تاریخ اشکانیان | ARSACID CHRONICLE

خاندان سورن یکی از معدود خانواده‌های اشرافی در شاهنشاهی اشکانی می‌باشند که در منابع باقی‌مانده یونانی-رومی با ذکر نام یاد شده اند، به طور کلی خانواده سورن بود یکی از قدرتمندترین، قدیمی‌ترین و بانفوذترین خانواده‌ها نیز به شمار می‌آمد. آنها منابع عظیمی در اختیار داشتند، هزاران سرباز را فرماندهی می‌کردند، همچنین امتیاز تاج‌گذاری پادشاهان اشکانی در مراسم رسمی را در اختیار داشتند. اگرچه وسعت اراضی آن‌ها به طور دقیق مشخص نیست، اما نشانه‌های مهمی درباره موقعیت آن‌ها وجود دارد.

سورنی ها یک خاندان مهم در شرق پارت بوده‌اند، زمانی که ارشک اول در اوایل دهه ۲۳۰ پ،م این منطقه را تصرف کرد و علیه آندروگوراس شورید، خاندان سورن از حامیان اصلی او بودند، آنها به تلاش‌های مختلف‌ خاندان اشکانی برای گسترش دولت اولیه خود در سراسر فلات ایران کمک کردند، احتمالاً در قبال این حمایت، زمین‌های گسترده ای به آن‌ها توسط اشکانیان پاداش و هدیه داده میشد. برای مثال، منابع اولیه اسلامی خانواده سورن را به سرزمین سیستان در شرق فلات ایران مرتبط می‌کنند، البته تایید چنین ارتباطی میان سیستان با خانواده سورن دشوار است.

در اواخر دهه ۱۲۰ پ.م و اوایل دهه ۱۱۰ پ.م، خانواده سورن احتمالاً به مهرداد دوم در شکست دادن مهاجمان آسیای مرکزی کمک کردند، این مردمان مغلوب را در سرزمین‌های خود اسکان دادند و در نهایت با این مهاجمان اسکان‌یافته وصلت کردند و درنتیجه تبدیل به خانواده پیشرو و قدرتمند در سرزمین های شرقی شدند، تا دهه ۵۰ پ.م قدرت و نفوذ آن‌ها همچنان بدون کاهش باقی ماند.

سورن‌ها در جایگاهی بودند که هیچ خانواده اشرافی دیگری در شاهنشاهی اشکانی دارای آن نبود، آنها حتی نقش پادشاه‌ساز را ایفا میکردند، اگر جایگاه آنها مورد غفلت و سوءرفتار قرار می‌گرفت آنها به دنبال پادشاهی جدید و سازگارتر برای جایگزینی می‌گشتند، مثلا زمانی که تمرکز مهرداد دوم به سمت غرب رفت و جایگاه پرمنزله سورنیان دچار تهدید و احتمال افول شد، احتمالاً آنها شورش سیاسی به راه انداختند و کودتا سنتروک علیه مهرداد را پشتیبانی و برعهده گرفتند.


نمونه دیگر زمانی که مهرداد چهارم سورنیان را در جایگاه‌های برجسته در حکومت خود نادیده گرفت و به جای آن، به رجال سیاسی از خانواده‌های غربی مانند اُرسانس توجه نشان داده. سورنیان برادر مهرداد یعنی ارد دوم را انتخاب کردند، ارد تا حدی با ازدواج با خانواده‌های شرقی و ایجاد اتحاد با قبایل آسیای مرکزی حمایت آنها را بدست آورد، در اواخر سال ۵۶ پ.م، رئیس خانواده سورن، مردی که فقط با نام خانوادگی سورنا شناخته می‌شود، حمایت خود را از اُرُد دوم برای به چالش کشیدن برادرش جهت دستیابی به تاج و تخت اعلام کرد و درنهایت طی نبرد هایی ارد شاهنشاه شد.

Persia: Ancient Iran and the Classical World

یک کتیبه نذری به زبان یونانی (که احتمالاً در دوران سلوکیان در آنجا قرار داده شده بود) در معبد «فراتَه‌دارَ (Frātadāra)» اواخر دوره هخامنشی در تخت جمشید یافت شد که زئوس مگیستوس، یعنی اهورامزدا، را به همراه دو خدای دیگر، که گمان می‌رود میترا و آناهیتا باشند، فرا می‌خواند.

