🟢🟡 پیشنهادها و نقدهایی در رابطه با وضعیت کنونی حوزه ها
🖋حسین مازوجی
دانش‌پژوه
بسم الله الرحمن الرحیم
الف) علم، حقیقی بسیار والا و نورانی است و مدارس و حوزه های علمیه و اساتید و طلاب سختکوش، در طول تاریخِ پرفراز و نشیبی که پشت سر گذاشته ایم، توانسته اند به وسیله این حقیقت بی بدیل، خدمات کثیری در ابعاد مختلف، به بشر ارائه دهند. بنابراین ما میراثْ دارِ چنین تاریخ پرافتخاری هستیم که متاسفانه قدْرش را نمی دانیم اما همانگونه که کتابسوزی های جُهّال نتوانست جلوی حرکت های علمی را بگیرد، اتفاقات ناگواری که اکنون در ساحت علوم حوزوی به اسم تحول در علم، شاهد آن هستیم، نمی تواند علم را از دلهای مشتاق دور کند. اساسا علم را نمی توان با زور یا ترشرویی یا مصوّبه های سازمان ها و ارگان ها، در دل ها جا کرد یا از دل ها زدود.
ب) هدف اصلی طلاب (با هر گرایشی حتی تبلیغ، امامت مساجد و ...)، باید فهم دقیق ثقلین باشد. بدون فهم دقیق ثقلین، نمی توان قدم از قدم برداشت چراکه مبنای هرحرکت دینی، علم دینی است. لذا بزرگان ما اصرار دارند که طلاب، به فهم مجتهدانه از دین برسند و این مهم، جز با خواندن و پژوهش در کتب اصیل و عمیق، حاصل نخواهد شد. همان کتبی که در طول تاریخ، مورد توجه اصحاب فن واقع شده و جان ها را سیراب نموده است. درسی شدن یا درسی نشدن کتاب ها، باید طی فرآیندی طبیعی اتفاق بیفتد و حاصلِ تجارب اساتید برجسته در طول سال ها باشد (کما هو السابق). اینکه با زورِ مصوّبه، کتابی را "درسی" کنیم یا بخش هایی از آن را حذف کنیم، تمسخرِ علم و عالم و معلّم و متعلّم است.
ج) میراث گرانبهای سَلَف و روش تحصیل سنتی، نه تنها هیچ مخالفتی با تجدد و نوآوری در اندیشه ندارد، بلکه به شدت مدافع آن است. اتفاقا ادعای ما این است که کتب جدید التألیف، روحِ تفکر را از طلاب به شدت سلب نموده است و لذا به اسم تحول در علم، در حقیقت ایشان را از علم محروم ساخته است! یک نمونه ساده آن، تفاوت بسیار بنیادین ِ کتاب شرح شمسیه با المنطق مرحوم مظفر یا کتب جدیدالتألیف دیگر است. اگر کسی مدتی مثلا سه ماه با هر دو کتاب مانوس بوده و مباحثه نماید، به نیکی و با وجدان ِ غیر مَشوبِ خویش، درخواهد یافت که: این کجا و آن کجا! مطالب عمیق شرح شمسیه، همراه با حواشی و مطالب بی نظیرش، ذهن منطقی بسیار دقیقی به انسان می دهد که می تواند در جای جای اصول و فلسفه و کلام و عرفان از آن بهره بگیرد. چرا باید طلاب را از این کتب بی نظیر به بهانه های واهی محروم کنیم؟ چرا طلاب که یکسال را برای المنطق وقت می گذارند، نباید همان وقت را برای شرح شمسیه بگذارند و صدها مطلب فراتر بیاموزند و جانشان سیراب گردد؟
د) سیاست گذاری های سال های اخیر، به جای آنکه به نفع علم و طلابِ سختکوش و با استعداد تمام شود، بیشتر موجب تنبلی و رخوت علمی شده است. نتائجش هم کاملا مشخص است. به راحتی می توان در کتابفروشی ها قدم زد و مشاهده کرد که قبلا چه کتبی در صدرِ خرید طلاب بود، و الان چه کتب و جزواتی!!
ه) به نظر می رسد مشکلات زیر، اهمّ مشکلاتی است که دست و پا گیر طلاب شده است:
❎ضعیف شدن بسیار شدید و تأسف بار محتوای کتاب ها، خصوصا در سطح مقدماتی که اصل و اساس مراحل بعدی است. به قول مرحوم مدرس، درس خارج گفتن، خیلی سخت نیست، اگر کسی مرد است، دروس پایه را تدریس کند. همچنین به قول آیت الله جوادی آملی دام عزه: قبلا درس خارج خیلی مرسوم نبود. اگر کسی می توانست لمعتین را کما هو حقّه تدریس کند و به اشکالاتی که به شهیدین وارد می آید، جواب بگوید، او مجتهد حساب می شد! (لمعه ای که اکنون متاسفانه، فقط ترجمه ای از آن برای امتحان خوانده شده و رها می گردد!)
❎ حضور و غیاب اجباری که با نفْسِ علم آموزی به عنوان یک ارزش والا، منافات جدی دارد.
❎ امتحان های حفظ محور، بی ثمر و تلف کننده وقت.
❎کلاسهای فراوان و وقت گیر و پایین آمدن روحیه تفکر عمیق.
❎برچیده شدن رابطه صمیمی، معرفتی و اخلاقیِ استادان و شاگردان.
❎تبدیل شدن حوزه ها به نظام ترمی واحدی و فراموش شدن سنت های اصیل و انسان سازِ علمای سَلَف
و السلام علی من اتّبع الهدی
۲۵ آبان ماه ۱۴۰۳ هجری خورشیدی
