Soʻz laboratoriyasi
10.03.202512:20
✅ «Загранпаспорт» emas, “Guzarnoma”...
Fuqaroning xorijga chiqish pasporti xalq tilida turlicha nomlanadi. “Zagranpasport”, “qizil pasport” va hokazo. Rasmiy tilda esa judayam uzun soʻz birikmasidan foydalanamiz.
Keling, shuni ham soddalashtiramiz, ham oʻzbekchalashtiramiz: shunchaki, guzarnoma!
Izohli lugʻatga koʻra, “guzar” “obod, gavjum joy”, “yoʻl”, “daryodan, soydan qayiqlar oʻtadigan joy; kechik” ma’nolarini anglatadi. Buxoro amirligida “mahalla” ma’nosida ham ishlatilgan ekan.
“Noma” esa barchaga tanish soʻz. “Shahodatnoma”, “ma’lumotnoma”, “dalolatnoma” kabi hujjat turlarini bilasiz.
Shu ikkisining boshini birlashtirib, “-noma” bilan tugaydigan hujjat turlari yoniga yangi soʻz qoʻshib qoʻysak nima deysiz?
© Shoxrux Usmonov
P.S: keyingi gal “ID karta”ning oʻzbekcha muqobili haqida yozaman...
@soz_lab
Fuqaroning xorijga chiqish pasporti xalq tilida turlicha nomlanadi. “Zagranpasport”, “qizil pasport” va hokazo. Rasmiy tilda esa judayam uzun soʻz birikmasidan foydalanamiz.
Keling, shuni ham soddalashtiramiz, ham oʻzbekchalashtiramiz: shunchaki, guzarnoma!
Izohli lugʻatga koʻra, “guzar” “obod, gavjum joy”, “yoʻl”, “daryodan, soydan qayiqlar oʻtadigan joy; kechik” ma’nolarini anglatadi. Buxoro amirligida “mahalla” ma’nosida ham ishlatilgan ekan.
“Noma” esa barchaga tanish soʻz. “Shahodatnoma”, “ma’lumotnoma”, “dalolatnoma” kabi hujjat turlarini bilasiz.
Shu ikkisining boshini birlashtirib, “-noma” bilan tugaydigan hujjat turlari yoniga yangi soʻz qoʻshib qoʻysak nima deysiz?
© Shoxrux Usmonov
P.S: keyingi gal “ID karta”ning oʻzbekcha muqobili haqida yozaman...
@soz_lab
09.03.202520:51
✅ «Салфетница» emas, “Sochiqdon”...
Umumiy ovqatlanish maskanlarida bu buyumni koʻp uchratgansiz. Lekin uning oʻzbekcha nomi nima boʻlishi haqida hech boshqa qotirib koʻrganmisiz?
Menimcha, odamlar erinibgina «салфетница» deb ataydigan bu matohni ona tilimizda “sochiqdon” tarzida muomalaga kiritganimiz ma’qul. Chunki “sochiq” kundalik hayotda faol qoʻllaydigan soʻzlarimizdan biri. “-don” esa eng unumli soʻz yasovchi qoʻshimchalardandir. (“Guldon”, “qalamdon”, “kuldon” kabi soʻzlarni misol keltirish mumkin).
Demak, bugundan e’tiboran ajnabiy jumla oʻrniga “sochiqdon” soʻzini ishlatsangiz boʻladi.
Shoxrux Usmonov
@soz_lab
Umumiy ovqatlanish maskanlarida bu buyumni koʻp uchratgansiz. Lekin uning oʻzbekcha nomi nima boʻlishi haqida hech boshqa qotirib koʻrganmisiz?
Menimcha, odamlar erinibgina «салфетница» deb ataydigan bu matohni ona tilimizda “sochiqdon” tarzida muomalaga kiritganimiz ma’qul. Chunki “sochiq” kundalik hayotda faol qoʻllaydigan soʻzlarimizdan biri. “-don” esa eng unumli soʻz yasovchi qoʻshimchalardandir. (“Guldon”, “qalamdon”, “kuldon” kabi soʻzlarni misol keltirish mumkin).