با این حال، به نظر می‌رسد که از سلطنت کوروش کبیر تا داریوش سوم، رسم بر این بود که یک ارابه خالی که توسط اسب‌های سفید کشیده می‌شد، ارتش ایران را همراهی می‌کرد. این ارابه مقدس «زئوس، یعنی اهورامزدا»، بود که بدون شک فراخوانده می‌شد تا به طور نامرئی در آن مستقر شود (هرودوت 1.189، 7.40؛ گزنفون، کوروش‌نامه، 8.3.12 کورتیوس روفوس، تاریخ اسکندر، 3.3.11).

استفاده از شمایل در پرستش زرتشتی احتمالاً در ساتراپی‌های غربی در اواخر قرن پنجم قبل از میلاد آغاز شد، اگرچه اولین اشاره ادبی به آن از سلطنت اردشیر دوم می‌آید. ظاهراً در زمان این پادشاه، در سال 365 قبل از میلاد، (طبق کتیبه‌ای یونانی که در سال 1974 در ساردیس کشف شد) یک فرماندار پارسی لیدیه مجسمه‌ای را به «زئوس قانون‌گذار (بَرَداتَه: baradāta-)» برپا کرد. نام اهورامزدا به طور منظم توسط یونانیان به این شکل «ترجمه» می‌شد.

"اشکانیان مجبور شدند غنایم و درفش های سه ارتش روم را به عنوان تامین کننده دوستی مردم روم به من بازگردانند . این درفش ها در معبد داخلی مارس که در معبد اولتور است قرار داده شده است."

« ترایان ترسیده بود که شاید اشکانیان شورشی را آغاز کنند که مایل به انجام آن بودند آنها پادشاه خودشان بودند و بر این اساس وقتی ترایان به تیسفون رفت، در دشتی بزرگ همه رومیان و همه اشکانیانی که در آنجا بودند را با هم فرا خواند و سپس بر سکوی بلندی نشست و پس از توصیف آنچه انجام داده بود به زبانی شیوا، پارتاماسپاتس را به پادشاهی اشکانیان منصوب کرد و دیهیم را روی سرش گذاشت

1. zrtštrš : zaratuštriš 'Zoroastrian'

2. zrtštrš : zaraθuštriš "Follower of Zarathustra"

3. Aramaic zrtštrš = *Zaraθ/tuštriš

📚Religion, Empire, and Torture
✍Bruce Lincoln
📖| 115
------------------------------
📚| The Idea of Iran: An Essay on Its Origin
✍| Gherardo Gnoli
📖| 91
------------------------------
📚| The Frawardīn Yašt
✍| William W. Malandra
📖| 147, 153-154, 172
------------------------------
📚| Zarathustra's Time and Homeland Geographical Perspectives
✍| Frantz Grenet
📖| 23
------------------------------
📚| ZOROASTER, i. THE NAME
✍| Rüdiger Schmitt
📖| Encyclopædia Iranica

به طور کلی رومیان شاهنشاهی اشکانیان خود را به عنوان وارث هخامنشیان می‌دیدند. برای نمونه، هنگامی که تیبولوس به «آب سلطنتی خواسپه» شاهان پارسی اشاره میکند، مشخص نمیکند مقصودش پادشاهان، هخامنشی یا اشکانی بوده‌اند. اما در ادبیات رومی این تفاوت چندان جدی نبود، به‌ویژه در شعر لاتین. برای مثال، در یکی از *سرودها*، هوراس این دو دودمان را با هم یکی می‌کند و از پادشاه معاصر اشکانی، فرهاد چهارم، به‌عنوان کسی یاد می‌کند که «به تخت کوروش بازگردانده شده است.» شناسایی اشکانیان پارتی به‌عنوان وارث هخامنشیان پارسی ، در ادبیات از اواخر دوران جمهوری روم به بعد کاملاً رایج بود، به‌ویژه در شعر. در ذهن رومی‌ها، اشکانیان نه تنها قلمرو هخامنشیان را به ارث برده بودند، بلکه حتی عادت های غذایی آنها مثل نوشیدن آب تنها از رود خواسپه را هم به ارث برده بودند! هرودوت نیز در داستان زندگی کوروش به این رود اشاره می‌کند؛
اصطلاح «شاهان پارسی» تا قرن سوم میلادی می‌توانست به هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان، یا ترکیبی از این سه دودمان و مردمان تحت حکومت آن‌ها اشاره داشته باشد.

