатак працы камісіі па вызначэнні лепшых навуковых публікацый у галіне сацыяльных і гуманітарных дысцыплін па вынікам 2024 года.

Запрашаем прадстаўнікоў акадэмічнай супольнасці дасылаць сваё меркаванні пра найлепшыя навуковыя публікацыі і зрабіць свой унёсак у папулярызацыю дасягненняў беларускай навукі.

Прапановы можна падаць на адрас premija@palityka.org да 1 чэрвеня 2025 года.

Урачыстае аб’яўленне спісу лепшых публікацый адбудзецца 26 верасня 2025 года падчас XII Кангрэса ў Берліне.

У выніку працы камісіі будуць вызначаны па тры лепшыя публікацыі па наступным накірункам:

– Гісторыя (манаграфіі, артыкулы);

– Гуманітарныя навукі (манаграфіі, артыкулы);

– Сацыяльна-палітычныя навукі (манаграфіі, артыкулы).

Для ацэнкі камісіяй могуць таксама прымацца працы апублікаваныя ў 2023 годзе, якія раней не вылучаліся на конкурс.ю

18.04.202509:25

Чым вядомы навуковец з Беларусі Максім Плікус?

На днях мы пісалі, што групу навукоўцаў, якая адкрыла ліпахрасток — новую шкілетную тканку, узначальваў Максім Плікус. Што пра яго вядома? Максім Плікус атрымаў ступень бакалаўра ў Гродзенскім дзяржаўным медыцынскім універсітэце (1996 - 2000), затым эміграваў у ЗША, дзе атрымаў ступень PhD ва Універсітэце Паўднёвай Каліфорніі (2001 - 2007).

Цяпер мікрабіёлаг працуе прафесарам у Каліфарнійскім ўніверсітэце ў Ірвайне, дзе ўзначальвае дэпартамент біялогіі развіцця і клеткі. Лабараторыя Максіма Плікуса вывучае, як тканкі і ствалавыя клеткі рэгенеруюць у адказ на пашкоджанні. У 2018-м навуковец атрымаў прэмію Амерыканскай асацыяцыі анатамаў маладым даследчыкам, у 2019-м – прэмію фонда LEO (рэгіён Амерыкі).

Максім Плікус – аўтар некалькіх рэзанансных даследаванняў. Два гады таму мікрабіёлаг давёў, што малекула, якая змяшчаецца ў валасатых радзімках, можа дапамагчы ад аблысення.

17.04.202510:08

Якім быў вобраз міжваеннай Польшчы як суб’екта міжнароднай палітыкі ва ўспрыманні беларусаў

Пра гэта піша гісторык Андрэй Кротаў у часопісе «Известия ГГУ имени Ф. Скорины». Беларускія грамадзяне Польшчы не разглядалі яе ў вобразе «голуба міру». Аднак заходнебеларускі друк, у адрозненне ад беларускага савецкага, пазбягаў тлумачэння знешніх акцый Польшчы з дапамогай формулы аб «антысавецкім фронце імперыялістычных дзяржаў», а падставы знаходзіў у польскай гісторыі і нацыянальным характары палякаў.

З-за прэтэнзій на Цешынскую вобласць часопіс «Беларускі сцяг» пісаў, што дзеянні Польшчы «нагадвалі ўчынкі хворага, амаль вар’ята, які сваімі бязглузднымі выкрыкамі ўжо абрыдзеў».

Беларускія савецкія і заходнебеларускія вобразатворцы аднанакіраванымі намаганнямі стварылі вобраз дзяржавы, якая мела вялікадзяржаўныя амбіцыі і з’яўлялася чыннікам нестабільнасці ў Еўропе. Ён садзейнічаў мабілізацыі грамадскай думкі на карысць будучага ўз’яднання Беларусі і гатоўнасці садзейнічаць яго набліжэнню.

