و همانا این بازی فرزین‌بندی است از منصوبهٔ شیخ‌حسنِ تیمورتاش (ظفرنامهٔ یزدی، ۱/ ۱۹۸).

و اگرچه در این جنگ پیاده و سوارِ بسیار بر بساطِ حرب در دست و پای پیلانِ جنگی مات شدند؛ امّا فرزین‌بندِ اُمَرا بگسیخته، شاهان به قایم رُخ از یکدیگر گردانیدند (مطلع سعدین، ۱/ ۲۴۱).

غرّه‌اى در عرصه اى زاهد به فرزين‌بندِ زُهد
ليک شطرنجِ چنين را آن دو رُخ آسان بَرَند
(دیوان کاتبی، ص ۷۹)

و به فرزين‌بندِ حوادثْ اسپِ تأمّل پيش كرده، قبل از فيل‌ماتش راهِ بيدقِ نجات نبايد گشاد (عبداللّطیف شیروانی، هزارویک‌کلمه، ۲/ ۳۶۰).

میرزا که شهسوارِ معرکۀ بزرگی و شهامت بود، در آن عرصه - که از همه طرف فیل‌بند و فرزین‌بند شده بود - پیاده ماند (احیاءالملوک، ص ۲۳۶).

و فَرَس‌ها به دو خانه سیر کنند بر بالای پیادهٔ رخ یا به جای پیادهٔ شاه و فرزین، بر این شکل می‌دَوانند و ضرب می‌کُنند (راحةالصّدور، ص ۴۰۸).

وَإِذَا كَانَ ‌مَعَ ‌الْغُلَامِ ‌الصَّبِيحِ [الْمَلِيحِ] رَقِيبٌ ثَقِيلٌ قِيلَ: «مَعَهُ فَرْزَانْ بَنْدُ» (الظّرائف واللّطائف، ص ۳۰۷؛ نیز نک. یتیمة‌الدّهر، ۴/ ۹۴).

و با غلامِ مليح [ظ: = پیاده] چون رقيبى [ظ: = فرزین] باشد، گويند: «فرزين‌بند آمد»
(تحسین‌وتقبیح، ص ۱۸۰).

فرزینِ زلفکان را بر رخْ تو بند کردی
تا رایگان دلم را شَه‌رُخ زدی به فرزین
(دیوان قطران تبریزی، مُلحَقات، ۲/ ۸۵۲)

باد فرزينِ عزّ و عُمرِ تو را
ز پياده دوامِ فرزين‌بند
(دیوان انوری، ۱/ ۳۸۰)

نَسرِ واقع بِعینِهِٓ گفتی
دو پیاده‌ست بندِ یک فرزین
(دیوان ظهیر فاریابی، ص ۱۵۲)

گرنه فرزین‌بندِ انصافت بُدی، لعبِ فنا
آسمان را شاه‌رُخْ دادی، زمین را شاه‌مات
(دیوان اثیر اخسیکتی، ص ۶۷)

با مدحِ تو بیدقی فروکرد
فرزین‌بندی عجب نکو کرد
(تحفة‌العراقین، ص ۱۴۲)

از جزئیات آن (فرزین‌بند) اطّلاع نداریم. تنها می‌دانیم ترفندی است که از سوی حریف اجرا می‌شود و فرد را به دردسر می‌اندازد (تحفةالعراقین، ص ۶۰۰).

چند از این قصّه جُست‌وجو کردم
بیدق از هر سُوِی فروکردم

بیش از آن کرده بود فرزین‌بند
که بر آن قلعه برشَوَم به کمند
(کلّیات نظامی، هفت‌پیکر، ص ۶۹۴)

و اگر به فرزین‌بندی که با فایق کرده‌ای مغرور گشته‌ای، فردا به فضای صحرا آی تا فیل‌بازی ما در رقعهٔ مبارزت ببینی (ترجمهٔ یمینی، ص ۱۰۶).