در سنت ادبی امپراتوری روم پارت را نه فقط به‌عنوان یک قلمرو سیاسی خارج از حیطه‌ی روم، بلکه به‌عنوان جهانی کاملاً متفاوت یا حداقل بخشی به‌قدری دورافتاده نشان می‌دهد که عملاً دست‌نیافتنی است، به همین دلیل پومپه در سخنرانی‌اش در برابر جمهوری‌خواهان، امپراتوری اشکانی را *orbis alius* (جهانی دیگر) می‌نامد، پوگورزلزکی نشان داده که کتاب هشتم اثر لوکان، جهان‌بینی‌ای را ارائه می‌دهد که به‌شدت با جغرافیای سیاسی مقدمه تفاوت دارد؛ جایی که روم در مرکز کیهان قرار دارد. در مقابل، برخورد با پارت در کتاب هشتم، پادشاهی اشکانی را به‌عنوان یک همتای امپراتوری، یک جهان مستقل شرقی معرفی می‌کند که ادعاهای روم مبنی بر مرکزیت شهرشان و جهان‌شمولی امپراتوری‌شان را تضعیف می‌کند. شکست فارسالوس تنها قدرت پومپه، فرمانروای پیشین شرق را بی‌ثبات نکرد؛ بلکه افق‌های شناخت و قدرت رومیان را نیز محدود کرد — افقی که دیگر نمی‌توانست به جهان پارت در آن‌سوی فرات نفوذ کند. ناتوانی پومپه در شناسایی خواسپه به‌عنوان منبع آب نوشیدنی اشکانیان، در عین حال که نابودی شخصی او را نشان می‌دهد، استقلال یک قلمرو وسیع شرقی به رهبری پارت را یادآور می‌شود؛ قلمرویی که روم نمی‌تواند آن را درک کند و نه بر آن حکومت داشته باشد.

در کتاب هشتم از جنگ داخلی نوشته‌ی لوکان، پومپه از اصطلاح «اشکانی مغرور» (superbo Arsacidae) برای شاهنشاه اشکانی استفاده میکند، همچنین در این کتاب استدلال‌های لنتولوس علیه اتحاد با پارت دقیقاً روی عادات خانواده سلطنتی متمرکز است: پادشاه اشکانی چندهمسره است و روابط جنسی شنیع(خویدوده) با مادر و خواهرانش دارد، که به نظر لنتولوس، این وضعیت برای کورنلیا خطرناک است و نباید در معرض چنین فساد جنسی قرار گیرد، همه اینها تاحدودی تصور رومیان از اشکانیان و بازتاب آن در ادبیات لاتین را نشان میدهند

Thagimasadas (Θαγιμασάδας)
from: *tagi/*tagri-mazdā

Octamasadas (Ὀκταμασάδης)
from: *uχta- (Avestan: uχda-/uχδa-) + *mazdā (> masadas)

۱)سکه های تیگران چهارم و خواهرش اِراتو

۲)سکه های فرهادک و موزا

این آریایی‌ها بدون شک سنت‌های مذهبی خود را نیز با خود بردند، و این توضیح می‌دهد که با چه عباراتی باید از تعلق هخامنشیان به سنت اَیریَ (آریایی: airya)، یعنی به یک میراث مذهبی و فرهنگی از کشوری در شرق دورتر، سخن بگوییم.

پس از آن، مزدیسنا در میان آن‌ها رشد کرد، و «ما از هیچ مزدیسنایی که بتوان با اطمینان آن را غیر زرتشتی تعریف کرد، اطلاعی نداریم»، و همانطور که در جای دیگری (1980: 199 به بعد) سعی کرده‌ام نشان دهم، حتی اگر نام «ᵈas-sa-ra ᵈma-za-áš» را در لوح‌های آشوری در نظر بگیریم، هیچ دلیل واقعی برای این ادعا نداریم که خود تصور/مفهوم خدایی همچون اهورامزدا اثر زرتشت نبوده است، علی‌رغم نظر برخی از محققان برجسته بر خلاف آن (برای مثال ویدنگرن) و فرضیه‌ای که اخیراً توسط کویپر مطرح شده است.

برعکس، می‌توانیم فرض کنیم که این ویژگی مهم‌ترین و اصیل‌ترین ویژگیِ پیامِ پیامبر بزرگ ایران باستان بوده است.