Tarix va badiyat
Ma’lumki manbalarda turk xoqonligi, buyuk turk qog‘onligi, Ko‘kturk davlati deyilgan saltanat 552-yildan 745-yilgacha hukm surgan. Bu davlat haqida o‘zbek qomusida shunday deyilgan: "Sharqiy Turk xoqonligi Markaziy Osiyoda o‘z hukmronligini o‘rnatdi, xoqon Shibi davrida (609-619) Turk xoqonligi Suy imperiyasi bilan urushib, o‘z mustaqilligini saqlab qoldi. Xoqon Xelu(620-630) Xitoyga 67 marta hujum qildi. Uning davrida soliqlar ko'paydi. Bunga qarshi xalq qo‘zg‘alon ko‘tardi. 630-yilda Xitoy bilan bo‘lgan urushda Turk xoqonligi yengildi. Sharqiy Turk xoqonligi 50 yilga yaqin Xitoyga tobe bo‘lib qoldi. Xoqon Qutlug‘ va To‘nyuquq qo‘zg‘alon ko‘tarib, mustaqillikni qo‘lga kiritdilar".
Huddi ana shu yillar haqida yozuvchi Nihol Otsiz ikki roman bitgan. Birinchisi - "Ko‘kbo‘rilarning o‘limi" (1946). Bu romanda ikkiga bo‘lingan Turkelining tabiati, kishilarning turmushi, Chuluq Qo‘g‘onning zaharlanib o'ldirilishi, uning ukasi ustalik bilan taxtga chiqqani, chin manbalarida Xelu, Kelu deyilgan shu urushqoq Qora Qo‘g‘onning savashda yengilib, ulusi bilan birga asir holida dushman o'lkasiga olib ketilishi kabi hodisalar bayon qilingan. Asarda asosan 619-639 yillardagi hodisalar tasvirlangan.
Otsizning bu mavzudagi ikkinchi romani "Ko‘kbo‘rilarning tirilishi" (1949) deyiladi. Bu romanda oradan 50 yil o'tgach yuz bergan hodisalar, birinchi romanda tasvirlangan Kur Shadlar kurashining mevasi - o‘sha qo‘zg‘alondan ruh olgan asir ko‘kturklarning oyoqlanishi, Qutlug‘ boshchiligida yog‘iydan g'olib kelib, o‘z yurtlariga qutulib qaytib, xoqonlikni tiklashlari ko'rsatilgan.
FarDU 1-kurs Magistranti Teshaboyeva Gulruxsor
