کتاب حاضر اثری آکادمیک و نوآورانه است که تاریخ اجتماعی نفت در ایران را از زمان کشف آن در سال ۱۲۸۶ش/۱۹۰۸م تا ۱۳۵۷ش/۱۹۷۹م بررسی می‌کند. این کتاب، برخلاف مطالعات رایج که عمدتاً بر روابط سیاسی بین شرکت‌های نفتی و دولت ایران متمرکز هستند، نگاهی عمیق و چندوجهی به تأثیرات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی صنعت نفت بر جامعه ایران دارد. تورج اتابکی با استفاده از مصاحبه‌های تخصصی، گزارش‌های میدانی و تحلیل‌های تاریخی، چگونگی شکل‌گیری طبقه کارگری جدید، تغییرات در ساختارهای اجتماعی و تعاملات ژئوپلیتیکی را در بازه زمانی کشف نفت در ایران تا انقلاب اسلامی بررسی می‌کند. این اثر نه تنها به زندگی و چالش‌های کارگران نفت، بلکه به تأثیرات گسترده‌تر نفت بر مدرنیزاسیون، صنعتی‌سازی و بحران‌های سیاسی از جمله دو جنگ جهانی و تلاش‌های ملی‌سازی در دهه ۱۹۵۰ و بحران‌های سیاسی دهه ۱۹۷۰ می‌پردازد.

یافته های کتاب نشان میدهد که صنعت نفت نه تنها اقتصاد و سیاست ایران را شکل داده، بلکه ساختارهای اجتماعی، هویت‌های طبقاتی و حتی فرهنگ و زندگی روزمره مردم را دگرگون کرده است. اتابکی بر این باور است که تلاش‌های ملی‌سازی، دخالت‌های خارجی و جنبش‌های کارگری همگی بخشی از فرآیندی بزرگ‌تر بود که ایران را به یکی از بازیگران کلیدی در بازار جهانی نفت تبدیل کرد. با این حال، این تحولات اغلب با نابرابری، استعمار و سرکوب همراه بوده‌اند. بر این اساس، درک کامل تاریخ ایران بدون توجه به نقش اجتماعی و فرهنگی نفت ممکن نیست و این صنعت همچنان یکی از عوامل تعیین‌کننده در آینده ایران باقی خواهد ماند.

فهرست مطالب کتاب بدین شرح است:

1⃣ مقدمه: نگارش تاریخ اجتماعی نفت ایران

2⃣ کشف نفت و شکل‌گیری جامعه جدید ایرانی

3⃣ نفت و کار در جنگ جهانی اول

4⃣ نفت و مدرنیزاسیون اقتدارگرا در دوره بین دو جنگ

5⃣ جنگ جهانی دوم: رقابت قدرت‌های بزرگ برای نفت

6⃣ آماده شدن برای جهش: به سوی ملی‌سازی نفت

7⃣ فاصله حاکمیت: نفت ایران در ۱۹۵۱-۱۹۵۴

8⃣ از نابرابری به‌سوی توسعه برنامه‌ریزی‌شده: ۱۹۵۴-۱۹۶۲

9⃣ نفت، نیروی کار، و دولت توسعه‌‌محور: دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰

0⃣1⃣ فعالیت‌های کارگری: از انقلاب سفید تا انقلاب اسلامی

این کتاب به بررسی نقش و اهمیت رویاها و مکاشفات در تاریخ و فرهنگ اسلامی می‌پردازد. نویسنده با بررسی منابع تاریخی، ادبی و دینی نشان می‌دهد که چگونه مسلمانان در طول قرون متمادی به رویاها به عنوان منبعی برای هدایت، پیشگویی و ارتباط با عالم غیب نگریسته‌اند. مباحث این کتاب را می‌توان در هفت بخش دسته‌بندی کرد:

1️⃣ مقدمه:
✅ بررسی مفهوم رویا و مکاشفه در اسلام و اهمیت آن در فرهنگ اسلامی
✅ نقش پیامبر اسلام به عنوان الگو و مفسر رویاها
✅ بررسی انواع رویاها و مکاشفات در اسلام

2️⃣ رویاها در قرآن و حدیث:
✅ بررسی آیات قرآن و احادیث نبوی مرتبط با رویاها
✅ نقش رویاها در زندگی پیامبر اسلام و یارانش
✅ بررسی دیدگاه‌های مختلف در مورد تفسیر رویاها در اسلام

3️⃣ رویاها در تاریخ اسلام:
✅ بررسی نقش رویاها در تحولات تاریخی جهان اسلام
✅ نمونه‌هایی از رویاهای مهم در تاریخ اسلام مانند رویاهای مربوط به فتوحات اسلامی و جنگ‌های صلیبی.
✅ بررسی نقش رویاها در جنبش‌های مذهبی و سیاسی در جهان اسلام

