OʻZBEKISTON TARIXI | Rasmiy kanal
28.04.202507:03
❔ Qo‘qon Sharqiy Turkiston taqdirida hal qiluvchi kuch bo‘lganmi? (davomi)
Shunday vaziyatda Qo‘qonda yagona yechim sifatida Sin imperiyasiga qarshi urush haqida to‘gridan-to‘g‘ri gap ketyapti. Chunki Rossiya imperiyasiga borsa, ular o‘z talabini qo‘yadi. Buxorodan Jahongirxo‘janing akasi Yusufxo‘jani chaqirishadi.
Muhammad Alixon Sharqiy Turkistonni yana egallash niyatida edi. Bu maqsadda xo‘jalar oilasi yana asosiy rolda bo‘ladi. Yurish 1830-yil sentabrda boshlanib, 3 oycha davom etadi. Rus manbalarida bu qo‘shin soni 200 000 deb ko‘rsatiladi. Qo‘qonning to‘gridan-to‘g‘ri urush pozitsiyasiga kirishiga asosiy sabab iqtisodiy tomondan zararga uchrashi va u yerda o‘zining siyosiy ta‘sirini kuchaytirish edi.
Lashkar qo‘shbegi qo‘mondonligida Qashqarga kirib keladi. Buxoro va Qo‘qon o‘rtasida munosabatlar yomonlashishi bilan Haqquli mingboshi boshchiligidagi va boshqa kuchlar chaqirib olinadi. Lekin shunday bo‘lsa-da Lashkar qo‘shbegi ungacha bo‘lgan davrda Yangi Hisor, Yorkent, Xo‘tan, Oqsuv kabi hududlarni egallagani aytiladi. Haqquli mingboshi bilan birga 70 000 ga yaqin oila Qo‘qonga ko‘chib kelgani aytiladi. O‘sha paytda Xitoy tomoni Qo‘qonga o‘z vakillarini yuboradi. Qo‘qonda kuchli ta‘sirga ega bo‘lgan aʼlam posho bor edi.
U aynan Muhammad Alixon tarafida turib, kelishuvni imzolashga harakat qiladi. Muhammad Alixon topshirig‘i bilan Xitoyga boradi. Xitoy Yusufxo‘jani oilasi bilan topshirib, barcha asirlarni ozod qilish talabini qo‘yadi. “Lekin faqat asirlar ozod qilinadi” deydi. Ular qo‘ygan talabning o‘ziga zararsiz maʼlum bir qismini qabul qilyapti.
1832-yil 13-yanvardagi Xitoy-Qo‘qon o‘rtasidagi shartnoma bandlarida nimalar bor edi? Ikki davlat o‘rtasida savdo aloqalari qayta tiklanishi kerak. Barcha savdo cheklovlari bekor qilinadi. Shuningdek, Qo‘qon va Xitoy savdogarlariga Sharqiy Turkistonda boj to‘lamay erkin savdo huquqi berildi.
Qo‘qonga Sharqiy Turkistonda savdo qiluvchi andijonliklardan boj yig‘ish huquqi berildi. Shu sababli Sharqiy Turkistonda savdo qiluvchi barcha xorijliklardan boj to‘lash Qo‘qonga berilishi kerak edi. Qo‘qon xoni tomonidan tayinlangan vakil katta oqsoqol lavozimi joriy qilindi va u keng vakolatga ega bo‘ladigan bo‘ldi.
Musulmon savdogarlardan olib qo‘yilgan boyliklar uchun Sin hukumati Qo‘qonga 10 000 liyan kumush berishi kerak edi. Xitoy ichki hududlarida qo‘zg‘olon ko‘targani uchun surgun qilingan 10 000 nafar ayollar va bolalar bor edi. Ularni qaytarish bo‘yicha harakat bo‘ldi. Shartnoma ichida bu bor edi. Qo‘qon ham asir tushganlarni ozod qilishi kerak edi va qildi. Qo‘qondan Xo‘jalar oilasini nazoratda ushlab turish so‘raldi.