Demak, bugundan e’tiboran ajnabiy jumla oʻrniga “sochiqdon” soʻzini ishlatsangiz boʻladi.
Shoxrux Usmonov
@soz_lab
07.12.202420:19
#muqaddima
“So‘zLab” qanday loyiha?
Barchaga xayrli kun! Yaxshi niyat bilan “So‘zLab” nomli kichik loyiha boshladim. Eng avvalo, loyihani qanday olib bormoqchiligim va ko‘zlagan maqsadim haqida batafsil yozishdan boshlasam.
“So‘zLab” － so‘z tajribaxonasi. Bu yerda o‘zbek tili lug‘ati uchun yangi so‘zlarni topish, yasash, qayta tiklash va adabiy til iste’moliga taklif etish bilan shug‘ullanmoqchiman.
Har kuni o‘nlab-yuzlab begona so‘zlarga duch kelaman. Qizig‘i, ularni begonalar emas, o‘zimiz qo‘llaymiz. Jumladan, men ham. Mana shu begona so‘zlarning o‘zbekcha muqobili yo bo‘ladi, yo yo‘q. Hamma gap mana shu yo‘qlarida! Shu kemtikni yopolsak, ehtimol, tilimiz yanayam boyir. Yaxshi niyatim shu edi: oz bo‘lsa-da o‘zbek tili sofligiga hissa qo‘shsam.
Maqsad esa katta, balandparvoz. Yillar o‘tib mana shu yerda tug‘ilgan so‘zlarning lug‘atini tayyorlash, kundalik iste’molga imkon qadar joriy etish. Yaxshi bog‘ qoladi, deganlar. Mendan mo‘jazgina lug‘at qolsa roziman.
Buncha ulkan ishni qanday olib borarkin, deb o‘ylashingiz tabiiy. Albatta, jarayon kichik-kichik qadamlardan tashkil topadi. Qolaversa, faqat o‘zim so‘z yasashga da’vo qilmayman. Yangi so‘zlarni quyidagi tartibda yig‘ib bormoqchiman:
— Yozuvchi, shoir va tarjimonlar zamonaviy yozma manbalarda qo‘llagan, amaldagi izohli lug‘atimizga kirmagan so‘zlarni jamlash;
— Yaqin va uzoq o‘tmishda yozilgan asarlardagi ba’zi so‘zlarni bugungi ajnabiy so‘z va iboralar bilan almashtirish taklifini berish;
— Ayrim so‘zlar, iboralar va tushunchalarning o‘zbekcha muqobilini yasash;
— Ayni shu yerda yig‘ilgan, yasalgan so‘zlar haqida matbuot va internet nashrlari uchun maqolalar yozish;
— So‘zlarni katalog tarzida yig‘ib borish va har yili bir marta kichik qo‘llanma tayyorlash, lug‘at tartib berish.
Eng muhimi, bu tashabbusda ko‘proq sizga tayanaman. Yangi so‘zni faqat bitta odam nutqida qo‘llashi uning yashovchanligiga kafolat bermaydi. Har qanday so‘z faol iste’mol bilangina tirik. Sizdan iltimosim shuki, bu yerda taklif etilayotgan qaysidir so‘z sizga ma’qul kelsa, uni og‘zaki va yozma nutqda ishlatishga harakat qiling. Qolaversa, qaysidir tushunchaning muqobilini taklif qilishingiz ham mumkin. Sirasi, har qanday yordamingiz menga asqatadi.
Muhim eslatma: bu yerda har kuni yoza olmayman. Qolaversa, taklif etilayotgan soʻzlar shak-shubhasiz toʻgʻri deyishdan ham yiroqman.
Nasib etsa, kichik qadamlar bilan ham uzoqqa borish mumkin. Toma-toma ko‘l bo‘lganidek, topganimizni bir joyga jamlasak, tilimiz boyishiga sezilarli hissa qo‘shgan bo‘lardik.
@soz_lab
“So‘zLab” qanday loyiha?
