👇 دیدگاه علامه مجلسی و دیگر عالمان شیعی
علامه مجلسی در شرح و تفسیر حدیث فوق می‌فرماید:
«یحتمل أن یکون الزوراء فی الخبر اسما لموضع بالری، و أن یکون الزوراء بغداد الجدید، و إنما نفی علیه السلام بغداد القدیم، و لعله کان هناک موضع یسمی بالری و یکون إشارة إلی المقاتلة التی وقعت فی زمان مأمون هناک، و قتل فیها کثیر من ولد العباس، و علی الأول یکون إشارة إلی واقعة تکون فی زمن القائم علیه السلام أو فی قریب منه»[3]
هرچند بین برخی کارشناسان مهدوی، در تشخیص و تفسیر «زوراء» بین تهران و بغداد، تردید جدی وجود دارد؛ در مقابل برخی دیگر نیز زوراء را صفت مشترک برای شهرهای فسادخیزی همچون بغداد و تهران می‌دانند. دسته سوم نیز زوراء را صرفاً برای بغداد می‌دانند[4].
صرف‌نظر از اینکه مسأله در جای خود باید به تفصیل بررسی شود، حدیث مذکور در کتاب الکافی کلینی همانگونه که علامه مجلسی نیز بیان فرمودند، دو احتمال در آن مطرح است:
احتمال اول: زوراء در این حدیث، اشاره به تهران دارد و به رخدادی در زمان ظهور همچون جنگ اهل ری با حضرت یا نزدیک به ظهور اشاره دارد.
احتمال دوم: نفی امام در حدیث الکافی کلینی، تنها نفی انطباق الزوراء بر بغداد قدیم میباشد و الزوراء بر بغداد جدید، صدق می‌کند. و در بغداد، منطقه‌ای به نام ری وجود داشته و اشاره به جنگ بنی‌عباس در زمان مامون دارد.
▪️اما کماکان این سوال مطرح است: آیا در بغداد، کوه‌هایی که به رنگ سیاه دیده شوند، وجود دارد؟
▪️قاریاغدی، از دیگر شارحان کافی نیز بیان میکنند در بین فرات و دجله منطقه‌ای به نام منطقه ری وجود داشته است:
▪️«بین شطّ الفرات و دجلة موضع یُقال له الریّ»[5]
🔴مازندرانی، شارح کتاب کافی نیز چنین می‌نگارد:
🔴«کلّهم یصلح للخلافة لرفعة شأنهم من حیث الدنیا و کونهم من أولاد الخلفاء. و کأنّه أراد بفلان عبّاساً و أشار بذلک إلی قتال أمین مع المأمون؛ فإنّه وقع بالریّ و قتل عساکر أمین هناک، و کان عسکر مأمون من خراسان (اولاد العجم) و حوالیها. و یمکن أن یکون إشارة إلی قضیّة هلاکو»[6]
🔴وی می‌گوید: حدیث به جنگ امین و مامون در منطقه ری بعد از مرگ هارون الرشید اشاره دارد که مامون با حمایت خراسانی‌ها و عجم‌ها بر لشکر برادرش امین که متشکل از عرب‌ها و از ولد عباس بودند، پیروز شد. همچنین شاید حمله مغولان به رهبری هلاکو خان و سقوط خلافت بنی‌عباس در بغداد اشاره دارد. به هر حال در هردو صورت حدیث فوق، اصلاً ارتباطی به حوادث در آستانه ظهور ندارد.
☑️ کلید فهم: محل زندگی مخاطب امام
🔴کلید اصلی فهم معنای حدیث در بررسی و شرح حال آخرین راوی یعنی معاویة بن وهب نهفته است.
🔴باید آخرین راوی را بررسی کرد کجا زندگی می‌کرده یا مسافرت نموده است؟ آیا در تهران زندگی می‌کرده و یا به ایران و منطقه ری، مسافرت داشته است؟
🔴زیرا حدیث بیان می‌کند که امام خطاب به راوی فرمود به بازار فروش چارپایان رفتی؟ «أَتَیْتَ سُوقَ الدَّوَابِّ». راوی یعنی معاویة بن وهب می‌گوید: بله «قُلْتُ نَعَمْ».
🔴معاویه بن وهب در تهران زندگی نمی‌کرده یا حتی مسافرت نکرده است پس نشان می‌دهد بازار چارپایان در بغداد بوده و راوی در عراق زندگی می‌کرده که می‌گوید: بله به بازار فروش چارپایان رفتم. و در بغداد قدیم جایی بوده به نام محله تهرانی‌ها و بازار فروش چارپایان در آنجا بوده. مثل الان که در برخی شهرهای عراق محله اصفهانی‌ها، محله تهرانی‌ها و... وجود دارد.
🔴معاویه بن وهب، عرب اصیل از قبیله بجلی بوده و در کوفه می‌زیسته است. همچنین راویان مستقیم از وی (رُوی عن و روی عنه) هم قمی یا نیشابوری یا رازی و مانند آن از شهرهای ایران نبوده‌اند. بنابراین طبق شواهد متقن حتی به ایران هم سفر نکرده است[7]
🔴بلکه تصریح شده وی از فقیهان و سرشناسان شیعه در کوفه بوده است: «معاویة بن وهب البجلی الکوفی»[8]
🔴مرحوم خویی نیز می‌فرماید وی در عراق بوده است: «معاویة بن وهب البجلی کوفی عربی»[9]
🔴بنابراین حدیث مذکور در الکافی کلینی، تصریحی به حوادث آخرالزمان ندارد و هیچ کلیدواژه و قرینه‌ای وجود ندارد که به حوادث تهران قبل ظهور اشاره دارد بلکه شواهد همچون مخاطب امام در حدیث که در عراق زندگی می‌کرده، بیانگر این است زوراء، مقصود بغداد در عراق است.
☑️ پی‌نوشت:
1. کلینی، الکافی، ج۸، ص۱۷۷.
2. گروه نویسندگان، ترجمه الکافی، ج۱۵، ص۷۲۳.
3. علامه مجلسی، مراة العقول، ج۲۶، ص۶۵.
4. طبسی، اصحاب امام زمان در دوران ظهور، ص۱۷۶-۱۷۷.
5. قاریاغدی، البضاعة المزجاظ فی شرح الکافی، ج۲، ص۵۸۴.
6. مازندرانی، شرح الکافی، ج۱۲، ص۲۱۹.
7. سایت ثقات (لینک)؛ ویکی فقه (لینک).
8. نجاشی، الرجال، ج۲، ص۳۴۸. شیخ طوسی، الرجال، ص۳۱۰.
9. خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱۸،ص۲۲۴.
🔴در وجوب محبت تمام ائمه علیهم‌السلام تردیدی نیست و دوستی ایشان بخشی از ایمان و شرط قبولی اعمال است.
