У 1992 годзе БНФ сабраў 440 тысяч подпісаў за рэфэрэндум пра роспуск пракамуністычнага Вярхоўнага Савету і новыя выбары. ВС паводле закону мусіў прызначыць дату рэфэрэндуму. Але старшыня ВС Шушкевіч гэтага не зрабіў і такім чынам на рэфэрэндуме быў пастаўлены крыж. У рэальнасьці не існавала нават прывіднага шанцу, што будзе інакш, што ВС сам дазволіць сябе распусьціць. Для гэтага яму трэба было ператварыцца ў... БНФ і ўзначаліць дэмакратычныя перамены.

Рэфэрэндум пра датэрміновыя выбары мог іні-цыяваць Станіслаў Шушкевіч – Закон аб народ-ным галасаваньні (рэфэрэндуме) даваў старшыніВярхоўнага Савету такое права і прыраўноўваўподпіс сьпікера да подпісаў 350 тысяч грамадзя-наў. Пры гэтым Шушкевіч меў права прапанавацьі ўласную фармулёўку пытаньня (фармулёўкуБНФ ён называў “заблытанай”). Гэтым самым,акрамя іншага, былі б зэканомленыя час і сілы,якія пайшлі на збор подпісаў.Шушкевіч мог зрабіць гэта ўжо ў студзені,калі ягоны рэйтынг, паводле сацыёлягаў, дасягаў52%, і ягоная пазыцыя на карысьць рэфэрэндумуістотна паўплывала б і на грамадзкую думку, іна дэпутатаў.

Фатальнай для лёсу рэфэрэндуму, на маю думку, была пазыцыя старшыні Вярхоўнага Са- вету, які, па-першае, мог уласным рашэньнем ініцыяваць рэфэрэндум, па-другое, пасьля збору патрэбнай колькасьці подпісаў мог (і мусіў) не спыняць сэсію, якая павінна была б ужо ў траўні прызначыць рэфэрэндум, па-трэцяе, не цягнуць з прызначэньнем сэсіі да кастрычніка. Ня кажучы ўжо пра тое, што ўсе дзесяць месяцаў 1992-га Станіслаў Шушкевіч актыўна выступаў супраць ідэі рэфэрэндуму і датэрміновых выбараў.

Калі Ганчар і Булахаў крытыкавалі ініцыятыву БНФ, але пакуль устрымліваліся ад адмоўных ацэнак самога Народнага Фронту, дык Аляксан- дар Лукашэнка ня стрымліваў сябе ні ў чым — у БНФ ён бачыў ідэйнага ворага. У стаўленьні да рэфэрэндуму яны з Шушкевічам былі адзіныя.

Супраць ініцыятывы апазіцыі БНФ выступіў і асабіста Старшыня Вярхоўнага Савета Станіслаў Шушкевіч, які на першым пасяджэнні 9-й сесіі 11 сакавіка 1992 г. прапанаваў рэарганізаваць і аптымізаваць структуру парламента: «Рэферэндум усё загубіць, не дасць узмацніцца таму станоўчаму, што напрацавана. Рэферэндум замарудзіць рэформы ў самы адказны момант, наступіць сапраўдны параліч улады. Рэарганізацыя — вось сродак паляпшэння работы Вярхоўнага Савета».

Нацыяналіст — чалавек, верны сваёй нацыі, сваёй Радзіме, свайму народу.

Гэта савецка-імпэрская прапаганда зрабіла з нацыяналіста нейкае пудзіла, нейкага тэрарыста, бо ён падрываў і без таго рыхлы падмурак імпэрыі, якая займала як не шасьціну зямное кулі.

Любіць сваю мову й карыстаецца ёю — нацыяналіст. Любіць, шануе й ведае сваю гісторыю — нацыяналіст. Хоча жыць у сваёй этна-дзяржаве як вольны чалавек — нацыяналіст.

Савецкая прапагандовая машына перакрэсьлівала паняцьце нацыяналіст на інтэрнацыяналіст. Але інтэрнацыяналіст утвораны ад нацыяналіста. Атрымлівалася, што будавалі мост уздоўж ракі.

Савецкія войскі, што падбухторвалі не адну краіну на так званую рэвалюцыю, называліся воінамі-інтэрнацыяналістамі.

Пройдзе час, няхай сабе й нямала, а слову нацыяналіст будзе вернутая ягоная першапачатковая шана. Шчыры нацыяналіст перад сумленьнем чыст.

У галовах людзей, якія ад гэтага ў захапленні, падазраю, цяпер адбываецца нешта падобнае, як было 100 гадоў таму, калі стары свет крышыўся пад уплывам уздыму новых на той час ідэалогій — камунізму і фашызму.