کانون اندیشه‌ورزان شریف

اهل ماسوله چون می‌دانستند معمولاً تنه های تنومند درختان از بالا دست همراه سیل می آید که هیچ دهانه‌ای قادر به گذر دادن آن نیست، پل چوبی و سبکی روی رودخانه می ساختند که در مواقع وقوع سیلهای عظیم به راحتی خراب شود و از سر راه کنار رود (تصویر سمت چپ). استادیِ استادکار پل‌ساز ماسوله‌ای در آن بود که پلی بسازد که در برابر سیل به راحتی خراب شود نه آنکه مقاومت کند.

در اوایل دهه ۱۳۷۰ استاندار وقت گیلان از روی خیر‌خواهی پل بتونی محکمی به جای پل چوبی قبلی ساخت. مردم ماسوله نیز به علت لوله‌کشی گاز مدتی بود که دیگر چوبهای انبار شده در مسیر سیلاب را جمع نمی کردند. در سال ۱۳۷۷ دوباره  سیلی در ماسوله رخ داد علی رغم این که چوپانان سوت زدند و مردم ماسوله به بلندی‌ها رفتند، در نتیجه مقاومت پل و گرفتگی  مجاری آن، حجم زیادی از آب با چنان قدرتی از حریم رودخانه خارج شد که گردشگران نا آشنا با این پدیده را همراه با وسایل  نقلیه شان برد و خسارات جانی و مالی در پی داشت (تصویر سمت راست) .

شرکت مدیریت منابع آب در مهر ماه ۱۳۹۹ اعلام کرد میزان آب ورودی به سدهای کشور در مقایسه با سال گذشته ۱۵ درصد کاهش داشته و از مجموع ۱۷۱ سد فقط ۱۳ درصد آنها بین ۹۰ تا ۱۰۰ درصد پر است؛ این در حالی است که ۵۷ سد تقریباً خشک و خالی است.

این سدهای خشک و بی فایده با حجم زیاد رسوباتی که عملکردشان را نیز مختل کرده برای طبیعت ایران تهدید به شمار می آیند.

واژه مهندسی در اصل خود هم ریشه با «هندسه» است و «هندسه» معرب «اندازه». به این اعتبار مهندسی به معنی دانستن و مراعات اندازه‌هاست. اندازه در فرهنگ ایرانی معنایی عمیق دارد و رعایت آن بسیار سفارش شده است. فارغ از تصور تقلیل یافته امروزی اندازه آن چیزی است که هر امر آن هنگام که قرار است «طرح انداخته» شود و از تصور به واقعیت بپیوندد و قبول ماده و هیئت کند ناگزیر از پذیرفتن آن است. منظور از اندازه فقط طول، عرض و ارتفاع نیست بلکه هر خصوصیت بنیادینی است که امری باید حائزش باشد تا بتواند مأموریتش در محیطی خاص را به نحو احسن انجام دهد. درست همان طور که هر امر طبیعی نظیر درخت به حکم ایفای نقش و انجام مأموریتی در محیط طبیعی خاص ویژگیهای منحصر به فردی یافته و  همین ویژگی ها متضمن زیبایی و کارایی آن نیز شده است. بهترین مثال برای این معنی از مهندسی پل چوبی ماسوله است . استحکام پل معمولاً یکی از مزایای آن به شمار می آید اما پل ماسوله مثال خوبی است برای آنکه نشان دهد حتی اندازه مقاومت پل نیز باید مهندسی شود تا متناسب با اقتضائات محیط باشد.

کشف هر مسئله علمی هر چند آغازی در زمان دارد و متعلق به مکانی مشخص است لیکن در آن دامنه  محدود و متوقف نمی‌ماند و بلافاصله از حبس زمان و مکان می‌رهد. به سخن دیگر علم معادل است با  سر در آوردن از قوانینی کلی و عمومی و تا حدی جهان شمول؛ مثلاً اینکه آب در تراز دریا در صد درجه سانتیگراد می‌جوشد و یا در صفر درجه سانتیگراد منجمد میشود به زمان یا مکانی خاص محدود نیست. 
تکنولوژی نیز ابداع و ابتکاری است مبتنی بر علم و با هدف رفع آسان‌تر، ایمن تر، کم هزینه‌تر و سریع‌تر نیازهای آدمی اعم از نیازهای زیستی، مدیریتی، اطلاعاتی و نظایر این‌ها. تکنولوژی همچون علم به مکان  خاصی وابسته نیست؛ هیچ‌یک از ابداعات بشر، از احداث گنبد روی پایه مربع تا سازه های منعطف کابلی از رادیوی نفتی تا ترانزیستوری و ... در مرزهای جغرافیایی خاصی محدود نماندند. در عوض دستاوردهای تكنولوژیک همه به نوعی زمانمندند و با به میدان آمدن بدیل کارآمدتر و به صرفه‌تر کنار گذاشته می‌شوند.

از نشانه های ابتلا به بیماری استسقا اینکه آب گران بها پشت سدها زیر آفتاب گسترده میشود تا تبخیر شود و از میان برود. به جای احداث باغ آب صرف آبیاری چمن شده تا بیابان سبز گسترش یابد یا منابع ناچیز آب صرف صنایع و زراعت پر مصرف و کم بازده شده است.

وقتی این تزئینات خلق می شد، هنوز یک سده هم از ایلغار چنگیزخان و نیم سده از تهاجم مجدد آنان به رهبری هولاکو نگذشته بود؛ اما سلطانیه را به سفارش ایلخان مغول ساختند که مسلمان شده بود و قصد داشت مدفن خلفای راشدین و پنج تن آل عبا را به پایتخت خود منتقل کند تا در مقابل کعبه کانونی نو بنیاد نهاده باشد!

گنبد سلطانیه نمادی است از آنکه بیگانگان مهاجم جز با ابتنای به اهلیت نمی توانستند در این سرزمین به حیات و فرمانروایی ادامه دهند.