16.04.202508:10

Група навукоўцаў (у тым ліку з Беларусі) адкрыла ліпахрасток — новую шкілетную тканку

У вушах і носе млекакормячых знайшлі новую шкілетную тканку – ліпахрасток, яна спалучае ў сабе прыкметы тлушчавай і храстковай тканак. Вынікі даследавання група навукоўцаў з некалькіх краін апублікавала напачатку 2025 года ў часопісе Science.

У ходзе эксперыментаў на трансгенных мышах, а затым і ў дзесятках відах млекакормячых, выявілі ліпахандрацыты ў вушной ракавіне, гартані, грудзіне і насавым храстку. Гэтыя клеткі выконваюць важную ролю ў арганізме, змякчаючы жорсткасць храсткоў. Адкрыццё можна выкарыстаць у рэгенератыўнай медыцыне і тканкавай інжынерыі.

Групу навукоўцаў узначальваў Максім Плікус, прафесар Каліфарнійскага ўніверсітэта ў Ірвайне і выпускнік Гродзенскага дзяржаўнага медыцынскага ўніверсітэта. У групе таксама працавалі Аляксандр Астроўскі з Інстытута біяхіміі біялагічна актыўных злучэнняў (Гродна) і Аксана Астроўская з Гродзенскага дзяржаўнага медыцынскага ўніверсітэта.

15.04.202512:05

Традыцыйны знаёмім са зместам чарговага нумара "Беларускага гістарычнага часопіса", на гэты раз за сакавік гэтага года.

14.04.202517:38

Ушачы аказаліся на 500 гадоў старэйшымі: археолагі знайшлі сляды паселішча X–XI стагоддзяў

Падчас руціннага археалагічнага абследавання перад будаўніцтвам газаправода ў самым цэнтры Ушачаў навукоўцы з Інстытута гісторыі НАН знайшлі сляды старажытнага паселішча, якое існавала тут яшчэ ў X–XI стагоддзях. А ў іх выявілі фрагменты ганчарнай і ляпной керамікі, а таксама бронзавы наканечнік шыйнай грыўні.

«Раней лічылася, што Ушачы ўпершыню згадваюцца толькі ў XVI стагоддзі ў складзе Полацкага ваяводства. Але цяпер аказалася, што людзі жылі тут на 500 гадоў раней. Гэта мяняе ўяўленне пра гісторыю засялення гэтых земляў», – адзначыў супрацоўнік Інстытута гісторыі НАН Марат Клімаў.

Аднак помнік гісторыі знаходзіцца на месцы сучасных агародаў жыхароў райцэнтра (на здымку) – з-за гэтага, на жаль, даследаванне можа сутыкнуцца з цяжкасцямі, дадаў навуковец.

13.04.202510:56

У топе продажаў «Акадэмкнігі» – «Беларуская мова ад А да Я»

Пра гэта паведамляецца на старонцы кнігарні ў сацсетках. «Беларуская мова ад А да Я» – навукова-папулярнае выданне ад Ігара Капылова, Алены Лапцёнак і Наталлі Паляшчук з Інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа. Кніга выйшла напрыканцы 2024 года.

На 167 старонках выдання ў папулярнай форме расказваецца пра галоўныя падзеі ў гісторыі беларускай мовы, яе адметныя рысы, знакавыя пісьмовыя помнікі і сучасныя слоўнікавыя выданні. Прыводзяцца цікавыя моўныя факты, выказванні паэтаў і пісьменнікаў пра роднае слова, самабытная лексіка, прыказкі, якія адлюстроўваюць каларыт нацыянальнай мовы. Інфармацыя суправаджаецца багатым ілюстрацыйным матэрыялам.

Навукоўцы выкарысталі некалькі прыёмаў, каб зрабіць выданне цікавым і карысным для розных катэгорый чытачоў, у тым ліку для дзяцей. Адзін з іх — размяшчэнне інфармацыі ў алфавітным парадку.

