Teatr — yadro. Ijodiy yoʻnalishlar yadrosi. Yoʻq.
Teatr — qora tuynuk. Barcha ijodiy usullar (sheʼriyat, nasr, rassomchilik, haykaltaroshlik, musiqa, raqs...) ni oʻziga tortib, jamlaydigan makon. Kino ham shunday. Faqat har safar yangi hissiyotlar berolmaydi kino koʻruvchiga. Teatrda bu mumkin. Chunki u har qayta qoʻyilganda aynan takrorlamaydi avvalgi ijroni. Bir spektakl tugʻiladi. Tugagach oʻladi. Qayta qoʻyilganda yana tiriladi, (boshqacha, chunki tirik jarayon) yana oʻladi. Biz tez-tez oʻlib tirilishga ishonmaymiz. Budda ishonadi. Teatr aktyorlari, ayniqsa rejissiyor ham ishonsa aynimaydi hayrat...
Lekin biz hamma qatori oʻylashni xush koʻramiz. Hamma xato deyaptimi, xato deymiz...
... Tangri dunyolar va undagi jismlarni joylashtirdi. Hech kim koʻmak bermadi. Endi yolgʻiz oʻzi tomoshabin. Zerikarli emasmikin? Kim bilan muhokama qiladi saviyali-saviyasiz harakat, ijro, gʻoyalarni?
Siz hech bir oʻzingiz teatrga tushganmisiz? Butun zalda faqat siz bor. Dahshatli lazzat oldingiz asardan. Ammo aytib berishga hech kim yoʻq borliqda!
... Shoir soʻzlarni joylashtiradi. Soʻzlarni oʻynatyapman deb ishonadi. Vaholanki SOʻZ uni oʻynayotgan boʻladi.
Rejissiyorchi, u kimga taqlid qiladi? Uning qulogʻiga kim shivirlab turadi voqea, ranglar, ohang, asar, nur... larni terishni?
Hech qanday oʻrtakashlarsiz toʻgʻridan toʻgʻri Tangriga aloqaga chiqa oladigan — shoir, rejissiyor, musiqachi... Axir kim bilandir gaplashishi kerak olamlar hukumdori zerikkanda. Suhbatdoshning nomi isteʼdod.
... Aytmasdan turib ayt. Bu sanʼatda ulugʻlik. Oddiy hayotda qilmasdan turib qildim deyish yolgʻonchilik. Qilmasdan qilganday koʻrsatish — koʻzboʻyamachilik.
Teatr muhim hodisani toʻgʻridan toʻgʻri basharangizga aytmay aytadi. Toʻgʻrirogʻi shunday qilolgani teatr men uchun.
Oʻylayman, buyuk shoirlar nomini dunyo bilmaydi. Bilganari buyuklikka yetmagan. Shunday buyuk rehissiyorlar nomi ham nomaʼlum. Ukraindagi tomoshani koʻryabdi dunyo! TIRIK TEATR!
Shimoliy Koreyada, Turkmanistonda ham butun boshli mamlakat teatrga aylanganiga ancha boʻldi. Bizdagi teatrlar siyosiy tomoshalar bilan raqobat qilolmayotgani uchun ham oʻlik. Qachonki teskarisi boʻlsa, muvoznat joyiga tushadi. Bir fojiya, zulum haddi aʼlosidan oshsa — satiraga aylanadi. Ahvolni ochiqcha satiraga oladigan teatr yoʻq hali atrofda. Demak quvonsak arziydi, hali holatimiz peshroq. Hali mazza qilib azoblanyabmiz. Hali bu azob ogʻrigʻi suyakdan oʻtib, vaqarlab kulayotganimiz yoʻq.
Va balki shundan koʻrsatishga arzirli voqea sodir boʻlmayapti ham.
Lekin yoʻqdan bor qilish degani emasmi sanʼat? Qachongacha siyosatchilar yoʻqni bor, borni yoʻq qilib koʻrsatishda ustunlik qilishadi sanʼatda? Asl sanʼatkorlar ulardir balki? Balki teatrlarga siyosatchilar oʻynagani kelsa, tirik tomosha, tirik tomoshabin qaytar? Balki...
Matn: Jontemir