4️⃣ رویاها در ادبیات و عرفان اسلامی:
✅ بررسی نقش رویاها در ادبیات و عرفان اسلامی
✅ نمونه‌هایی از اشعار و داستان‌های عرفانی حاوی رویاها
✅ بررسی دیدگاه‌های عرفانی در مورد ماهیت و اهمیت رویاها

5️⃣ رویاها در فرهنگ عامه اسلامی:
✅ بررسی نقش رویاها در فرهنگ عامه اسلامی
✅ بررسی باورها و آداب و رسوم مرتبط با رویاها در میان مردمان مسلمان
✅ بررسی نقش رویاها در زندگی روزمره مسلمانان

6️⃣ رویاها و پیشگویی:
✅ بررسی نقش رویاها در پیشگویی و پیش‌بینی آینده
✅ بررسی دیدگاه‌های مختلف در مورد امکان پیشگویی از طریق رویاها در اسلام
✅ نمونه‌هایی از رویاهای پیشگویانه در تاریخ اسلام

7️⃣ نتیجه‌گیری:
✅جمع‌بندی مباحث مطرح شده در کتاب
✅ بررسی اهمیت رویاها و مکاشفات در درک تاریخ و فرهنگ اسلامی
✅ بررسی چالش‌های مرتبط با تفسیر و تحلیل رویاها در اسلام

📰 کتاب شورشیان و حاکمان در قرون نخستین اسلامی: قدرت، منازعه و هویت اولین پژوهش جامع و اختصاصی درباره شورش به‌عنوان پدیده‌ای تاریخی است. این کتاب دربردارنده چهارده مطالعه موردی از شورش در مناطق مختلف جغرافیایی جهان اسلام - از شمال آفریقا تا آسیای مرکزی - است که بر مبنای منابع متنوعی به زبان‌های عربی، سریانی و ارمنی نگاشته شده است و طبق رویکرد چندرشته‌ای آن، نویسندگانش از میان متخصصان حوزه تاریخ اجتماعی، ادیان و ادبیات هستند.

📰 این اثر با عبور از مرزبندی‌های فرقه‌ای رایج، پلی میان پژوهش‌های مربوط به شورش‌های سنی، شیعی، اباضی، خوارج و غیرمسلمانان برقرار می‌کند و با تکیه بر روش تحلیل گفتمان و تحلیل تاریخی-اجتماعی، شورش را نه به‌عنوان یک اختلال یا فروپاشی نظم اجتماعی، بلکه به‌عنوان ابزاری هنجاری برای مذاکره بر سر قدرت و تحقق عدالت معرفی می‌کنند. کتاب با تأکید بر تنوع و پیچیدگی جامعه صدر اسلام، شورش را از حاشیه به مرکز جامعه می‌آورد و نقش نخبگان محلی - چه مسلمان و چه غیرمسلمان - را در این فرآیند برجسته می‌کند.

ایده اصلی نویسندگان
ایده اصلی این کتاب، بازتعریف شورش در چارچوب تاریخ قرون اولیه اسلامی است. بر این اساس، شورش‌ها صرفاً اقدامات تخریبی یا نشانه‌هایی از ضعف امپراتوری نبوده‌اند، بلکه بخشی جدایی‌ناپذیر از نظام‌های سیاسی و اجتماعی این دوره بوده‌اند. چهار الگوی کلیدی در این باره قابل شناسایی است:
1️⃣ شورش به‌عنوان ابزاری برای مذاکره و بهبود وضعیت یا اصلاح نابرابری‌ها
2️⃣ نقش نخبگان محلی به‌عنوان بازیگران اصلی در این منازعات
3️⃣ اهمیت پیوندهای اجتماعی مانند خویشاوندی و بیعت در حل تعارضات
4️⃣ تأثیر شورش در شکل‌گیری و تعریف هویت‌های فرقه‌ای.

📰 این الگوها نه‌تنها درکی نو از پویایی‌ قدرت در دوره زمانی مدنظر ارائه می‌دهد، بلکه زمینه‌ای برای مقایسه با دوره‌های بعدی اسلامی و سایر جوامع پیشامدرن فراهم می‌کند. در این کتاب همچنین با انتقاد از تمرکز افراطی پژوهش‌های پیشین بر جنبه‌های دینی شورش‌ها، بر ضرورت به کارگیری رویکردی اجتماعی-تاریخی تأکید دارد و از ابزارهایی مانند تحلیل سکه‌ها، اسناد پاپیروسی و شواهد مادی برای رهایی از تله روایت‌های متنی استفاده می‌کند. در نهایت، این اثر به‌دنبال بازسازی جایگاه شورش در مطالعات اسلامی است و آن را به‌عنوان موضوعی مستقل و مهم معرفی می‌کند که می‌تواند زمینه تحول مطالعات درباره شورش طی دوره‌های بعدی را نیز فراهم سازد.