خصمان چون رقعۀ مجادلت از فرزين‌بندِ راى و تدبير دهقانِ فرزانه خالى يافتند، بيدقِ فرصت بر نَطعِ انتهاز براندند... عدلِ او رقاعِ آن بقاع را به فرزین‌بندِ سیاست از شاه‌رُخِ فتنه ایمن گردانید (فرائدالسّلوک، ۵۲۵، ۵۵۳).

در شطرنجِ این هوس که بازی، نظر از بازیِ خصم برمگیر. مبادا که او فرزین‏بندِ احتیال چنان کرده باشد که تو به هزار پیل باز نتوانی گشود و چون از نیاگانِ تو بر رُقعۀ ممالکِ خویش هیچ پیل این پیادۀ طمع فرونکرده‌است مبادا که...» (مرزبان‌نامه، ص ۴۰۴).

نظرِ حاسدان چو دید که کرد
نظرِ خسرو ارجمند، مرا

بندِ فرزینِ مکرِشان بگشاد
ز آهنین بند، مستمند، مرا
(دیوان مجد همگر، ص ۵۲۳-۵۲۴)

و بیست عدد پیلِ تمام‌هیکلِ دیوشکل تا اسپان و پيادگانِ شاه را بر رقعۀ حرب فرزين‌بند باشد و به صدمات و صولات رخ نگردانند... شاه‌سواران را مجال نمانْد که اسپان را در میدانِ جولان آرند. هرچند پیلان درانداختند مغولان رخ نتافتند؛ بلکه به زخمِ تیر، فرزین‏بندِ ایشان - که در بندِ فیل بود - بگشادند و صفِ پیاده را بر هم ریختند (تاریخ جهانگشای، ۱/ ۹۱، ۹۳).

اسپِ نشاط بر بساطِ هوسْ گرمْ مران كه فرزين‌بندِ تو محكم نيست (طرب‌المجالس، ص ۲۲).

سلطان به توريۀ شكار بيرون رفت. جمعى اكابر به‌تخصيص مجيرالملک کافی عمر رُخى را بگذاشت تا به پيادۀ تدبير، فرزين‌بندى سازند و به فَرَسِ تفرُّس منصوبه‌اى انگيزند. باشد كه حريفِ روزگار شاه را به فيلِ تسويل عِرا بازى ندهد (تاریخ وصّاف‌الحضره، ۱/ ۵۷۳).

یک بیدَقَک آمد که چه‌ها خواهد کرد
فرزین‌بندت کنون هَبا خواهد کرد

ازْ این شَهِ لشکرشکن و اسپِ چو باد
شاهِ تو سپاهِ خود رها خواهد کرد
(حکایتِ نرد و شطرنج، ص ۱۰۴)

شَها پیاده چو رُخ بر بساطِ تو سودَم
شَوَم ز فرّ تو بر اسپِ پیلتنْ فرزین

مرا پیادۀ دیگر به رَسْمِ فرزین‌بند
ضرورت است که باشد برای بستنِ زین
(دیوان ناصر بخارایی، ص ۱۰۱)

گاهی مركبِ انتباه در ميدانِ عبرت تازند. پيل‌بندِ غيرت براىِ نفرت برانند. فرزين‌بندِ نفْس را شَهرُخِ ندامت نمايند (تاریخ فیروزشاهی، ص ۱۶).

که را در خاطر می‌رسید که... منصوبۀ شهریاری چُنان معتبر و فرزین‌بندِ کامگاری چنان مقرّر به نیرو [ظ: فرو] کردنِ یک پیاده چنین از هم فروگسلد؟ (زبدةالتّواریخ، ۱/ ۷۶)

در این حال شاه منصور چون دید که منصوبهٔ قُول به پیل‌بند و فرزین‌بند محکم است و قشوناتِ بسیار در عرصۀ میدانِ شاهِ جهان ایستاده، سرِ اسپ از آنجا بگردانید و رخ به قُولِ برانغار آورد (جغرافیای حافظ‌ابرو، ۲/ ۳۰۶).