"Boś ty nie przyszedł jako klątwa nieba
Ani nie spadłeś jak grom niespodzianie,
Lecz jak duchowa narodu potrzeba
W krwawej wypadków wypłynąłeś pianie
– Aby ostatnim orężnym protestem
Zapisać w dziejach nieśmiertelne: Jestem!"
Adam Asnyk w dwudziestą piątą rocznicę powstania z 1863 roku.
Zwykliśmy narzekać na kult klęsk, pomijamy natomiast przy tym mit czynu, który dał fundamenty myśli, która idąc za słowami dyktatora Powstania styczniowego Traugutta zaowocowała organizacją pionową społeczeństwa stającego się pełnym Narodem. Nadając temu nie tylko ideę, lecz także organiczny program organizacyjny opierający się o szerokie masy. Tym było Powstanie Styczniowe, zbrojnym wystąpieniem zorganizowanych struktur, przeciwko ancien regime, obcemu zaborcy, jak i sprzedajnym elitom własnym broniącym interesów arystokratycznej oligarchii. Czy musimy znów przywoływać konkretne działania i daty? Sztyletnicy, którzy z walki zbrojnej uczynili radykalny program narodowy, a także stworzyli przyszły wzór podziemnego państwa, przekazując te tradycje dalej. Dla nas nacjonalistów wzorem powinna być też fanatyczna jednostka Żuawów Śmierci, inaczej niż szerzący strach i terror w sercach urzędników, kolaborantów i oficerów wroga, ci walczyli w polu do ostatniego, ponosząc klęski w chwili, gdy wycięto ich w pień, jednak więcej mieli potyczek zwycięskich, jak chociażby pod Grochowiskami, gdzie zadali trzykrotnie większej liczbie Rosjan olbrzymie straty, walcząc pomimo braku amunicji i zmuszając przeciwnika do odwrotu. W bitwie pod Miechowem, zwyciężyli mimo ogromnych strat w fanatycznym szale zabierając trupom wrogich żołnierzy broń palną w krwawej walce wręcz na cmentarzu. Elitarność oddziału była potwierdzona nie tylko ślubowanie zwycięstwu lub śmierci w polu, fanatyzmem, ale także osobistym doborem najlepszych żołnierzy przez doświadczonego dowódcę Rochebrunea.
Powstanie obfitowało w wiele różnych formacji, także idei – solidarnościowych, narodowych, masowych, metod walki z wrogiem, które dziś owiane mgłą zapomnienia zdają się znakomitą inspiracją dla nas tak jak i były dla nacjonalistów pokolenia Kolumbów.