Buning uchun to‘lov qilinishi kerak edi. Muhammad Alixon tomonidan imperator Tsyan Lun nomiga yozilgan maktubda: “Xo‘jalarning avlodlarini qaytarishni, Oltishaharni Qo‘qon boshqaruviga topshirishni, shuningdek, 10 000 liyan miqdorida soliq to‘lashni talab qilgan.
Aks holda, yangi urush boshlanishi bilan tahdid qilgan”. “Tavorihi Sharqiy” asarida keladi: “Oqsoqollar Sharqiy Turkistonda shu darajada kuchga ega ediki, xitoyliklar ham ular bilan hisoblashishga majbur edi”. Qashqarda Xitoy vakili bo‘lgan Hakimbek oqsoqolning xizmatkorini otda turib kutib olgani yoki salomlashgani uchun qattiq jazolaydi.
Oqsoqol buni eshitib, Xitoy tomoniga murojaat qiladi. “Xizmatkoridan uzr so‘rashini, aks holda Xonga maktub yozishini” aytadi. Bu degani Qo‘qon o‘sha paytda Sharqiy Turkistonda Sinlarga o‘zining shartini qo‘ya olgan. Vakil uzr so‘ragandan tashqari 20 yamiy kumush, bir necha qimmatbaho ipak matolar ham bergan. Lekin baribir lavozimidan olingan. 1845-47 yillarda yana qo‘zg‘olon ko‘tariladi. Qo‘qon bunga to‘gridan-to‘g‘ri aralashmaganligini bildiradi. 1860-yilgacha oqsoqolning kuchi bo‘ladi.
Chor Rossiyasining Markaziy Osiyoga bosqini katta halaqit bergan narsa edi. Sharqiy Turkistonda Sin o‘zini to‘liq nazoratini o‘rnatib, Qo‘qonni bu yerdan siqib chiqarishning asosiy omili Chor Rossiyasining Markaziy Osiyoga hujumi bo‘ldi”.
Tarixchi Nurbek Allabergenov.
💬 Telegram 📹 Instagram
📹 Youtube 😎 Facebook
Shunday vaziyatda Qo‘qonda yagona yechim sifatida Sin imperiyasiga qarshi urush haqida to‘gridan-to‘g‘ri gap ketyapti. Chunki Rossiya imperiyasiga borsa, ular o‘z talabini qo‘yadi. Buxorodan Jahongirxo‘janing akasi Yusufxo‘jani chaqirishadi.
Muhammad Alixon Sharqiy Turkistonni yana egallash niyatida edi. Bu maqsadda xo‘jalar oilasi yana asosiy rolda bo‘ladi. Yurish 1830-yil sentabrda boshlanib, 3 oycha davom etadi. Rus manbalarida bu qo‘shin soni 200 000 deb ko‘rsatiladi. Qo‘qonning to‘gridan-to‘g‘ri urush pozitsiyasiga kirishiga asosiy sabab iqtisodiy tomondan zararga uchrashi va u yerda o‘zining siyosiy ta‘sirini kuchaytirish edi.
Lashkar qo‘shbegi qo‘mondonligida Qashqarga kirib keladi. Buxoro va Qo‘qon o‘rtasida munosabatlar yomonlashishi bilan Haqquli mingboshi boshchiligidagi va boshqa kuchlar chaqirib olinadi. Lekin shunday bo‘lsa-da Lashkar qo‘shbegi ungacha bo‘lgan davrda Yangi Hisor, Yorkent, Xo‘tan, Oqsuv kabi hududlarni egallagani aytiladi. Haqquli mingboshi bilan birga 70 000 ga yaqin oila Qo‘qonga ko‘chib kelgani aytiladi. O‘sha paytda Xitoy tomoni Qo‘qonga o‘z vakillarini yuboradi. Qo‘qonda kuchli ta‘sirga ega bo‘lgan aʼlam posho bor edi.
