Nima uchun har doim hukumatga pul yetmaydi?
Byudjet defitsitlarining asosiy sababi – bu sarflovchida egalik hissining mavjud emasligida. U mablag‘larni huddi o‘zinikidek sarflaydi, lekin huddi o‘ziniki emasdek tavakkal qiladi. Qarabsizki taqchillik yuz beraveradi.
Byudjet tashkilotlarining muvaffaqiyati odatda ularning loyihalar soni bilan o‘lchanadi. Va albatta, bu son va ko‘lam har yili oldingisidan kattaroq bo‘lishi talab qilinadi. Shu sabab, har bir tashkilot oldida ikkita yo‘l bo‘ladi (spoyler - hukumat tashkilotlari ikkinchi yo'lni tanlaydi):
1. Kamroq loyiha, kamroq sarf va byudjetdan kamroq mablag‘ talab qilish.
Bu esa tashkilotni hech narsa qilmayotgandek ko‘rsatib qo‘yishi mumkin va rahbarlar o‘z lavozimlarini yo‘qotishdan xavf siraydi.
2. Ko‘proq loyiha, ko‘proq sarf va byudjetdan ko‘proq mablag‘ talab qilish.
Bunda tashkilotlar mablag‘ yetishmayotgani haqida shikoyat qiladi va loyihalarning muvaffaqiyati faqat byudjet miqdoriga bog‘liqdek ko‘rsatiladi. Natijada, hatto marjinal foydasi marjinal zararidan kam bo‘lsa ham, yangi loyihalarni ishlab chiqaverishadi.
Bu harakatlar ongli ravishda ataylab qilinmaydi, balki tabiiy ravishda yuz beradi. Yashab qolish instinkti sababli insonlar ong ostida bo‘lsa ham, o'zlarining manfaatlari asosida harakat qiladi. (Bu kabi qaror qabul qilish jarayonini tushuntiruvchi fan – iqtisodiyot deb ataladi.)
Davlat – eng samarasiz tadbirkor lekin u yaxshi yurist bo'la oladi. Uning vazifasi biznes yuritish emas, adolatli qonunlarni ishlab chiqish va ularning ijrosini ta’minlashdir. Hukumat faqat bitta sohada monopol* bo‘lishga haqli: qonun ustuvorligini ta’minlashda!
*Muhim nuqta:
✅Qonun ijrosi – davlatning majburiyati, lekin uni nazorat qilish jamiyatning huquqidir.
⚖ @v_turakulov