12.04.202508:13

Здабыча рэдказямельных металаў у Беларусі: перспектывы ацанілі ў Акадэміі навук

У газеце «Навука» загадчык лабараторыі геатэктонікі і геафізікі Інстытута прыродакарыстання Яраслаў Грыбік ацаніў перспектывы здабычы рэдказямельных металаў (РЗМ). Ён прывёў прыклад, што яшчэ ў савецкія часы было ўстаноўлена Дыябазавае радовішча (Жыткавіцкі раён) берылію (на здымку).

Аднак аб'ект залягае на глыбіні 25-40 м і працягласці да 15 км. «Тэхналагічнае рашэнне па выманні асобных кампанентаў РЗМ па Дыябазаваму радовішчу ў папярэдні перыяд не атрымала рэалізацыі па тэхналагічных і прыродаахоўных мерапрыемствах». Сёння ў Беларусі «рэальныя ўчасткі з праявамі РЗМ прагназуюцца, аднак яны прадстаўлены як лакальныя аб'екты», іх асваенне з тэхналагічных і прыродаахоўных пазіцый «вельмі абмежавана».

Навуковец узгадаў параду настаўніка: «Не мітусіся». «Пасля этапу РЗМ наступіць праз 5-10 гадоў этап іншы, па нашай здагадцы гэта этап рэдкіх элементаў. Важнай стане ртуць і іншыя элементы, якія прагназуюцца ў межах Беларусі».

11.04.202508:37

У генафондзе паўднёва-ўсходніх беларусаў выявілі заходнеазіяцкі кампанент

Пра гэта пішуць расійскія навукоўцы ў свежым нумары Journal of Human Genetics. Вынікі вывучэння поўнай зменлівасці мітахандрыяльнай ДНК (мтДНК) у жыхароў з паўднёвага ўсходу Беларусі паказалі: беларусы характарызуюцца высокай разнастайнасцю мітахандрыяльных геномаў. Існуюць значныя адрозненні беларускай выбаркі ад асноўнай масы ўсходнееўрапейскіх папуляцый, у тым ліку і славянскіх этнасаў.

У мітахандрыяльным генафондзе беларусаў выявілі заходнеазіяцкі кампанент (12,6%), што можа абумоўліваць генетычныя адрозненні беларусаў ад іншых усходніх славян (рускіх і ўкраінцаў).

Усходнеазіяцкі кампанент мітахандрыяльнага генафонду даследаванай групы беларусаў прадстаўлены гаплагрупай C5c1a (2,3%). Яна прысутнічае пераважна ў генафондзе славянскіх народаў (палякаў, беларусаў, украінцаў і рускіх). Узрост C5c1a складае ~4000 гадоў, яе з'яўленне ва Усходняй Еўропе можа быць звязана з міграцыямі людзей з каспійскіх стэпаў у бронзавым веку.

10.04.202507:51

125 гадоў таму нарадзіўся Гаўрыла Гарэцкі

Гаўрыла Іванавіч Гарэцкі (10 красавіка 1900 - 20 лістапада 1988) з 1927 г. працаваў дырэктарам новастворанага Навукова-даследчага інстытута сельскай і лясной гаспадаркі пры СНК БССР, выступаў за перайманне досведу Заходняй Еўропы. У 28 гадоў абраны членам Беларускай акадэміі навук: самы малады сярод акадэмікаў-заснавальнікаў Акадэміі і дагэтуль застаецца наймаладзейшым сярод абраных акадэмікаў.

У 1930-м і 1938-м навукоўца двойчы арыштоўвалі і прысуджалі да расстрэлу, але затым прысуды змянялі. У ГУЛАГу працаваў геолагам. Рэабілітаваны ў 1958-м, але вярнуцца ў Беларусь дазволілі толькі праз дзесяць гадоў. Працаваў у Інстытуце геахіміі і геафізікі, які ўзначальваў яго сын Радзім Гарэцкі.