U aynan Muhammad Alixon tarafida turib, kelishuvni imzolashga harakat qiladi. Muhammad Alixon topshirig‘i bilan Xitoyga boradi. Xitoy Yusufxo‘jani oilasi bilan topshirib, barcha asirlarni ozod qilish talabini qo‘yadi. “Lekin faqat asirlar ozod qilinadi” deydi. Ular qo‘ygan talabning o‘ziga zararsiz maʼlum bir qismini qabul qilyapti.
1832-yil 13-yanvardagi Xitoy-Qo‘qon o‘rtasidagi shartnoma bandlarida nimalar bor edi? Ikki davlat o‘rtasida savdo aloqalari qayta tiklanishi kerak. Barcha savdo cheklovlari bekor qilinadi. Shuningdek, Qo‘qon va Xitoy savdogarlariga Sharqiy Turkistonda boj to‘lamay erkin savdo huquqi berildi.
Qo‘qonga Sharqiy Turkistonda savdo qiluvchi andijonliklardan boj yig‘ish huquqi berildi. Shu sababli Sharqiy Turkistonda savdo qiluvchi barcha xorijliklardan boj to‘lash Qo‘qonga berilishi kerak edi. Qo‘qon xoni tomonidan tayinlangan vakil katta oqsoqol lavozimi joriy qilindi va u keng vakolatga ega bo‘ladigan bo‘ldi.
Musulmon savdogarlardan olib qo‘yilgan boyliklar uchun Sin hukumati Qo‘qonga 10 000 liyan kumush berishi kerak edi. Xitoy ichki hududlarida qo‘zg‘olon ko‘targani uchun surgun qilingan 10 000 nafar ayollar va bolalar bor edi. Ularni qaytarish bo‘yicha harakat bo‘ldi. Shartnoma ichida bu bor edi. Qo‘qon ham asir tushganlarni ozod qilishi kerak edi va qildi. Qo‘qondan Xo‘jalar oilasini nazoratda ushlab turish so‘raldi.
Buning uchun to‘lov qilinishi kerak edi. Muhammad Alixon tomonidan imperator Tsyan Lun nomiga yozilgan maktubda: “Xo‘jalarning avlodlarini qaytarishni, Oltishaharni Qo‘qon boshqaruviga topshirishni, shuningdek, 10 000 liyan miqdorida soliq to‘lashni talab qilgan.
Aks holda, yangi urush boshlanishi bilan tahdid qilgan”. “Tavorihi Sharqiy” asarida keladi: “Oqsoqollar Sharqiy Turkistonda shu darajada kuchga ega ediki, xitoyliklar ham ular bilan hisoblashishga majbur edi”. Qashqarda Xitoy vakili bo‘lgan Hakimbek oqsoqolning xizmatkorini otda turib kutib olgani yoki salomlashgani uchun qattiq jazolaydi.
Oqsoqol buni eshitib, Xitoy tomoniga murojaat qiladi. “Xizmatkoridan uzr so‘rashini, aks holda Xonga maktub yozishini” aytadi. Bu degani Qo‘qon o‘sha paytda Sharqiy Turkistonda Sinlarga o‘zining shartini qo‘ya olgan. Vakil uzr so‘ragandan tashqari 20 yamiy kumush, bir necha qimmatbaho ipak matolar ham bergan. Lekin baribir lavozimidan olingan. 1845-47 yillarda yana qo‘zg‘olon ko‘tariladi. Qo‘qon bunga to‘gridan-to‘g‘ri aralashmaganligini bildiradi. 1860-yilgacha oqsoqolning kuchi bo‘ladi.
Chor Rossiyasining Markaziy Osiyoga bosqini katta halaqit bergan narsa edi. Sharqiy Turkistonda Sin o‘zini to‘liq nazoratini o‘rnatib, Qo‘qonni bu yerdan siqib chiqarishning asosiy omili Chor Rossiyasining Markaziy Osiyoga hujumi bo‘ldi”.
