Ijtimoiy ishonch — bu qo‘rquvning davosi.
Harret Jonsning "The Culture Transplant" nomli kitobida mamlakatlar o‘rtasidagi ijtimoiy ishonch darajasidagi farqlar haqida qiziqarli misollar keltirilgan.
1997-yilda Daniya fuqarosi Annet Syorensen Nyu-Yorkda politsiya tomonidan hibsga olingan. Bir o‘tib ketayotgan ayol Annetning restoranda ovqatlanishga kirib, 14 oylik qizini aravachasida restoran eshigi oldida qoldirganini ko‘rib, politsiyaga xabar bergan. Hibsga olingan ayol amerikalik rasmiylarga Daniyada bolalarni tashqarida qoldirish normal holat ekanini tushuntirgan. "Axir, kim bolani o‘g‘irlashi mumkin?" — degan Syorensen o‘shanda.
Skandinaviya mamlakatlarida ijtimoiy ishonch darajasi dunyodagi eng yuqori ko‘rsatkichlardan biridir. Bu yerda bir so‘rovnomada qatnashganlarning taxminan 65 foizi “Odamlarning ko‘p qismiga ishonish mumkinmi?” degan savolga ijobiy javob bergan. AQShda bu ko‘rsatkich ancha past, ayniqsa yirik, ijtimoiy bo‘linishi katta va boshqaruv sifati past shaharlarda. Yuqori ishonch darajasiga ega mamlakatlardan AQShning yirik shaharlariga kelgan odamlar notanishlarga nima uchun ishonish mumkin emasligini tushuna olmay, hayratda qolishadi.
Yuqori va past ishonch darajasiga ega mamlakatlarda davlatga munosabat ham turlicha. Jonsning yozishicha, Yaponiyada bolaga yo‘qolib qolganida har qanday yaponiyalikdan yordam so‘rashi mumkinligi o‘rgatiladi. AQShda esa vaziyat boshqacha — bola faqat politsiyachiga murojaat qilishi kerak. Bu madaniy fakt oldinroq yozilgan fikrni yana bir bor tasdiqlaydi: agar fuqarolar o‘rtasida ishonch bo‘lmasa, yagona najot davlat bo‘lib qoladi.
Tomas Hobbs siyosiy falsafaga "tabiiy holat" muammosini kiritgan edi, ya’ni hamkorlik o‘rniga odamlar bir-biriga qarshi kurashadigan vaziyat. Mojarolarning asosiy sababi ishonchsizlikdir. Bir jamiyatda bir odam boshqa odam u bilan hamkorlik qilmasligidan qo‘rqadi. Hobbs bu muammoni hal qilish uchun odamlarga qo‘rqitish kerak degan taklifni beradi. Unga ko‘ra, odamlarning boshqaruv huquqini kuchli davlatga topshirish kerak bo‘ladi, shunda davlatdan qo‘rquv odamlarni o‘zaro hamkorlik qilishga majbur qiladi.
Ijtimoiy ishonch esa qo‘rquvga asoslanmagan holda ushbu muammoni hal qilishning yo‘lidir. Ishonch mavjud bo‘lgan jamiyatlarda har bir kishi boshqa kishiga ishonishi mumkinligini biladi. Bu esa yuqori darajadagi hamkorlikni va natijada yuqori turmush darajasini ta’minlaydi. Afsuski, ishonch osmondan tushmaydi — bu uzoq davom etgan ijtimoiy evolyutsiya mahsulidir.
O‘zbekistonda ishonch darajasi qanday: siz farzandingiz adashib qolsa, unga boshqa kishi orqali sizga telefon qilishi mumkinligini ayta olasizmi?
@therealniyozov