Гаўрыла Іванавіч зрабіў вялікі ўнёсак не толькі ў развіццё беларускай навукі (у галінах геалогіі, геаграфіі, фальклору), ён быў актыўным грамадскім дзеячам, сярод іншага дамогся вяртання ў грамадскую прастору памяці пра свайго рэпрэсаванага брата пісьменніка Максіма Гарэцкага.

09.04.202508:31

Якія пісьменнікі і чаму ўключаліся ў нацыянальны пантэон на старонках газеты «Наша Нива» у 1906 -1907 гг.

Пра гэта піша Віктар Корбут у зборніку навуковых артыкулаў «Літаратура Новага часу ў люстэрку сучаснай гуманітарыстыкі». У 1906 - 1907 гг. пісьменнікі Ян Чачот, Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч, Францішак Багушэвіч (Мацей Бурачок), Ян Неслухоўскі (Янка Лучына), да якіх далучаўся Адам Міцкевіч, на старонках газеты «Наша Нива» ўключаліся ў своеасаблівы беларускі нацыянальны пантэон, у якім яны засталіся і да сённяшняга дня.

Творчасць на беларускай мове ўспрымалася як уласна нацыянальны рух. Аднак, калі дзеячы пачатку XX стагоддзя ўжо ўсведамлялі сябе беларусамі, то іх папярэднікі толькі адзначалі адметнасць беларусаў і іх мовы (Чачот называў беларускую мову сяляна-крывіцкай).

У нацыянальна пантэон уключаліся і польскія пісьменнікі, якія паходзілі з беларуска-літоўскіх зямель. Адным з першых стаў Адам Міцкевіч («вялікі пясняр нашага краю»). А вось Эліза Ажэшка ў той час не ўключалася ў беларускі пантэон.

08.04.202510:14

Якім быў нонканфармізм у ВНУ БССР перыяду адлігі (1953-1968)

Пра гэта піша Уладзімір Валодзін, які абараніў доктарскую дысертацыю ў European University Institute (Фларэнцыя). Са студэнцкіх падпольных арганізацый вядомая група Ханжанкова, якая ў 1963-м планавала падарваць у цэнтры Мінска вышку-глушылку заходніх радыёстанцый. Хажанкова асудзілі на 10 гадоў. У 1968-м Якімовіч і Лухцікаў распаўсюдзілі ў Мінску ўлёткі супраць савецкага ўварвання ў Чэхаславакію, выявіць іх не змаглі.

Разам з тым дзяржаве патрэбны былі спецыялісты ў галіне беларускай мовы і культуры. Атрымаць пэўную аўтаномію можна было прэзентацыяй сваёй мастацкай дзейнасці як аматарскай. Пры канфліктах з партыйнымі функцыянерамі творцы пераязджалі ў іншыя гарады. Да 1980-х беларускім нонканфармістам не хапала надзейнай сеткі абмену інфармацыяй, члены адной групы вельмі мала ведалі пра іншыя.

На здымку – браты Белыя, 1963 год (пляменнікі Якуба Коласа Міхась і Лявон Белыя былі асуджаныя ў 1957-м за выступы супраць палітыкі русіфікацыі).

07.04.202508:35

Набор на навуковыя стажыроўкі ў рамках Konstanty Kalinowski Scholarship Program (падача заявак да 15 мая)

Стыпендыятамі праграмы могуць быць грамадзяне Беларусі, якія не маюць права пастаяннага пражывання на тэрыторыі Польшчы і якія не могуць працягваць сваю навуковую дзейнасць у Беларусі. Праграма адкрыта для кандыдатаў ва ўзросце да 35 гадоў.

Асобы, кваліфікаваныя для ўдзелу ў праграме, якія валодаюць польскай мовай на добрым узроўні, змогуць пачаць стажыроўку 1 кастрычніка. Асобы, якія недастаткова добра ведаюць польскую мову, будуць накіраваны на курсы польскай мовы, якія пачнуцца 1 верасня.

