💠 • فلسفهٔ فرانسوی •
💠 ترس از اینکه دیگر قادر به تغییرکردن نباشید
💠 زمانـے براے مَن بودن
💠 تأملات یک ذهن جستجوگر
💠 پـرسـه زدن در هـزار تـوی عـلـم
💠 جمهوری روشنفکران
💠 فلسفه،روانشناسی،تاریخ،جامعه‌شناسی
💠 بلومزبری
برای این که آزادی اندیشه بتواند در مقام محرک اول پیشرفت عقلی و فکری ایفای نقش کند، اساس این است که کسی باشد که درباره هر آرمان یا اندیشه ای به بحث و استدلال بپردازد، تا هنگامی که دگر اندیشی سرکوب نشود همیشه کسی خواهد بود که اندیشه های حاکم بر همروزگاران خویش را به پرسش بگیرد و اندیشه های جدید را به بوته آزمون، استدلال و تبلیغ بگذارد.
یکی از مبانی ویتگنشتاین برای رّد مابعدالطّبیعه اصل انکارپذیری معنادار بود؛ و یکی از اشکالاتی که بر گزاره های دینی یا الهیّاتی وارد آورده اند این است که این گزاره های ابطال پذیر نیستند. جُستارِ پر آواره ای هست از استاد ای. فلو، با عنوان «Theology and Falsification» [= «الاهیّات و ابطال»]، که در آن وی از حکایتی سود می‌جوید. دو مرد درباره باغی پر از گل و گیاه جرّ و بحث می‌کنند. یکی از آن دو می‌گوید: باغبانی می‌آید و از باغ مراقبت میکند؛ دیگری انکار میکند. هرگز باغبان را نمی‌بینند و صدایی از او نمی‌شنوند. با کمک گرفتن از سگان شکاری نیز نمی‌توانند ردّ او را بیابند؛ و وقتی هم که گرداگرد باغ حصاری از سیمِ خاردارِ متّصل به برق درست می‌کنند نمی‌توانند او را به دام اندازند. با اینهمه، آنکه معتقد به وجود باغبان است همچنان اصرار می‌ورزد بر این که «باغبانی هست، نامرئی، ناملموس، که برق او را نمیگیرد؛ باغبانی که ردّ پت ندارد و سر و صدایی ایجاد نمیکند؛ باغبانی که مخفیانه می آید تا از باغی که به آن علاقه دارد مراقبت کند.» منکر پاسخ می‌دهد: چنین باغبانی با یک باغبان تخیّلی یا یک باغبان معدوم چه فرقی دارد؟ مشابهت [عقیده به چنین باغبانی] به خدایی مهرورز که بر این جهان، که در آن خیر و شرّ، هر دو، وجود دارند، حاکم است مشابهتی واضح.
فلو خاطرنشان میکند که «ادّعای این که وضع فلان طور است بالضّروره هم ارز است با انکار این که وضع فلان طور نیست» (و در یک زیرنویس می‌گوید: مرادم این است که p از لحاظ ماده هم ارز است با «نا نا p»_ یعنی همان ارزشهای منطقی را دارد که «نا نا p» دارد.) و آنگاه از این مطلب نتیجه می‌گیرد که «اگر چیزی نیست که سخنی که علی الظّاهر یک ادّعاست منکر آن باشد، در این صورت، چیزی هم نیست که این سخن مدّعی آن باشد؛ وَ بنابراین، سخن مذکور، در واقع، ادّعا نیست». پس، مؤمنان باید آماده پاسخگویی به این پرسش شوند: «چه چیزی باید اتّفاق افتد یا اتّفاق افتاده باشد تا نزد شما برهانی بر نفیِ مهرورزیِ خدا یا نفیِ وجودِ خدا محسوب شود؟» اما ظاهراً حکم نهایی و قطعی درباب باور دینی این است که مؤمنان، هرچه پیش آید. از آن دست بر ندارند. پس، یاور یا ابطال ناپذیر و، بنابراین، بیمعناست؛ یا ابطال پذیر و، بنابراین، غیر دینی است.