Tarixchi Nurbek Allabergenov.
💬 Telegram 📹 Instagram
📹 Youtube 😎 Facebook
25.04.202516:02
⚡️Gilamga o‘rab qatl qilish: mo‘g‘ullarning dahshatli jazolari
Mo‘g‘ullar tarix sahnasiga dahshatli janglar bilan chiqqan. Ammo ularning jinoyatchilarni jazolash usullari bundan-da dahshatliroq bo‘lgan!
Ular qon to‘kmasdan qatl qilishni afzal ko‘rgan. Chunki yer ular uchun muqaddas edi va qon tuproqqa tommasligi kerak edi. Shu bois, jinoyatchilar gilamga o‘rab ustidan ot choptirib o‘ldirilgan. Yoki bo‘lmasa ipak ip bilan bo‘g‘ib qatl qilingan.
Bunday vahshiy, biroq o‘sha davrda “odatiy” bo‘lgan jazolar haqida yana nima bilasiz Tarixning qorong‘i burchaklarini biz bilan kashf eting!
📅 “Qiziqarli tarix” ko‘rsatuvimizni har dushanba kuni soat 21:30 da tomosha qiling!
Sizni lol qoldiradigan, ta’riflab bo‘lmas voqealar aynan shu koʻrsatuvda!
💬 Telegram 📹 Instagram
📹 Youtube 😎 Facebook
Mo‘g‘ullar tarix sahnasiga dahshatli janglar bilan chiqqan. Ammo ularning jinoyatchilarni jazolash usullari bundan-da dahshatliroq bo‘lgan!
Ular qon to‘kmasdan qatl qilishni afzal ko‘rgan. Chunki yer ular uchun muqaddas edi va qon tuproqqa tommasligi kerak edi. Shu bois, jinoyatchilar gilamga o‘rab ustidan ot choptirib o‘ldirilgan. Yoki bo‘lmasa ipak ip bilan bo‘g‘ib qatl qilingan.
Bunday vahshiy, biroq o‘sha davrda “odatiy” bo‘lgan jazolar haqida yana nima bilasiz Tarixning qorong‘i burchaklarini biz bilan kashf eting!
📅 “Qiziqarli tarix” ko‘rsatuvimizni har dushanba kuni soat 21:30 da tomosha qiling!
Sizni lol qoldiradigan, ta’riflab bo‘lmas voqealar aynan shu koʻrsatuvda!
💬 Telegram 📹 Instagram
📹 Youtube 😎 Facebook
26.04.202513:01
🎙Ohangaron ohanglaridan soʻzlaymiz
✅ Milliy qadriyatlarimiz orasida xalq laparlari alohida o‘rin tutadi. To‘y va marosim qo‘shiqlari xalqimizning bebaho xazinasidan darak beradi.
📹 “Qadriyatlar beshigi” ko‘rsatuvi ijodkorlari bu safar Ohangaron tumanidan xalq sayli va urf-odatlar tarannumini taqdim etishadi.
📅 Bugun soat 21:00 da!
💬 Telegram 📹 Instagram
📹 Youtube 😎 Facebook
✅ Milliy qadriyatlarimiz orasida xalq laparlari alohida o‘rin tutadi. To‘y va marosim qo‘shiqlari xalqimizning bebaho xazinasidan darak beradi.
📹 “Qadriyatlar beshigi” ko‘rsatuvi ijodkorlari bu safar Ohangaron tumanidan xalq sayli va urf-odatlar tarannumini taqdim etishadi.
📅 Bugun soat 21:00 da!
💬 Telegram 📹 Instagram
📹 Youtube 😎 Facebook
26.04.202505:02
🐘 Fillarning kelib chiqish tarixi
⏺ Fillarning qadimgi ajdodlari qanday ko‘rinishda bo‘lgan?