Barchaga xayrli kun! Yaxshi niyat bilan “So‘zLab” nomli kichik loyiha boshladim. Eng avvalo, loyihani qanday olib bormoqchiligim va ko‘zlagan maqsadim haqida batafsil yozishdan boshlasam.
“So‘zLab” － so‘z tajribaxonasi. Bu yerda o‘zbek tili lug‘ati uchun yangi so‘zlarni topish, yasash, qayta tiklash va adabiy til iste’moliga taklif etish bilan shug‘ullanmoqchiman.
Har kuni o‘nlab-yuzlab begona so‘zlarga duch kelaman. Qizig‘i, ularni begonalar emas, o‘zimiz qo‘llaymiz. Jumladan, men ham. Mana shu begona so‘zlarning o‘zbekcha muqobili yo bo‘ladi, yo yo‘q. Hamma gap mana shu yo‘qlarida! Shu kemtikni yopolsak, ehtimol, tilimiz yanayam boyir. Yaxshi niyatim shu edi: oz bo‘lsa-da o‘zbek tili sofligiga hissa qo‘shsam.
Maqsad esa katta, balandparvoz. Yillar o‘tib mana shu yerda tug‘ilgan so‘zlarning lug‘atini tayyorlash, kundalik iste’molga imkon qadar joriy etish. Yaxshi bog‘ qoladi, deganlar. Mendan mo‘jazgina lug‘at qolsa roziman.
Buncha ulkan ishni qanday olib borarkin, deb o‘ylashingiz tabiiy. Albatta, jarayon kichik-kichik qadamlardan tashkil topadi. Qolaversa, faqat o‘zim so‘z yasashga da’vo qilmayman. Yangi so‘zlarni quyidagi tartibda yig‘ib bormoqchiman:
— Yozuvchi, shoir va tarjimonlar zamonaviy yozma manbalarda qo‘llagan, amaldagi izohli lug‘atimizga kirmagan so‘zlarni jamlash;
— Yaqin va uzoq o‘tmishda yozilgan asarlardagi ba’zi so‘zlarni bugungi ajnabiy so‘z va iboralar bilan almashtirish taklifini berish;
— Ayrim so‘zlar, iboralar va tushunchalarning o‘zbekcha muqobilini yasash;
— Ayni shu yerda yig‘ilgan, yasalgan so‘zlar haqida matbuot va internet nashrlari uchun maqolalar yozish;
— So‘zlarni katalog tarzida yig‘ib borish va har yili bir marta kichik qo‘llanma tayyorlash, lug‘at tartib berish.
Eng muhimi, bu tashabbusda ko‘proq sizga tayanaman. Yangi so‘zni faqat bitta odam nutqida qo‘llashi uning yashovchanligiga kafolat bermaydi. Har qanday so‘z faol iste’mol bilangina tirik. Sizdan iltimosim shuki, bu yerda taklif etilayotgan qaysidir so‘z sizga ma’qul kelsa, uni og‘zaki va yozma nutqda ishlatishga harakat qiling. Qolaversa, qaysidir tushunchaning muqobilini taklif qilishingiz ham mumkin. Sirasi, har qanday yordamingiz menga asqatadi.
Muhim eslatma: bu yerda har kuni yoza olmayman. Qolaversa, taklif etilayotgan soʻzlar shak-shubhasiz toʻgʻri deyishdan ham yiroqman.
Nasib etsa, kichik qadamlar bilan ham uzoqqa borish mumkin. Toma-toma ko‘l bo‘lganidek, topganimizni bir joyga jamlasak, tilimiz boyishiga sezilarli hissa qo‘shgan bo‘lardik.
@soz_lab
07.12.202416:00
#diqqat
Doʻstlar, sahifa yurishi uchun hamma narsa tayyor. Faqat obunachilar soni 100 taga yetishini kutyapman...
@soz_lab × @usmonosphere
Doʻstlar, sahifa yurishi uchun hamma narsa tayyor. Faqat obunachilar soni 100 taga yetishini kutyapman...
@soz_lab × @usmonosphere
Shown 1 - 4 of 4
Log in to unlock more functionality.