Стыпендыяты павінны будуць узгадніць гадавую праграму даследчай дзейнасці і падрыхтаваць дыпломную працу. Памер стыпендыі на дадзены момант складае 2700 злотых.
Падача заявак – да 15 мая. Усе падрабязнасці глядзіце тут.

Всі дописи

Рекламувався21 година

08.04.202518:07Беларускі інстытут публічнай гісторыі

1.2K

Детальніше

Рекорди

20.04.202523:59

785Підписників

22.02.202523:59

200Індекс цитування

21.03.202503:48

909Охоплення 1 допису

09.04.202502:23

525Охоп рекл. допису

23.03.202502:38

22.30%ER

20.03.202523:59

130.98%ERR

Розвиток

Детальніше

Підписників

Індекс цитування

Охоплення 1 допису

Охоп рекл. допису

ERR

Детальніше

Популярні публікації De facto. Беларуская навука

Всі дописи

03.04.202509:10

Навукоўцы налічылі ў Беларусі 12 відаў кляшчоў. Як ад іх абараніцца?

За ўвесь час даследаванняў на тэрыторыі Беларусі зарэгістравана 12 відаў кляшчоў трох родаў, расказала гендырэктар па навуковай рабоце НПЦ па біярэсурсах Таццяна Волкава. Яе словы прыводзіць газета «Навука». Эпідэмічнае значэнне для чалавека маюць Ixodes ricinus (найбольш шматлікі і агрэсіўны да людзей від), Ixodes persulcatus і Dermacentor reticulatus.

Кляшчы не падаюць з дрэў, самкі падцікоўваюць чалавека на расліннасці вышынёю да 1 м – захоп адбываецца на ўзроўні каленаў. Таму і рэкамендуюць на ўчастках скошваць траву. Пры выхадзе ў лес пажадана не вельветавае і ваўнянае адзенне, за якое кляшчам лягчэй зачапіцца, а з гладкімі паверхнямі.

Эфектыўным сродкам у барацьбе з клешчавым энцэфалітам з'яўляецца вакцынацыя. Універсальнай экстранай хіміяпрафілактыкай ад барэліёзу можа стаць даксіцыклін або яго аналагі (для дзяцей ёсць супрацьпаказанні), які трэба прыняць аднаразова ў першыя трое сутак з моманту ўкусу кляшча.

05.04.202511:16

Выйшла кніга «Бешанковіцкі край: гісторыка-культурная спадчына рэгіёна»

Гэта зборнік навуковых артыкулаў ад выдавецтва «Беларуская навука», якія прайшлі апрабацыю на канферэнцыі «Бешанковіцкі край: гісторыка-культурная спадчына рэгіёна (да 100-годдзя Бешанковіцкага раёна)», што адбылася ў райцэнтры ў чэрвені 2024 года.

На 522 старонках выдання – матэрыялы, прысвечаныя праблемам палітычнай, сацыяльнай, эканамічнай і культурнай гісторыі Бешанковіччыны, края з цэнтрам у мястэчку на левым беразе ракі Дзвіна, які ў 1634 годзе атрымаў магдэбургскае права.

Раней у гэтай жа серыі «Беларусь праз прызму рэгіянальнай гісторыі» выйшаў зборнік «Гісторыка-культурная спадчына Слонімшчыны: да 770-годдзя Слоніма».

01.04.202509:26

Любы ахвочы можа прыняць удзел у археалагічных раскопках у Беларусі

Пра гэта на прэс-канферэнцыі заявіў загадчык цэнтра археалогіі Беларусі Аляксей Аўласовіч. Як правіла, археалагічныя экспедыцыі адкрыты для ўдзелу валанцёраў і на сайце Інстытута гісторыі хутка будзе размешчана інфармацыя аб усіх экспедыцыях, якія плануецца правесці ў 2025 годзе. Любы ахвочы зможа прыняць у іх удзел, адзначыў Аўласовіч.