⏺ Mamonlatlar qoldiqlari yurtimizning qaysi hududlaridan topilgan?
⏺Mamlakatimizdagi qaysi muzeyda mamontlarga tegishli ekanligi aytilayotgan suyak va tishlar saqlanadi?
✅Shu kabi savollarning javobi “Osori-atiqalar” ko‘rsatuvida.
📅Bugun soat 18:00 da!
💬 Telegram 📹 Instagram
📹 YouTube 😎 Facebook
⏺ Fillarning qadimgi ajdodlari qanday ko‘rinishda bo‘lgan?
⏺ Mamonlatlar qoldiqlari yurtimizning qaysi hududlaridan topilgan?
⏺Mamlakatimizdagi qaysi muzeyda mamontlarga tegishli ekanligi aytilayotgan suyak va tishlar saqlanadi?
✅Shu kabi savollarning javobi “Osori-atiqalar” ko‘rsatuvida.
📅Bugun soat 18:00 da!
💬 Telegram 📹 Instagram
📹 YouTube 😎 Facebook
28.04.202508:04
⚡️ Yangi ekspeditsiya
Ohangaron togʻlaridan paleolit davriga oid yodgorlik aniqlangan edi. Mutaxassislar fikricha, bu hududda bundan ming yil ilgari ham odamlar yashagan bo‘lishi mumkin. “Ekspeditsiya” koʻrsatuvining bugungi soni shu haqida!
📅 Bugun soat 20:30 da. Oʻtkazib yubormang!
💬 Telegram 📹 Instagram
📹 Youtube 😎 Facebook
Ohangaron togʻlaridan paleolit davriga oid yodgorlik aniqlangan edi. Mutaxassislar fikricha, bu hududda bundan ming yil ilgari ham odamlar yashagan bo‘lishi mumkin. “Ekspeditsiya” koʻrsatuvining bugungi soni shu haqida!
📅 Bugun soat 20:30 da. Oʻtkazib yubormang!
💬 Telegram 📹 Instagram
📹 Youtube 😎 Facebook
26.04.202507:02
❔ Qo‘qon Sharqiy Turkiston taqdirida hal qiluvchi kuch bo‘lganmi? (davomi)
Jahongirxo‘ja Sharqiy Turkistonda qo‘zg‘olon ko‘targan paytda mahalliy qirg‘izlar, uyg‘urlar va qozoqlar va Qo‘qondan olingan qo‘shinlar bilan harakat qiladi. Qashqarda 7000 kishilik qo‘shinni tor-mor keltiradi.
1826-yilda daryo bo‘yidagi jangda xitoyliklarning katta qismi tor-mor etiladi. Qashqar yaqinida bo‘lgan jangda Kulja gubernatori boshchiligidagi 10 000 Xitoy qo‘shini halok bo‘ladi. 1826-28 yilda Qashqarga kirib kelishda, endi Qo‘qonni harbiy-siyosiy ta‘sirini ko‘ra boshlaysiz. Jahongirxo‘ja Qashqar taxtiga o‘tiradi.
Davlatni Qo‘qon namunasida shakllantira boshlaydi deyiladi. Uning boshqaruvi susaya boshlaydi va u taxtdan ketadi. Keyin uni hiyla yo‘li bilan xitoyliklar qo‘lga tushirib, Pekinga olib ketadi va u yerda o‘ldiradi.
📜 Manbalarda kelishicha, Muhammad Alixon 10 000 qo‘shin bilan yordam berish va o‘sha joydagi hududlarni nazorat qilish uchun boradi. Muhammad Alixon Qashqarga yurish qiladi. Shu paytgacha hech bir Qo‘qon xoni Qashqarga yurish qilmagan edi.
Muhammad Alixonni boshqalardan farqli jihati shunda edi. Bu yurishda Xolbek qo‘shbegi, Fozilbek Bahodir, Shohi qo‘shbegi, Namangandan, Marg‘ilon hokimi ko‘pchilik ishtirok etgan. 1826-yil avgustda Muhammad Alixon ma‘lum bir sabablarga ko‘ra Qo‘qonga qaytishga majbur bo‘ladi.
