Cinémathèque

دوربین فکر نمی‌کند. دوربین نوعی چشم است – به قول کوکتو «چشم گاو». دوربین واقعیت فرار را ضبط می‌کند و در یک آن چیزی را فراهم می‌کند که نویسنده، نقاش و مجسمه‌ساز هرگز قادر به دستیابی به آن نیستند. دوربین چیزی را ضبط می‌کند که مغز ما قادر به نگهداری آن نیست. چیزی که در یک لحظه بوجود می‌آید و دیگر هرگز تکرار نمی‌شود.

ظلم همه‌جا هست: در جنگ، شکنجه، اردوگاه‌ها، در آدم‌های جوانی که افراد سالخورده را می‌کُشند. حقیقت دارد که فقدان تخیل منجر به قساوت می‌شود. در اوایل جنگ، در سربازخانه سربازی را دیدم که پوست خرگوشی را زنده‌زنده می‌کَند. وحشت کردم.

من شیطان را فقط یک بار، آن هم در وجود یک سگ دیدم یا درست‌تر بگویم، احساس کردم. گرچه حیوانات را دوست دارم ولی باید همان موقع از شرش خلاص می‌شدم.

اول کار می‌کنم، بعد فکر می‌کنم. من در کمین امر غیرمنتظره می‌مانم و دنبال شگفتی‌ها می‌گردم.

قلمرو سینماتوگراف، قلمرو امر نگفتنی و غیرقابل وصف است.

«صدا» حوزۀ گسترده‌ای است که مفعول مانده.

گدار: چرا این‌قدر مقید به نور آفتاب بودید؟

برسون: دلیل‌اش که خیلی ساده است. فیلم‌های بسیار زیادی دیده‌ام که در آن‌ها نمای بیرونی خاکستری یا تاریک است –که البته می‌تواند جلوۀ بسیار زیبایی به وجود آورد– اما نمای بعدی ناگهان به یک اتاق روشن و پرنور می‌رود. این موضوع همیشه برایم غیرقابل قبول بوده. این اتفاق اغلب زمانی رخ می‌دهد که بین فضاهای داخلی و خارجی جابه‌جا می‌شویم: همیشه در نماهای داخلی، نورپردازی اضافی و نور مصنوعی وجود دارد، ولی زمانی که بیرون می‌رویم دیگر خبری از این نور اضافی نیست. این موضوع موجب جدایی دروغین این دو حوزه می‌شود. می‌دانید –و مطمئناً شما هم در این مورد مثل من هستید– که تمام فکر و ذکر من واقعیت است. آن هم تا سرحد کوچک‌ترین جزئیات. نورپردازی ساختگی، به اندازۀ دیالوگ‌ها و ژست‌های ساختگی فریب‌آمیز است. دغدغۀ من در مورد تعادل نور از این‌جا می‌آید. مگر وقتی وارد خانه می‌شویم روشنایی نسبت به بیرون کمتر نمی‌شود؟ حرف‌هایم واضح است؟

به من برچسب «ژانسنیست» زده‌اند، یعنی آدمی که آذین و افراط را دوست ندارد، کسی که بی‌آلایشی و لخت و عوری را می‌پسندد. برق‌کار اگر بخواهد برق را آزاد کند، باید سیم را لخت کند.

آن‌چه دوربین باید بگیرد بیرون نیست، درون است. در حقیقت اصلاً بیرونی وجود ندارد. به تعداد جفت‌چشم‌هایی که بیرون را نگاه می‌کنند بیرون وجود دارد. این عقیده که دنیا تنها یک منظر دارد چیز مهملی است. روش‌هایِ رایجی که در فیلم‌های تجاری به کار می‌روند این مهملات را تشویق می‌کنند. باید کارگردانان کمتر و کمتر و مؤلفان بیشتر و بیشتر شوند.

سینماتوگراف هنر نشان دادن هیچ است و فقط به نور و سایه می‌پردازد. سایه هرچه بیشتر، بهتر.

وقتی توی زندان باشی، چیزی مهم‌تر از «در» نیست.

لکپرس: چه خط‌وربطی میان «آنکه گریخت» و «جیب‌بر» می‌بینید؟

برسون: دست‌ها... اما مگر میان هر دو فیلمی باید خط‌وربطی باشد؟ فیلم‌ساختن من مثل کار کردن آدم‌های معمولی است. به کاری که با این ماشین قدرتمند انجام شود می‌گویند سینماتوگراف، چیزی که از تئاتر و رمان بی‌نهایت قوی‌تر است.

لکپرس: خیلی قوی‌تر از رمان؟

برسون: به‌قطع و به‌یقین. تازه سینماتوگراف تصویر هم دارد.

لکسپرس: به نظر شما یک فیلم باید اثر یک فرد خاص باشد؟

برسون: باید همین‌طور باشد‌. در آیندۀ سینما دو گونه فیلم بسیار متفاوت خواهیم داشت: اول، آن‌هایی که سینماتوگراف برای‌شان ابزار «آفرینش» است؛ دوم، آن‌هایی که سینما برای‌شان در حکم ابزار «بازتولید» است (تئاتر فیلم‌برداری‌شده). به‌نظر من اولی از تلویزیون ترسی ندارد ولی دومی، سراسر ترس است.

کایه دو: دوست دارید که مرید داشته باشید؟ آیا دوست دارید چیزی بنام «مکتب برسون» داشته باشیم؟

برسون: نه. یک مکتب قطعاً نه، ولی دوست هم ندارم تنها کسی باشم که راه خروج از جنگل را پیدا کرده.

کایه دو: آیا با مؤلفان دیگر مراوده دارید؟

برسون: افسوس! باید بگویم مشکل از من است چرا که فیلم‌های آنان را نمی‌بینم. ولی واقعاً هم دیدن آن فیلم‌ها در توان من نیست؛ به جنایتی که آن‌ فیلم‌ها مرتکب می‌شوند پِی برده‌ام و احساس می‌کنم با دیدن آن فیلم‌ها شریک جرم‌شان می‌شوم. البته این بدان معنا نیست که آن فیلم‌ها بی‌فایده‌اند. اتفاقاً برعکس، در همۀ فیلم‌ها ابداع وجود دارد ولی من شخصاً نمی‌توانم تحمل‌شان کنم. می‌دانید ‌... آرزویم این نیست که آدم‌ها مثل من فیلم بسازند، آرزویم آن است که آنان خط را عوض کنند و به سینما دیگر همچون تئاترِ فیلم‌برداری شده نگاه نکنند. همه‌اش همین.

کایه دو: دربارۀ آلفرد هیچکاک چه نظری دارید؟

برسون: فیلم‌هایش را ندیده‌ام.