«Можна будзе прыняць удзел у раскопках на рацэ Менцы, вывучаць помнікі неаліту або бронзавага веку Віцебскага Паазер'я, прыняць удзел у даследаванні ракі Студзёнкі. Гэта месца пераправы французскіх войскаў у 1812 годзе», – паведаміў археолаг.

Па словах Аўласовіча, раскопкі на Менцы сталі самымі маштабнымі за ўсю гісторыю незалежнай Беларусі. У іх бралі ўдзел сотні студэнтаў з 17 ВНУ краіны. Нагадаем, што нядаўна навукоўцы высветлілі, калі будавалася гарадзішча на рацэ Менка.

13.04.202510:56

31.03.202511:50

Беларусь і Саламонавы астравы на першых месцах у свеце па колькасці выпадкаў утаплення

Пра гэта кітайскія даследчыкі пішуць у новым артыкуле ў Scientific Reports. Яны прааналізавалі дадзеныя за 2021 год. Тады ў свеце зарэгістравалі 856,1 тысячы выпадкаў утаплення, якія прывялі да 274,2 тысячы смерцяў.

Найбольшую колькасць зафіксавалі на Саламонавых астравах (40,6 выпадкаў на 100 тысяч насельніцтва), у Беларусі (28,5) і ва Украіне (28,4). Высокія паказчыкі ў Беларусі, магчыма, звязаны з багаццем унутраных вадаёмаў і недастаткова развітой палітыкай бяспекі на вадзе, адзначаюць даследчыкі. Пры гэтым назіраецца значнае зніжэнне ўзроўню ўтаплення ў рэгіёнах з высокім даходам з-за паляпшэння інфраструктуры бяспекі вады і адукацыі насельніцтва.

Культурныя звычаі, такія як нормы нагляду за дзецьмі і адносіны да ўжывання алкаголю, могуць істотна паўплываць на небяспеку ўтаплення. Дададамо, што ў 2021 годзе ў Беларусі зафіксавалі антырэкорд: патануў 481 чалавек, 252 з іх – у нецвярозым стане.

16.04.202508:10

02.04.202508:19

Як інспектар раскрытыкаваў змены ў беларускіх вучылішчах, якія адбыліся пры Расійскай імперыі

Пра гэта піша гісторык Андрэй Ганчар. У 1828 годзе стацкі саветнік граф Філіп Платэр наведаў свецкія і духоўныя вучылішчы ў Віцебскай і Магілёўскай губернях і раскрытыкаваў праект пераўтварэння вучылішчаў у Беларусі Осіпа Сянкоўскага. Платэр прыйшоў да высновы: ранейшы статут больш адпавядаў мэтам асветы, чым новыя пастановы ад урада Расійскай імперыі.

Так, раней з павятовага вучылішча кожны мог паступіць ва ўніверсітэт, што адкрывала дарогу да асветы для беднага дваранства. Пасля зменаў трэба было паступаць спачатку ў гімназію. З іншых заўваг: у першым класе сталі навучаць геаметрыі, хаця дзеці не маглі яе разумець. А паэзія была выключана з праграмы.

Камітэт навучальных устаноў падтрымаў ініцыятывы Платэра, але затым стаў больш кіравацца довадамі Сянкоўскага. Прапанаваныя пераўтварэнні духоўных вучылішчаў былі рэалізаваны ў адносінах да Рымска-каталіцкай царквы.

10.04.202507:51

30.03.202508:35

Новае ўскоснае пацвярджэнне эпідэміі чумы ў Полацку сярэдзіны XIV стагоддзя

У «Полацкім весніку» выйшаў артыкул кандыдата біялагічных навук Вольгі Емельянчык пра смяротнасць насельніцтва Полацка. У ім прадстаўленыя вынікі палеадэмаграфічнага аналізу астэалагічных матэрыялаў (астэалогія – раздзел анатоміі, прысвечаны вывучэнню шкілета), якія былі здабыты археолагамі з чатырох некропаляў горада.