Lekin 3000 kishilik qo‘shinni Qashqarda qoldiradi. Isyon bostirilgandan keyin, xitoyliklar Qo‘qondan Jahongirxo‘janing avlodlarini topshirishni talab qiladi. Evaziga 1000 ta kumush bo‘lak va‘da qiladi. Lekin Muhammad Alixon buni rad etadi.
Shu orada savdo aloqalari uzilib qoladi. Endi Rossiya orada vositachilikka harakat qilib ko‘radi. Kopsevich degan Rossiya general-gubernatori “Qo‘qon bilan Xitoy o‘rtasidagi savdo to‘xtaganligidan foydalanib, ular o‘rtasidagi savdoni yaxshi yo‘lga qo‘yishni biz orqali amalga oshirish kerak. Bundan ko‘plab foyda ko‘rsak bo‘ladi” deb Rossiya hukumatiga xabar jo‘natganligi aytiladi.
Nurbek Allabergenov, tarixchi (davomi bor).
💬 Telegram 📹 Instagram
📹 Youtube 😎 Facebook
Jahongirxo‘ja Sharqiy Turkistonda qo‘zg‘olon ko‘targan paytda mahalliy qirg‘izlar, uyg‘urlar va qozoqlar va Qo‘qondan olingan qo‘shinlar bilan harakat qiladi. Qashqarda 7000 kishilik qo‘shinni tor-mor keltiradi.
1826-yilda daryo bo‘yidagi jangda xitoyliklarning katta qismi tor-mor etiladi. Qashqar yaqinida bo‘lgan jangda Kulja gubernatori boshchiligidagi 10 000 Xitoy qo‘shini halok bo‘ladi. 1826-28 yilda Qashqarga kirib kelishda, endi Qo‘qonni harbiy-siyosiy ta‘sirini ko‘ra boshlaysiz. Jahongirxo‘ja Qashqar taxtiga o‘tiradi.
Davlatni Qo‘qon namunasida shakllantira boshlaydi deyiladi. Uning boshqaruvi susaya boshlaydi va u taxtdan ketadi. Keyin uni hiyla yo‘li bilan xitoyliklar qo‘lga tushirib, Pekinga olib ketadi va u yerda o‘ldiradi.
📜 Manbalarda kelishicha, Muhammad Alixon 10 000 qo‘shin bilan yordam berish va o‘sha joydagi hududlarni nazorat qilish uchun boradi. Muhammad Alixon Qashqarga yurish qiladi. Shu paytgacha hech bir Qo‘qon xoni Qashqarga yurish qilmagan edi.
Muhammad Alixonni boshqalardan farqli jihati shunda edi. Bu yurishda Xolbek qo‘shbegi, Fozilbek Bahodir, Shohi qo‘shbegi, Namangandan, Marg‘ilon hokimi ko‘pchilik ishtirok etgan. 1826-yil avgustda Muhammad Alixon ma‘lum bir sabablarga ko‘ra Qo‘qonga qaytishga majbur bo‘ladi.
Lekin 3000 kishilik qo‘shinni Qashqarda qoldiradi. Isyon bostirilgandan keyin, xitoyliklar Qo‘qondan Jahongirxo‘janing avlodlarini topshirishni talab qiladi. Evaziga 1000 ta kumush bo‘lak va‘da qiladi. Lekin Muhammad Alixon buni rad etadi.
Shu orada savdo aloqalari uzilib qoladi. Endi Rossiya orada vositachilikka harakat qilib ko‘radi. Kopsevich degan Rossiya general-gubernatori “Qo‘qon bilan Xitoy o‘rtasidagi savdo to‘xtaganligidan foydalanib, ular o‘rtasidagi savdoni yaxshi yo‘lga qo‘yishni biz orqali amalga oshirish kerak. Bundan ko‘plab foyda ko‘rsak bo‘ladi” deb Rossiya hukumatiga xabar jo‘natganligi aytiladi.
