مطالعات صفویه

این مفهوم خلافت بی‌تردید جدای از مفهوم رایج آن در عهد عباسیان است، چراکه سلطان عثمانی از قبیلهٔ قریش نبود. در زمان سلطنت سلیمان بزرگ این سؤال مطرح شد که آیا استفادۀ سلاطین عثمانی از القابی همچون امام و خلیفه، آن هم در حالی که از تبار قریش نیستند، قانونی است؟ بر اساس نظر لطفی‌پاشا، «سلیمان به‌عنوان حاکم واقعی سرزمین‌های اسلامی از مرزهای هابسبورگ گرفته تا یمن، امام عصر است که خود صیانت از دین و سرزمین‌های مسلمین را بر عهده دارد... او بی‌تردید امام عصر و زمان است و مدافع حقیقی شریعت، اطاعت از او واجب است.» خلافت بزرگ و امامت عظمی همچنان که عثمانی‌ها مطرح می‌کردند، مفهومی جدید و برآمده از اوضاع تاریخی بود. سلاطین عثمانی موقعیت بالفعل خود را به‌عنوان مقتدرترین حکام و مدافع اسلام تلقی می‌کردند و آن را نتیجۀ مشیت الهی می‌دانستند. این تصور در واقع گسترش تفکر خلافت بود که در جهان اسلام قرن هشتم هجری / چهاردهم میلادی رواج داشت؛ پدیده‌ای که زاییدۀ تحولات جدید تاریخی بود. بدین‌ترتیب هر حاکم مسلمانی که حکومت بالفعل را در اختیار داشت و به اجرای شریعت می‌پرداخت، خودْ خلیفه به حساب می‌آمد.