#Bir_kitob_haqida
📖 «So'na»
⭕️“So‘na” nomli romanni o‘qishga tutinganimga hali ko‘p vaqt bo‘lganicha yo‘q. Kitob anchayin ta’mirtalab holatda qo‘limga tegdi. Adadi taxminan 75 ming nusxadan ortiqroq bo‘lishiga qaramay, bugun uni javondan topish muammo tug‘dirmoqda desam yanglishmagan bo‘laman.
O‘ylashimcha, bu kitobga ham Sovet tuzumiga qarshi qo‘yilgan navbatdagi “qopqon” sifatida qaralgan va unga yetarlicha “chora” ko‘rilgan. Shundan beri uni o‘rganish, mohiyatini anglash, keng jamoatchilikka taqdim etishdek savobli ish orqaga surilib kelinyapti.
Asar bilan tanishib chiqqan bir necha kitobxon do‘stlarimiz unga nisbatan xayrixohlik bildirishdi. Chunki kitob mohiyatini chaqishga urinish, unga to‘g‘ri baho berishdan adabiyot hech vaqt yutqizmaydi. To‘g‘ri, roman qahramoni haqiqatdan ham milliy ozodlik kurashchisi. Ammo voqelik boshdan-oyoq bir mavzu o‘zanida qolib ketmagan. Bayonchilikdan voz kechilib, har bir qahramon o‘z xarakteriga monand harakatda bo‘lgan. Ya’nikim, qo‘rqoq bir muddatdan so‘ng botirga aylanib qolmagan, dunyoqarashi o‘rtamyona kishi dabdurustdan chuqur fikr egasiga evrilmagan. Bundan tashqari, muallifning badiiy saviyasi satrdan-satrga ko‘chib, yuqorilab boradi.
🟢Aniq aytish mumkin, asarda siyosiy jarayonlardan ko‘ra badiiylik, inson ichki dunyosi va kechinmalarini aks ettirish to‘laroq ko‘zga tashlanadi. O‘zaro fikr almashinishlar mobaynida angladimki, kitobni o‘qigan o‘quvchida qahramon “ozodlik kurashchisi” sifatida emas, ko‘proq chin inson qiyofasida taassurot uyg‘otadi.
Tushunchani jonlantirish maqsadida asarning qisqacha mazmunini bayon etmaslikning imkoni yo‘q, tabiiyki bu “qisqaliklar” orasida yurakka “jizz” etib yopishuvchi kattagina tuyg‘ulardan vaqtinchalik hatlab o‘tishga majbur bo‘lamiz:
⏺Artur - katolik dini ruhoniysi, diniy seminariyaning rektori Montanellining o‘g‘li. Ammo uning bundan xabari yo‘q. Artur dunyodagi eng yaqin kishisi bo‘lmish Montanelliga do‘st sifatida sig‘inadi. Oilaviy haqiqatdan xabar topgach esa – Amerikaga jo‘nab ketadi. U yerda inson bardoshini chilparchin qilishga yetgulik ko‘rgiliklarni boshdan kechiradi. Agar u o‘zini ana shunday qiynoqlar iskanjasiga mahkum etmaganida edi, bir vaqtlar o‘ylaganidek “Orqada hayotning iflos yolg‘onlar, qo‘pol aldovlar va sassiq hidlar bilan to‘lib yotgan, hatto odamni ko‘mib tashlashga ham sayozlik qiladigan turg‘un botqoq” qa’riga cho‘kib ketardi.
Amerikada kechgan hayot Arturni haqiqiy ozodlik kurashchisi (So‘na)ga aylantirdi. U o‘z yurtiga qaytganida Montanelli Rim papasida yuqori mansabli ruhoniy sifatida faoliyat yuritardi. So‘nani hech kim yaqindan bilmasdi. Odamlar uning uqubatga to‘la hayoti haqida so‘zlashar, tom ma’noda u “barcha bo‘ronlar va to‘lqinlarni o‘z ustidan o‘tkazgan” shaxs edi.
Taqdir taqazosi bilan Artur josuslar tomonidan xibs etiladi. Ne ko‘z bilan ko‘rsinki, u bandi etilgan yaqin atrofda Montanelli ham bor. Ayni vaziyatda Montanelli Arturga o‘z o‘g‘liga haqiqatni aytishdan cho‘chigan ota ko‘rinishida namoyon bo‘lsa, xalq uchun bu inson farishtaning o‘zginasi edi. U tez orada qatl etilishi kutilayotgan so‘na bilan gaplashishga chog‘lanadi. Bu jarayon olamon uchun martabali ruhoniy va ozodlik kurashchisi o‘rtasidagi tovba-tazarru uchrashuvi bo‘lsa, kitobxon uchun qondosh ota-bola munosabatlarining to‘qnash kelishi. Montanelli yon-veridagi kishilarning bo‘g‘ilib ketguvchi chirkin dunyolarini deb o‘g‘lining baxridan o‘tishga majbur bo‘ladi. Garchi u botinan o‘z farzandining tubanliklarga qarshi kurasha oluvchi shaxs bo‘lib ulg‘ayganidan ko‘ngli to‘lsa ham...
Artur qatl etiladi. Ruhoniy ota esa vijdon azobida qoladi. Har doim kishilarni maxliyo etib kelgan kardinalning bu galgi nutqi, avvalgilaridan batamom farqli bo‘lib, razolatga botib borayotgan soxta din peshvolarini yalong‘och so‘zlar bilan fosh qilishga qaratilgan edi. Bu Montanellaning o‘limi avvalidagi so‘nggi va’zi bo‘lib qoladi.