Nurbek Allabergenov, tarixchi (davomi bor).
💬 Telegram 📹 Instagram
📹 Youtube 😎 Facebook
25.04.202505:00
❔ Qo‘qon Sharqiy Turkiston taqdirida hal qiluvchi kuch bo‘lganmi?
Chet elliklar Qashqar aholisining umumiy hisobda to‘rtdan birini tashkil qilardi. Ulardan 6000 nafari andijonliklar edi. Tyanshanning janubiy qismida 5122 ta Andijon oilasi bor edi deb keladi. Shundan 3602 tasi Tyanshanning janubiy qismida edi.
Bular Qashqar, Yorkent, Xo‘tan, Uchturfon, Yangi Hisor, Oqsuv shaharlari edi. Sharqiy Turkiston iqtisodida Markaziy Osiyo savdogarlari asosiy rol o‘ynagan. Bundan Sin imperiyasi ham manfaatdor edi. Ular ham tovarlarini sotishi kerak. 1826-1828 yillarda Jahongirxo‘ja boshchiligida qo‘zg‘olon bo‘ladi. Bu qo‘zg‘olonda faol qatnashganlardan biri andijonlik savdogar Mirsolih edi.
Uning ta‘siri bo‘lganligini eshitib, uning boyligi tortib olinadi. 3597 lyan, 7 tsyan, 3 fen kumushga teng mulki musodara qilinadi. Qo‘zg‘olonda qatnashgan musulmonlardan 181 000 lyan qiymatdagi mollar xazinaga tortib olingan.
“Asar ul-futuh” asarida aytiladi: “Xudoyda lavozimi bor ediki, bu aynan XVIII asr oxirida joriy qilingan. Ya’ni, Norbo‘tabiy davrida joriy qilingan”. 1792-1793-yilda Mirzo Rayim, keyin Bobojon va Sharif ismli elchilar 1796-1797-yillarda Pekinga yuboriladi. Oʻsha paytda manchjur hukumatidan Sharqiy Turkistonda Qo‘qon savdogarlarini nazorat qilish uchun xudayda lavozimi joriy etiladi. Bu Sharqiy Turkistondagi Qo‘qon vakolatxonasi edi. Uni yurituvchi shaxs xudayda bo‘lib, shu lavozimni joriy qilish uchun ruxsat so‘ragan. Manchjurlar bu taklifni qabul qilgan. Xudaydalar 1828-yilgacha juda katta kuchga ega bo‘lgan. Qo‘qon xonlari tarafidan zarb qilingan tangalar faoliyatini, yig‘imlarni nazorat qilgan.
Jahongirxo‘ja qo‘zg‘olonidan keyin sin-manchjurlari keskin tarzda Qo‘qon savdogarlariga va umuman Qo‘qonga qarashini o‘zgartiradi. Muhammad Alixon davri Xitoyga nisbatan munosabat qattiq bo‘lgan. Jahongirxo‘ja va Yusufxo‘ja bu yerda asosiy figura edi. 1832-yildagi shartnomadan keyin, savdoni nazorat qiladigan xudayda lavozimi ketadi. Lekin keyin oqsoqol lavozimi joriy etiladi.
Shunday vaqt keladiki, 30-yillarda butun Markaziy Osiyodan yig‘ilib boradigan savdogarlar hammasi Qo‘qonga boj to‘lashi kerak bo‘ladi. Bu bo‘yicha to‘gridan-to‘g‘ri Xitoyga elchi yuboriladi. Bu Qo‘qonning jur‘ati va kuchidan darak beradi. Sin imperiyasi iltimosiga binoan, xo‘jalar oilasini Sharqiy Turkistonga o‘tkazdirmaslik uchun Qo‘qonga har yili 200 yamiy kumush berilgan.
