Американинг Жануби қандай қилиб Демократдан Республикачига айланган?
АҚШда сиёсий мухолифатлар ва партиявий ўзгаришлар доимий равишда юз бериб келган. Сайловларни дойимий кузатувчилар билишади. Бугунги кунда АҚШнинг жанубий штатлари қизил рангда яъни улар Республикачиларни қўллаб қувватлашади. Аммо дойим ҳам шундай бўлмаган. Буган АҚШнинг жанубий штатлари қандай қилиб Демократик партиядан юз ўгириб, Республикачи партия тарафдорларига айлангани кўриб чиқамиз.
1870-йиллардан 1960-йилларгача АҚШнинг Жанубий штатлари Демократик партияга содиқ бўлиб қолган. Бу ҳодиса тарихда “Монолит жануб” (“Solid South”) деб номланади. Бу минтақадаги сиёсий муҳит шунчалик барқарор эдики, ҳатто “Yellow dog Democrats” ибораси пайдо бўлган. Бу ибора жанубий штатларнинг оқ танли сайловчилари ҳатто демократлар номзод қилиб сариқ кўппакни кўрсатишса ҳам, у учун овоз беришарди, деган маънода ишлатилган. Улар учун Республикачи партия номзодига овоз беришдан кўра, ҳар қандай демократга овоз бериш афзал эди.
Бу вазиятнинг ўзгариши эса АҚШ фуқаролар уруши (1861–1865) ва Реконструкция даври (1865–1877) билан боғлиқ бўлди. Республикачи партия аболиционистлар, яъни қулликка қарши бўлган ва фуқаролик урушида Жанубга қарши турган партия сифатида танилган. (Бугунги республикачи Маск ва Трампларни кўриб, наҳотки девордизми? 😁) Шу сабабдан, Жануб аҳолиси, хусусан, оқ танлилар Республикачи партияга душман сифатида қарай бошлаган ва демократлар номзодига ҳар қандай ҳолатда ҳам овоз беришган. Ўша машҳур Авраам Линкольн ҳам республикачи эди.
Лекин 1960-йилларга келиб, Жанубда сиёсий ўзгаришлар бошланади. Демократлар партияси ижтимоий ислоҳотларга ва ирқий тенгликни таъминлашга кўпроқ эътибор қарата бошлайдилар. Айниқса, 1948 йилда президент Гарри Трумэн армияда ирқий сегрегацияни бекор қилиш ҳақидаги фармонни имзолаганидан сўнг, жанублик оқ танли сайловчилар Демократлар партиясига нисбатан ишончини йўқота бошлайди.
1960-йилларда Линдон Жонсон бошчилигидаги демократик маъмурият фуқаролик ҳуқуқлари ҳаракати ни қўллаб-қувватлаб, 1964 йилги Фуқаролик ҳуқуқлари тўғрисидаги акт ва 1965 йилги Овоз бериш ҳуқуқи тўғрисидаги акт каби қонунларни қабул қилади. Бу қонунлар оқ танли ва қора танли аҳоли ўртасидаги ҳуқуқий тенгликни таъминлашга қаратилган эди. Жанубий штатларда эса бу чора-тадбирлар катта қаршиликка учрайди, чунки улар ирқий сегрегацияни сақлаб қолиш тарафдори эдилар.
Натижада, Жанубнинг оқ танли консерватив сайловчилари демократлардан узоқлаша бошлайдилар. Улар дастлаб учинчи партия номзодларига овоз бера берадилар (масалан, 1948 йилги сайловда Жанубий Каролина губернатори Стром Турмонднинг “Диксикратлар” ҳаракатига), кейинчалик эса Республикачи партияга ўта бошлашади.
1960-йиллардан бошлаб, Республикачи партия жанубий штатлар овозини қозониш учун махсус стратегия ишлаб чиқади. Бу “Жанубий стратегия” деб номланиб, жанубий штатларнинг оқ танли консерваторларини Республикачи партия томон тортишга қаратилган эди.
Ричард Никсон 1968 йилда шу стратегия орқали сайловда ғалаба қозонади. 1980-йилларда Роналд Рейган ҳам Жанубий стратегиядан фойдаланиб, жанубий штатларни тўлиқ Республикачи партия тарафдорларига айлантиради.
Бу жараён шу қадар кучли бўладики, 2000-йилларга келиб, АҚШда Жануб Республикачи партиянинг энг муҳим таянч ҳудудига айланади. Бугунги кунда Жанубий штатларнинг аксариятида президентлик ва конгресс сайловларида асосан Республикачилар ғалаба қозонишади.
Шудай қилиб, қариийб 100 йил 1870-йиллардан 1960-йиллар охиригача Жанубда Демократик партия мутлақ ҳукмрон бўлган. Бироқ 1960-йилларда фуқаролик ҳуқуқлари бўйича ислоҳотлар ва ирқий тенгликни таъминлаш ҳаракатлари Жанубий оқ танли сайловчиларни Демократлардан узоқлаштиради.
🧠@nurbekalimov