Найбольш нізкі сярэдні ўзрост смерці дарослых (35,1 года) адзначаны ў групе сярэднявечнага насельніцтва Полацка XIII-XIV стст. з тэрыторыі Ніжняга замка. Сума назіранняў дазваляе выказаць здагадку, што пахаванні на тэрыторыі Ніжняга замка могуць адлюстроўваць адзін з эпізодаў «катастрафічнай» смяротнасці жыхароў Полацка, звязаны з ваеннымі дзеяннямі або эпідэміяй чумы сярэдзіны XIV ст.

На карысць апошняй здагадкі сведчыць наяўнасць калектыўнага пахавання, які ўключаў астанкі маладых індывідаў і дзяцей, піша кандыдат біялагічных навук.
На ілюстрацыі – замкі Полацка XVI ст. на гравюры па малюнку С. Пахалавіцкага.

23.03.202509:16

Даследаванне цёмнай энергіі паставіла пад сумнеў тэорыю адноснасці Эйнштэйна

Цёмная энергія, таямнічая сіла, якая прымушае Сусвет пашырацца, падобна, перажывае такія змены, што гэта ставіць пад сумнеў наша цяперашняе разуменне часу і прасторы, высветлілі навукоўцы, піша BBC. Для пацвярджання гэтых вынікаў патрабуецца больш дадзеных, але ўжо зараз прафесар Офер Лахаў з Універсітэцкага каледжа Лондана адзначыў: «Гэта драматычны момант».

Само па сабе адкрыццё цёмнай энергіі ў 1998 годзе было шокам. Да гэтага лічылася, што пашырэнне Сусвету працягваецца з часоў Вялікага выбуху, але пашырэнне павінна запавольвацца пад уздзеяннем гравітацыі. Аднак назіранні паказалі, што працэс пашырэння, наадварот, паскараецца.

Хуткасць, з якой пашыраецца Сусвет, працягвае павялічвацца, але гэтае паскарэнне ў нейкі момант пачало запавольвацца, сцвярджаюць навукоўцы. Гэта значыць, што ў нейкі момант пашырэнне можа пайсці ў зваротным напрамку і скончыцца так званым Вялікім сціскам – працэсам, які зваротны Вялікаму выбуху.

25.03.202510:10

Дык якой насамрэч была гістарычная назва Брэста?

Гісторык Мікола Волкаў адзначае: «Аб тым, як горад называлі ў канцы XV-XVI стст., найлепш сведчаць запісы ў метрыцы ВКЛ. Агулам я выявіў 30 запісаў, якія датуюцца 1493 - 1567 гг. У іх назва горада або замка згадваецца ў назоўным або вінавальным склоне 37 разоў. 35 разоў фігуруе форма «Берестеи» (Берасцей), 1 — «Бересть» (Берасць), і 1 — «Берестье» (Берасце). У апошнім выпадку магчымая памылка пісара або выдаўцоў метрыкі...

І «вішанка» на гэтым «торце» — менавіта форма «Берестеи» ўжываецца ў слыннай рэвізіі 1566 г. (на здымку). Берасць («Бересть») — гэта больш зручнае скарачэнне, упершыню згадваецца ў 1562 г… Адсюль польскі Brześć. У метрыцы ў XVI ст. ва ўскосных склонах таксама часам фіксуецца паланізаваная форма «Бресть» (Брэсць). А з польскай назвы ў ХІХ ст. была ўтворана расійская форма — «Брест» (Брэст). Усё мужчынскага роду.

Адкуль ўзялося «Берестье» (Берасце), як нібыта гістарычная назва горада, — асобная цікавая гісторыя, вартая добрага артыкула».