Nurbek Allabergenov, tarixchi (davomi bor).
💬 Telegram 📹 Instagram
📹 Youtube 😎 Facebook
Chet elliklar Qashqar aholisining umumiy hisobda to‘rtdan birini tashkil qilardi. Ulardan 6000 nafari andijonliklar edi. Tyanshanning janubiy qismida 5122 ta Andijon oilasi bor edi deb keladi. Shundan 3602 tasi Tyanshanning janubiy qismida edi.
Bular Qashqar, Yorkent, Xo‘tan, Uchturfon, Yangi Hisor, Oqsuv shaharlari edi. Sharqiy Turkiston iqtisodida Markaziy Osiyo savdogarlari asosiy rol o‘ynagan. Bundan Sin imperiyasi ham manfaatdor edi. Ular ham tovarlarini sotishi kerak. 1826-1828 yillarda Jahongirxo‘ja boshchiligida qo‘zg‘olon bo‘ladi. Bu qo‘zg‘olonda faol qatnashganlardan biri andijonlik savdogar Mirsolih edi.
Uning ta‘siri bo‘lganligini eshitib, uning boyligi tortib olinadi. 3597 lyan, 7 tsyan, 3 fen kumushga teng mulki musodara qilinadi. Qo‘zg‘olonda qatnashgan musulmonlardan 181 000 lyan qiymatdagi mollar xazinaga tortib olingan.
“Asar ul-futuh” asarida aytiladi: “Xudoyda lavozimi bor ediki, bu aynan XVIII asr oxirida joriy qilingan. Ya’ni, Norbo‘tabiy davrida joriy qilingan”. 1792-1793-yilda Mirzo Rayim, keyin Bobojon va Sharif ismli elchilar 1796-1797-yillarda Pekinga yuboriladi. Oʻsha paytda manchjur hukumatidan Sharqiy Turkistonda Qo‘qon savdogarlarini nazorat qilish uchun xudayda lavozimi joriy etiladi. Bu Sharqiy Turkistondagi Qo‘qon vakolatxonasi edi. Uni yurituvchi shaxs xudayda bo‘lib, shu lavozimni joriy qilish uchun ruxsat so‘ragan. Manchjurlar bu taklifni qabul qilgan. Xudaydalar 1828-yilgacha juda katta kuchga ega bo‘lgan. Qo‘qon xonlari tarafidan zarb qilingan tangalar faoliyatini, yig‘imlarni nazorat qilgan.
Jahongirxo‘ja qo‘zg‘olonidan keyin sin-manchjurlari keskin tarzda Qo‘qon savdogarlariga va umuman Qo‘qonga qarashini o‘zgartiradi. Muhammad Alixon davri Xitoyga nisbatan munosabat qattiq bo‘lgan. Jahongirxo‘ja va Yusufxo‘ja bu yerda asosiy figura edi. 1832-yildagi shartnomadan keyin, savdoni nazorat qiladigan xudayda lavozimi ketadi. Lekin keyin oqsoqol lavozimi joriy etiladi.
Shunday vaqt keladiki, 30-yillarda butun Markaziy Osiyodan yig‘ilib boradigan savdogarlar hammasi Qo‘qonga boj to‘lashi kerak bo‘ladi. Bu bo‘yicha to‘gridan-to‘g‘ri Xitoyga elchi yuboriladi. Bu Qo‘qonning jur‘ati va kuchidan darak beradi. Sin imperiyasi iltimosiga binoan, xo‘jalar oilasini Sharqiy Turkistonga o‘tkazdirmaslik uchun Qo‘qonga har yili 200 yamiy kumush berilgan.
Nurbek Allabergenov, tarixchi (davomi bor).
💬 Telegram 📹 Instagram
📹 Youtube 😎 Facebook
Паказана 1 - 24 з 340
Увайдзіце, каб разблакаваць больш функцый.