Переслав з:

ICBS (Міжнародны Кангрэс даследчыкаў Беларусі)

28.03.202519:44

Арганізацыйны камітэт абвяшчае збор заявак на стварэнне панэляў у межах XIІ Міжнароднага Кангрэса даследчыкаў Беларусі. Сёлета Кангрэс адбудзецца 25-27 верасня 2025 года ў Берліне (Нямеччына) у партнёрстве з Універсітэтам Гумбальта (Humboldt-Universität zu Berlin).

Панэлі могуць быць прысвечаны абмеркаванню даследчых праблем ці прэзентацыі вынікаў навуковай дзейнасці.

Колькасць удзельнікаў панэляў на стадыі падачы заяўкі таксама не абмяжоўваецца. Калі ўдзельнікаў будзе шмат, заяўленая панэль можа быць падзеленая на некалькі асобных панэляў, альбо вылучана ў асобную секцыю.
Арганізацыйны камітэт запрашае даследчыя і экспертныя арганізацыі і супольнасці, а таксама акадэмічных лідараў прыняць удзел у вызначэнні праграмы сёлетняга Кангрэса. I

Заяўнікамі могуць выступаць асобы, а таксама зацікаўленыя інстытуцыі і арганізацыі. Для падачы заяўкі неабходна да 25 красавіка 2025 года запоўніць наступную анлайн-форму.

Дадатковыя пытанні можна задаць, напісаўшы на пошту icbs@palityka.org

Видалено28.03.202516:39

23.03.202516:29

Падборка цікавых каналаў на беларускай мове

У нашым спісе пяцёрка, якая вартая ўвагі.

@poshtabel — Беларусь на старых здымках і паштоўках. Фотапараўнанні «было-стала», цікавыя факты па гісторыі, фатаграфіі, этнаграфіі.

@skarbmin — нумізматычны канал пра разнастайныя манеты ды іх гісторыю.

@tradycyjny_stroj — энцыклапедыя народнага адзення Беларусі канца ХІХ - сярэдзіны ХХ стагоддзя: фільмы, лекцыі, матэрыялы з экспедыцый.

@techleadby — навіны папулярнае навукі, тэхналогій, дызайну і архітэктуры. Прафесійныя допісы і цікавыя абмеркаванні.

@instytutbm – канал Інстытута беларускае мовы, які распавядае пра распаўсюджаныя памылкі і правільнае ўжыванне слоў і тэрмінаў.

#пашыраймасваё

Переслав з:

ICBS (Міжнародны Кангрэс даследчыкаў Беларусі)

18.04.202513:36

24.03.202517:11

Навукоўцы: пры правільным падыходзе можна адрадзіць частку старажытных паркаў Беларусі і вярнуць ім ролю культурных цэнтраў

Пра гэта супрацоўнікі Інстытута эксперыментальнай батанікі ім. Купрэвіча І. Вазнячук і А. Нясцюк пішуць у часопісе «Ботанические сады в современном мире». Інтэнсіўнае паркабудаванне ў Беларусі вялося ў XVIII і асабліва ў XIX ст., калі было закладзена не менш за 1000 сядзібных паркаў.

З часам многія з іх былі страчаны, іншыя зведалі значныя змены (на графіку – параўнанне колькасці старажытных паркаў і ахоўных у статусе помнікаў прыроды па абласцях). Разбурэнне паркаў працягваецца. У заканадаўстве не адлюстроўваюцца пытанні аб асаблівасцях іх аднаўлення і асаблівага догляду за каштоўнымі раслінамі.

Навукоўцы прапанавалі «экалагічна арыентаваную мадэль» аднаўлення садова-паркавай спадчыны Беларусі. Пры правільным падыходзе можна дабіцца не толькі адраджэння асобных сядзіб і паркаў, але і вяртання ім ролі сапраўдных культурных цэнтраў, упэўненыя навукоўцы.

Увійдіть, щоб розблокувати більше функціональності.